systematyka- dział biologii, który zajmuje się klasyfikowaniem roślin i zwierząt;

system- naturalny- łączy organizmy na podstawie podobieństwa w budowie i głównych czynności życiowych

- sztuczny- utworzony przez K. Linneusza, porządkuje na podstawie dowolnie wybranych cech

morfologicznych;

gatunek- to grupa organizmów, które mają wspólne cechy i które pochodzą od jednego przodka;

  • wirusy- bardzo małe twory; nie przebiegają w nich procesy metaboliczne, nie oddychają, nie odżywiają się, nie rozmnażają się poza żywicielem; powodują m.in. wściekliznę, pryszczycę, różyczkę, świnkę, ospę, grypę, odrę;
  • bakterie- jednokomórkowe, bezjądrowe, bardzo małe drobnoustroje; występują we wszystkich środowiskach; odżywiają się samożywnie (autotrofy) lub cudzożywnie (heterotrofy); oddychają tlenowo lub beztlenowo; rozmnażają się wegetatywnie; spulchniają glebę, oczyszczają wodę, rozkładają martwą materię organiczną, wykorzystuje się je w produkcji leków i szczepionek, wywołują choroby (gruźlica, kiła);
  • sinice- są autotrofami; rozmnażają się wegetatywnie, wchodzą w skład planktonu;
  • grzyby właściwe- są cudzożywne, nie mają plastydów; oddychają tlenowo lub beztlenowo; wyróżnia się grzyby jednokomórkowe, wielokomórkowe, komórczakowi; rozmnażają się płciowo, bezpłciowo lub wegetatywnie; dzielą się na pięć klas: workowce, sprzężniaki, lęgniowce, podstawczaki i grzyby niedoskonałe; tworzą próchnicę, rozkładają drewno; są wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym, gorzelniczym, piekarskim; powodują pleśnienie produktów żywnościowych, grzybice, zatrucia;
  • glony- jedno lub wielokomórkowe organizmy plechowate, często żyjące w koloniach; występują w wodach słonych i słodkich, w glebie, na powierzchni skał; nie mają tkanek ani organów; to autotrofy, oddychają tlenowo, rozmnażają się płciowo z udziałem gamet (izogamia, anizogamia lub oogamia), bezpłciowo z udziałem zarodników, wegetatywnie; oczyszczają wodę, są pokarmem dla ryb, źródło witamin, funkcje skałotwórcze;
  • porosty- organizmy plechowate; powstałe jako wynik symbiozy glonów i grzybów; występują we wszystkich środowiskach; wytrzymałe na niską temperaturę;
  • mszaki- organowce zarodnikowe; zaliczamy di nich wątrobowce i mchy; występują gromadnie; są rozpowszechnione na całej kuli ziemskiej; należą do roślin lubiących wilgoć; w przemianie pokoleń dominuje samożywny gametofit;
  • paprotniki- są to byliny; występuje przemiana pokoleń (dominuje sporofit); należą do nich: skrzypy (np. skrzyp polny, skrzyp błotny), paprocie (np. długosz królewski, orlica pospolita); zróżnicowane w zależności od funkcji liście;
  • rośliny nasienne- wykształcone i dobrze rozwinięte organy wegetatywne (korzeń, łodyga, liście) i organ generatywny (kwiat); zróżnicowane tkanki stałe; zaliczamy tu: rośliny nagonasienne (formy drzewiaste; igły; brak owoców; kwiat jednopłciowy; zapylenie za pośrednictwem wiatru; zapłodnienie pojedyncze; tkanki mało zróżnicowane) i okrytonasienne (rośliny zielne, drzewiaste; liście; występują owoce; zapylenie za pośrednictwem owadów, ptaków, wiatru; zapłodnienie podwójne; tkanki bardziej zróżnicowane); w roślinach okrytonasiennych wyróżniamy 2 klasy: rośliny dwuliścienne (rośliny zielne, krzewinki, krzewy, drzewa) oraz rośliny jednoliścienne (rośliny zielne, rzadziej drzewa);
  • pierwotniaki- mikroskopijnej wielkości organizmy jednokomórkowe; żyją głównie w wodzie; formy pasożytnicze- pełzak czerwony, rzęsistek pochwowy; są heterotrofami; formy wolno żyjące oddychają tlenowo, pasożytnicze- beztlenowo; rozmnażanie bezpłciowe (u orzęsków dodatkowo przez koniugację); stanowią pokarm dla zwierząt wodnych, oczyszczają wodę, tworzą skały wapienne, są przyczyną chorób;
  • jamochłony- organizmy dwuwarstwowe, najbardziej pierwotne tkankowce; mogą występować w postaci osiadłego polipa lub planktonicznej meduzy; symetria promienista;
  • płazińce- robaki płaskie, zamieszkują w wodzie, glebie, pasożytują wewnątrz organizmów; mają trzy warstwy komórek (ektoderma, entoderma, mezoderma); symetria dwuboczna; oddychają całą powierzchnią ciała;
  • nicienie- żyją w glebie i wodzie, pasożytują na roślinach, u zwierząt i człowieka; ciało wydłużone, walcowate, pozakomórkowe trawienie;
  • pierścienice- obejmują trzy gromady: skąposzczety, wieloszczety, pijawki; metameryczna budowa ciała (równe segmenty); celoma- wtórna jama ciała, silny rozwój i zróżnicowanie układu pokarmowego; dobrze rozwinięty układ krwionośny; posiadają narządy ruchu i narządy zmysłów; cefalizacja (proces wyodrębniania odcinka głowowego);
  • pazurnice/ pratchawce- zwierzęta bezkręgowe; wykazują cechy pierścienic i stawonogów;
  • stawonogi- zróżnicowany typ bezkręgowców, który opanował prawie wszystkie środowiska; parzyste i członowane odnóża; twardy chitynowy pancerz spełniający rolę szkieletu zewnętrznego; zróżnicowany aparat gębowy; ciało podzielone na dwie części; oczy proste lub złożone; narząd węchu i dotyku; wiele gromad- skorupiaki, owady, pajęczaki;
  • mięczaki- typ bezkręgowców , głównie wodnych; najważniejsze gromady to ślimaki, małże, głowonogi; dwuboczna symetria; układ pokarmowy zbudowany z trzech odcinków (jelito przednie, średnie i tylne); otwarty układ krwionośny;
  • szkarłupnie- zwierzęta morskie, do których należą jeżowce, liliowce, rozgwiazdy, wężowidła, strzykwy; tryb życia wodny i osiadły; symetria promienista (o pięciu promieniach); kształt gwiaździsty, kulisty lub wydłużony; układ wodny (ambulakralny) działający na zasadzie zmiany ciśnienia cieczy; są drapieżnikami;
  • ryby- wodne kręgowce; opływowy kształt ciała; płetwy; ciało pokryte łuskami, które spełniają funkcję ochronną; linia naboczna- specjalny narząd zmysłowy; skrzela; pęcherz pławny;
  • płazy- gromada kręgowców, zaliczamy do nich m.in. żaby, kumaki, traszki, salamandry; kończyny przednie i tylne; palczaste stopy; wilgotna skóra; płuca; dwa obiegi krwionośne; oko osłonięte powiekami; całkowicie skostniały szkielet;
  • gady- kręgowce lądowe, należą do nich jaszczurki, węże, krokodyle, hatterie, żółwie; sucha i zrogowaciała skóra; palce zaopatrzone w pazury; oko osłonięte trzema powiekami; ruchliwa głowa; trójdziałowe serce (dwa przedsionki + komora z niepełną przegrodą); zaczątki kory mózgowej; dobrze rozwinięte narządy zmysłu węchu;
  • ptaki- stałocieplne kręgowce; dzięki skrzydłom mają zdolność lotu; ciało pokryte piórami; aerodynamiczny kształt ciała; brak zębów, dziób; silnie rozwinięte płuca; spneumatyzowane kości; czterodziałowe serce z pełną przegrodą; znaczny rozwój mózgu; doskonale rozwinięty narząd wzroku; brak pęcherza moczowego;
  • ssaki- stałocieplność; ciało pokryte włosami; heterodontyzm; płuca pęcherzykowate; czterodziałowe serce; silny rozwój mózgu;

Podstawowe środowiska:

  • krainy polarne- najmniej korzystne warunki środowiskowe; Antarktyda- prawie całkowite pokrycie lodem, występują dwa gatunki roślin kwiatowych, kilka mchów, porostów, glonów; jedyne kręgowce to ptaki i foki; Arktyka- życie morskie wokół lądów;
  • tundry- tereny o zawsze zmarzniętym podglebiu, występują mchy i porosty, wielki kruk, lis polarny, wół piżmowy, pardwa;
  • tajga- łosie, renifery, w lecie-wędrowne ptaki, drzewa liściaste;
  • lasy klimatu umiarkowanego- lasy liściaste- dęby, kasztany, wiązy, klony, buki, topole, brzozy; gleby- siedlisko milionów bakterii, grzybów i pierwotniaków; ryjówki, gryzonie, sowy, borsuki, lisy, jelenie, pumy;
  • tropikalne lasy deszczowe- obfite opady i wysokie temperatury; drzewa osiągają do 60 m; pnącza, liany; małpy, papugi, tukany, latawce, wiewiórki latające, żaby, ropuchy, wędrowne mrówki;
  • sawanny- odsłonięte, trawiaste przestrzenie; antylopy, zebry, osły, emu, landu, strucie, lwy;
  • pustynie- rzadkie deszcze,, sucha ziemia, duże wahania temperatury między dniem a nocą (nawet 600C); rośliny gruboszowate (kaktusy, rośliny kolczaste o skórzanych liściach); myszy, węże, jaszczurki;
  • jeziora i stawy- brak roślin zakorzenionych; plankton roślinny (fitoplankton) i zwierzęcy (zooplankton); skorupiaki, pierwotniaki, wirki, mięczaki, pijawki;
  • rzeki i strumienie-pijawki, ryby;
  • oceany- plankton,; nekton- zwierzęta pływające aktywnie, jak rekiny, delfiny, kaszaloty; bentos- zespól istot żyjących w głębinach;