Spośród co najmniej kilku współczesnych koncepcji gatunku, jedna z nich mówi, że jest to grupa populacji, które mogą się ze sobą krzyżować, a są jednocześnie izolowane genetycznie od innych grup. Ale jeszcze do XVIII wieku powszechny był pogląd, że gatunek raz stworzony pozostał niezmienny. Dopiero późniejsze badania paleontologiczne, odkrywanie coraz większej ilości skamieniałości oraz obserwacje skłaniały naukowców i myślicieli do formowania teorii o zmianach poszczególnych gatunków, jakie przechodzą one w czasie. Już dziadek samego Karola Darwina (1809-1882) przedstawiał podobne teorie, ale nie miał dość przekonywujących powodów, dlatego przeszły one bez echa w ówczesnym środowisku naukowym. Dopiero wnuczek, który przez blisko dwadzieścia lat zbierał dowody na potwierdzenie swej hipotezy o znaczeniu doboru naturalnego w ewolucji gatunków i pochodzeniu człowieka, wywołał istną burzę w ówczesnym systemie pojmowania świata, a w nim miejsca człowieka jako gatunku. Równocześnie swą teorię, niemalże identyczną z darwinowską zaprezentował Alfred Wallace. Ostatecznie pod koniec XIX wieku teoria została powszechnie w świecie uznana za prawdziwą, a stała się ona później bodźcem do rozwoju nowych gałęzi nauk przyrodniczych i nie tylko.

Historia człowieka rozpoczyna się na kontynencie Afrykańskim, jak się obecnie szacuje ok. 3 milionów lat temu, gdzie rozpoczęła się jego ewolucja, natomiast w tych pradziejach można zaznaczyć bardzo wyraźną granicę, kiedy człowiek zaczął dokumentować swoją historię na piśmie, ok. 5 tysięcy lat temu. Najstarsze cywilizacje rozwinięte były wówczas i rozproszone w kilku miejscach na ziemi; był to Egipt, Mezopotamia, Chiny i Indie. Mimo ogromnego postępu cywilizacji przez ten czas, niektóre kultury pozostały niezmienione, lub zmienione w bardzo niewielki sposób do czasów współczesnych. Są to np. dzikie plemiona afrykańskie, zamieszkujące niedostępne rejony kontynentu afrykańskiego, czy rdzenni mieszkańcy Australii, którzy niechętnie mieszają się z białą ludnością, która kolonizowała kontynent już kilka wieków temu i strzegą swej starej kultury i zwyczajów. Podobne przykłady można przytaczać także z rejonów Indonezji, czy południowo-wschodniej Azji.

Obecnie na ziemi zauważyć możemy bardzo duże zróżnicowanie człowieka współczesnego, ale mimo tych niekiedy dużych różnic, wciąż jest to jeden gatunek: Homo sapiens sapiens (podgatunek: człowiek współczesny). Mimo, że człowiek jest najbardziej rozwiniętym gatunkiem na Ziemi i zdołał ją w znacznym stopniu podporządkować sobie, wciąż pozostaje częścią świata zwierzęcego i integralną częścią całej przyrody, na którą nie tylko on wpływa, ale i ona w bardzo dużym stopniu wpływa na niego.

O pochodzeniu człowieka i jego związku ze światem zwierzęcym świadczy choćby budowa (ten sam plan budowy ssaków) i funkcjonowanie organizmu (procesy fizjologiczne). Najbliżej spokrewniony z człowiekiem jest szympans bonobo i goryl, należące do małp wąskonosych (człekokształtnych), ale od nich do Homo sapiens była jeszcze długa droga i ewolucja określonych cech. Mimo tak wielu cech łączących człowieka z innymi ssakami, czy małpami człekokształtnymi człowiek posiada wiele charakterystycznych, specyficznych tylko dla swojego gatunku cech, które wyróżniają go z całego świata zwierzęcego. Jest to przede wszystkim zdolność abstrakcyjnego myślenia, świadome, celowe postępowanie w osiąganiu celu, umiejętność artykulacji swoich myśli, przekazywanie wielu złożonych emocji innym, tworzenie swojej własnej kultury także cechy typowo anatomiczne, jak wyprostowana postawa ciała, która pociągnęła za sobą zmiany w układzie ruchu, czy większa pojemność czaszki świadcząca o objętości mózgu. Z czasem również i człowiek zaczął się zmieniać, udoskonalać i przystosowywać do otoczenia, zaczął tworzyć coraz bardzie zaawansowaną kulturę, organizować się w społeczności, rządzące się określonymi prawami, sztukę, systemy wierzeń, etykę, zaczął rozwijać naukę, aż dotarł do punktu, w którym obecnie się znajdujemy.

Pomimo tak wielkich osiągnięć wciąż pozostajemy częścią natury, a świadczy o tym chociażby pozycja naszego gatunku, wśród innych organizmów. Systematyka Homo sapiens sapiens:

Typ - Strunowce

Podtyp - Kręgowce

Gromada - Ssaki

Podgromada - Ssaki właściwe

Rząd - Naczelne

Podrząd - Małpy wyższe naczelne

Nadgodzina - Człekokształtne

Rodzina - Człowiekowate

Gatunek - Homo sapiens (człowiek rozumny)

Podgatunek - Homo sapiens sapiens (człowiek rozumny współczesny)

Jak wcześniej wspomniano początki człowieka związane są z kontynentem afrykańskim. To właśnie zmiany klimatyczne, które miały tam miejsce ok. 10 mln lat temu spowodowały oddzielenie się linii ewolucyjnej, która dała początek człowiekowi. Wyewoluował on od małp człekokształtnych, które zmuszone były (w związku ze zmianami klimatu) przystosować się do życia na terenie otwartym, sawannowym, gdzie nie było już drzew, a zatem stało się to bodźcem do zmiany postawy ciała na stojącą, co zdecydowanie ułatwiało poruszanie się, rozglądanie się po takim terenie. Najprawdopodobniej pierwszym człowiekowatym był australopitek, który zamieszkiwał tereny południowe-wschodniej Afryki ok. 5 mln lat temu. Najstarsze znaleziska datuje się na 3 mln lat i pochodzą one z doliny Omo i Kenii. Niestety udało się odnaleźć jedynie fragmenty czaszki, żuchwy i niewiele innych kości szkieletu, ale wiadomo, że australopiteki były niskie (do 1,2 m), ale już poruszały się na dwóch nogach; ich mózgoczaszka miała pojemność ok. 500 cm3, a trzewioczaszka była bardzo masywna. Widocznymi cechami, odróżniającymi je od małp była redukcja kłów i diastemy (przerwy pomiędzy kłami a przedtrzonowcami). Żywiły się owocami, bulwami, a także mięsem, które uzyskały bądź poprzez polowanie, bądź żywiąc się padliną. Jak dotąd nie udowodniono, że australopiteki posługiwały się jakimikolwiek narzędziami, ale prawdopodobnym jest, że wykorzystywały kości, czy patyki, by ułatwić sobie codzienne czynności.

Z grupy australopiteków pochodzi pierwszy gatunek człowieka, który wyodrębnił się ok. 2 mln lat temu, a był to Homo habilis. Miał on już dużo delikatniejszą czaszkę o nieco większej pojemności niż australopitek (700-800 cm3). Poruszał się także sprawniej na dwóch kończynach, a ręce i dłonie stawały się coraz bardziej zręczne, co spowodowało znaczne ułatwienie w życiu codziennym i przyczyniło się do wzbogacenia diety (chwytnymi dłońmi można było złapać np. drobne ssaki, gady itp.). W związku ze swoimi zdolnościami manualnymi, był on także w stanie wytwarzać pierwsze narzędzia np. pięściak. Stąd też pojawiła się sama nazwa gatunkowa "habilis", czyli "zręczny".

Kolejnym gatunkiem, wykazującym wyższy stopień zaawansowania był Homo erectus, którego pojawienie się w Afryce datuje się na 1,8-2 mln lat temu. Pierwszą czaszkę odnaleziono w 1937 roku. Była to czaszka o grubości dochodzącej do 1 cm i należała do dziecka. Homo erectus udoskonalił swoje zdolności manualne, bardzo dobrze radził sobie z polowaniem i bieganiem i nauczył się rozniecać ogień. Cechą charakterystyczną budowy są silnie uwydatnione wały nadoczodołowe i masywne szczęki, które wysunięte były ku przodowi. Ponadto nie był już tak niski jak poprzednicy, a jego budowa przypominała bardziej człowieka współczesnego. Pod względem rozmiarów czaszki dorównywał już człowiekowi współczesnemu (800-1200 cm3), którego pojemność waha się od 100-2000 cm3. Był to gatunek, który opuścił kontynent afrykański, docierając ok. 1,5 mln lat temu do Azji południowo-wschodniej i zachodniej, a ok. 1 mln lat temu do Europy. Również w Polsce odnalezione zostały narzędzia datowane na 0,5-0,4 mln lat, wykonane przez Homo erectus. Wykopaliska prowadzone na początku XX wieku w okolicach Pekinu zaowocowały kolejnym wielkim odkryciem. W 1921 roku znaleziono jedynie ząb trzonowy, ale na jego podstawie udało się określić jego pochodzenie, wnioskując, że nie należał, do żadnego wcześniej znanego gatunku, dlatego nazwano go Sinanthropus pekiniensis. Kolejne szczątki odnaleziono osiem lat później w tym miejscu. Początkowo była to jedna czaszka, a jakiś czas potem odnaleziono czaszki i fragmenty szkieletów około pięćdziesięciu przedstawicieli nowego gatunku. Nazwano go Homo erectus pekiniensis. Szczątki miały wyraźne ślady uszkodzeń mechanicznych, które bez wątpienia nie były dziełem natury, a czaszki ślady rozłupywania, co świadczyć może o kanibalizmie.

Około 600-300 tys. lat temu z populacji Homo erectus w Europie zaczęli wyodrębniać się przedstawiciele, którzy dali początek człowiekowi neandertalskiemu. Pierwsze znaleziska szkieletów neandertalczyków datowane są na 150-250 tys. lat i pochodzą z obszarów Niemiec (dolina rzeki Neander w Niemczech była miejsce pierwszych ważnych odkryć) i południowej Francji. Neandertalczyk zamieszkiwał obszary głównie Europy (południowej, zachodniej oraz środkowej) i Bliskiego Wschodu, ale znaleziono jego szczątki także w północnej Afryce i w Azji centralnej. Zamieszkiwał on obszary suche i zimne (epoka lodowcowa). Z klimatem związana była także jego budowa ciała; krótkie kończyny i masywna budowa ciała, przy średnim wzroście 1,6 m zapewniały jak najmniejszą utratę ciepła. Ponadto doskonale radził sobie z polowaniem, nawet na wielkie ssaki, a zatem jego dieta była odpowiednio do klimatu kaloryczna, bogata w mięso i tłuszcz zwierzęcy. Pojemność czaszki neandertalczyków była już taka, jaką obserwujemy u współczesnych Homo sapiens.

W populacji afrykańskiej Homo erectus ok. 200 tys. lat temu zaczęli się pojawiać pierwsi przedstawiciele Homo sapiens, którzy do Europy dotarli dopiero ok. 45 tys. lat temu. Wówczas Europę zamieszkiwały jeszcze grupy neandertalczyków. Z powodu konkurencji, jaką stanowił Homo sapiens dla neandertalczyków był to trudny okres, kiedy musiał on walczyć o pokarm i przetrwanie, z lepiej przystosowanym przeciwnikiem. Populacje neandertalczyków z czasem stawały się coraz słabsze i mniejsze, ale całkowicie wymarły dopiero w 10 000 lat po pojawieniu się Homo sapiens. Wraz z upływem czasu i zmianami klimatycznymi, zwłaszcza po wycofaniu się lodowców, powiększające się populacje zajmować mogły nowe obszary. Niektóre z nich były bardzo odmienne od innych, a w związku z tym zamieszkujący je ludzie przystosowywali się do otaczających warunków, wykształcając niepowtarzalne cechy. Te poszczególne, izolowane populacje dały początek różnym rasom. Rasa jest pojęciem funkcjonującym w zoologii, które określa populację, u której wykształciły się cechy odróżniające ją od pozostałych, ale wciąż pozostaje to ten sam gatunek.

Cechami charakterystycznymi dla wszystkich Homo sapiens, a odróżniającymi go od przodków jest: wykształcenie guzowatości bródkowej, nieco cofnięta twarzoczaszka, wysoko wysklepiona mózgoczaszka, zanik wałów nadoczodołowych, a także wyższy wzrost i delikatność całego szkieletu w porównaniu z masywnymi przodkami. Cechami niezwiązanymi z budową są: posiadanie znacznie bardziej sprawnego mózgu, co w rezultacie zaowocowało zdolnością artykułowanej mowy. W ostatnim etapie różnicowania się Homo sapiens ok. 10 000 lat temu człowiek zamieszkiwał trzy najważniejsze ośrodki: europejski, afrykański i azjatycki, które dały początek obecnym trzem głównym rasom: białej, czarnej i żółtej. Oprócz nich istniały także inne ośrodki, dzięki czemu można zaobserwować występowanie cech pośrednich, co następowało również później w wyniku mieszania się ras. Rasa biała, europeidalna charakteryzuje się jasnym kolorem skóry w różnych odcieniach, wystającym, wąskim nosem, jasnymi oczami i włosami, często falistymi, silnie owłosione ciało. Te cechy są w różnym stopniu nasilone w zależności od odmiany rasy, których wyróżniamy trzy: nordycka, środkowoeuropejska, śródziemnomorska. Rasa czarna, negroidalna charakteryzuje się ciemnym kolorem skóry, od brązowej po bardzo ciemną, niemal czarną, spłaszczonym nosem o szerokiej nasadzie, silnie wysuniętą twarzoczaszka, czarnymi oczami i włosami wełnistymi, wydatnymi, dużymi ustami i słabym owłosieniem ciała. Rasa żółta charakteryzuje się śniadą skórą, także w różnych odcieniach, czarnymi, prostymi włosami, niekiedy (w zależności od odmiany) skośną szparą oczną, fałdą mongolską, nieco spłaszczoną twarzoczaszka, ciemnymi oczami i słabym owłosieniem ciała. Takie różnice rasowe wynikały, jak już wspomniano z przystosowania się do różnych warunków środowiskowych. Cechy morfologiczne i anatomiczne człowieka zmieniają cały czas, także i dzisiaj, ale zmiany te będzie można zaobserwować prawdopodobnie dopiero za kilka tysięcy lat. Podobnie jak ewoluuje nasz mózg, tak ewolucję przechodzi nasza kultura i stworzone przez nas społeczeństwo.

.