I. Krew - skład, właściwości, grupowy podział, transfuzja

II. Opracowanie wybranych 6 wirusowych chorób.

K R E W

Krew to ustrojowy płyn, rodzaj łącznej tkanki, której międzykomórkowa istota jest płynna. U człowieka objętość krwi równa jest 5-6 l, a to średnio stanowi 7,5% masy całego ciała. Zawiera ona osocze (plasma sanguinis) oraz komórkowe składniki. Komórkowe elementy to krwinki: białe (leukocyty), czerwone (erytrocyty) i płytkowe (tzw. trombocyty). Czerwone krwinki (erytrocyty) są bezjądrzastymi elementami zawierającymi barwnik krwi we wnętrzu - hemoglobinę. Posiadają postać dwuwklęsłych krążków ze średnicą równą 6-8 μm. 1 litr krwi posiada u kobiety 4,0-4,5×1012 (4-4,5 mln/mm3) erytrocytów, u mężczyzny: 4,5-5×1012 (4,5-5 mln/mm3). W jednym litrze krwi białych krwinek jest 6,0-8,0×109 (6000-8000/mm3). Białe krwinki (średnica równa 12-16 μm) to komórkami posiadające jądra, pod względem zawartości lub barku ziarnistości na terenie cytoplazmy wyróżniono granulocyty oraz agranulocyty. Pierwsze z nich różnią się między sobą powinowactwem od barwników ziarnistości, dlatego też wyróżnia się obojętnochłonne - granulocyty mikrofagi, neutrofile (50-66%), kwasochłonne - eozynofile (2-4%) oraz zasadochłonne - bazofile (0,5%). Agranulocytami są limfocyty (30-35%) oraz monocyty (4-8%) mające średnicę równą 8 mm. Każda z krwinek, za wyjątkiem limfocytów (immunologiczny układ), są wytwarzane poprzez szpik kostny czerwony (krwiotwórczy układ). W jednym litrze krwi jest około 200-300×109 (200-300 tys./mm3) płytek krwi. Trombocyty w swym wnętrzu posiadają enzymy, które potrzebne są do zajścia krzepnięcia krwi (tzw. układ krzepnięcia): serotoninę oraz trombokinazę. Są to fragmenty komórek macierzystych kostnego szpiku - megakariocytów. Osocze to płyn zawierającym 91-92% wody, białka (7%) oraz związki niskoprocentowe, takie jak: glukoza, reszta azotowa, elektrolity (0,9%) itp. Poprzez działanie jonów wapnia oraz trombokinazy powstaje trombina z protrombiny; powstała trombina zamienia fibrynogen (z osocza) na fibrynę wytrącającą się; takim sposobem zachodzi krzepnięcie krwi. Pozbawione włóknika (fibryny) osocze nazywane jest surowicą krwi. Do białek osocza zalicza się albuminy (które wiążą wodę) oraz globuliny, frakcje których są np. immunoglobulinami.

Funkcje krwi:

  • rozprowadzanie tlenu oraz odprowadzanie do płuc dwutlenku węgla,
  • rozprowadzanie odżywczych substancji, które wchłonięte zostały z pokarmowego przewodu oraz hormonów,
  • odprowadzanie zmetabolizowanych substancji do nerek oraz gruczołów potowych,
  • udział w odpornościowych reakcjach (immunologiczny układ).

Grupowe własności krwi to cechy czerwonych krwinek, które wynikają z zawartości substancji swoistych, czyli antygenów grupowych A oraz B. Obecny rodzaj grupowego antygenu znajdujące się na powierzchni krwinek określonej osoby, krew jej zaliczana jest do grupy krwi A, B, AB (posiada zarówno antygen A jak i B) lub do grupy oznaczonej jako 0, która nie zawiera żadnego antygenu. W osoczu krwi obecne są przeciwciała swoiste (immunoglobiny), które zlepiają (aglutyniny) i reagują z grupowym antygenem będącym odmiennym od znajdującego się na własnych krwinkach. Dlatego też np. osoby o grupie A w osoczu posiadają aglutyniny anty-B, a osoby grupy B - anty-A aglutyniny. Ludzie posiadający grupę AB nie mają żadnych aglutynin, w przypadku grupy 0 - obecne są aglutyniny zarówno anty-A i anty-B. Grupy oznaczone jako A, B, AB oraz 0 nazywane są grupami głównymi krwi. Poza nimi wyróżnia się w ramach grupy A dodatkowo tzw. podgrupy: A1, A2, oraz A3. Testowanie krwinek ludzkich surowicami zwierzęcymi pozwoliło stwierdzić u części osób istnienie innych antygenów: M, P, N, Duffy, Kell i innych, oraz antygenowego złożonego czynnika Rh (tzw. Rhesus) określającego daną grupę krwi.

Transfuzja krwi (przetaczanie) jest podawaniem krwi bezpośrednio zasadniczo z żyły dawcy do żyły biorcy. Współcześnie metoda ta jest bardzo rzadko wykorzystywana a pojęcie transfuzji krwi rozumiane jest potocznie także jako podawanie krwi z zastosowaniem pośredniej metody, czyli konserwowanej krwi pełnej albo preparatów krwi (krwiopochodnych środków), zawierających czerwone krwinki (erytrocytarna masa). Dożylne podawanie pozostałych krwiopochodnych środków (w tym preparatów osocza) nazywanych krwiozastępczymi środkami (np. dekstranów) oraz innego rodzaju roztworów (w tym roztworów elektrolitów, glukozy), nazywa się "przetaczaniem".

Krwiozastępcze środki to podawane dożylnie preparaty, przede wszystkim w przypadku krwotoku nagłego. Krwiozastępcze środki powinny: objętościowo wypełniać naczyniowy układ (krwionośny układ), charakteryzować się lepkością zbliżoną do krwi oraz wytwarzać onkotyczne ciśnienie by utrzymać wody przez dłuższy okres czasu w naczyniach a także zastępować czerwone krwinki w transporcie tlenu. Krwiozastępcze środki nie mogą mieć antygenowych właściwości (uczulających), być toksyczne, teratogenne a także ostatecznie wydalone być muszą z ustroju albo zmetabolizowane. Stosowane najbardziej powszechnie krwiozastępcze środki: dekstrany, preparaty skrobi hydroksyetylowanej (HES) i żelatyny, również roztwory hemoglobiny wolnej oraz jej koloidalnych połączeń i tzw. "sztuczna krew", która zawiera fluorokarbonowe związki, mogące przenosić tlen.

Osocze krwi jest płynną częścią krwi, która stanowi 4,5% ciężaru całego ciała albo 3-3,5 l - w przybliżeniu 55% objętości krwi, w której są zawieszone morfotyczne elementy - krwinki. Zawiera głównie wodę oraz w niej rozpuszczone białka osocza (6-8g/100ml): globuliny, fibrynogen, albuminy i pozostałe czynniki krzepnięcia (aktywuje oraz hamujące ten proces), tłuszczowych ciał, elektrolitów, glukozy oraz wielu innych zarówno organicznych jak i nieorganicznych składników. W osoczu czynnikami krzepnięcia są: substraty (fibrynogen), aktywujące czynniki, czynniki, które hamują krzepnięcie i czynniki które rozpuszczają skrzepnięty włóknik -i czynniki fibrynolizy. Do czynników osoczowych krzepnięcia w znaczeniu węższym zaliczono:

  • czynnik I - fibrynogen,
  • czynnik II - protrombinę,
  • czynnik III - tromboplastynę,
  • czynnik IV - wapń zjonizowany,
  • czynnik V - proakcelerynę,
  • czynnik VI - akcelrynę,
  • czynnik VII - prokonwertynę,
  • czynnik VIII - globulinę przeciwkrwawiączkową,
  • czynnik IX - nazywany czynnikiem Christmasa,
  • czynnik X - czynnik Stuarta i Prowera,
  • czynnik XI - PTA,
  • czynnik XII - czynnik Hagemana,
  • czynnik XIII - stabilizujący włóknik.

WIRUSOWE CHOROBY

A I D S

AIDS jest zespołem nabytym zaniku odporności i wywołany zostaje poprzez wirusowe zakażenie (wirusy powolne, HIV). Są trzy główne drogi zakażenia: płciową drogą homo- oraz heteroseksualną, poprzez krew - w następstwie głównie dokonania wstrzyknięcia zanieczyszczoną chorego krwią strzykawką np. wśród narkomanów albo transfuzji krwi czy krwiopochodnych preparatów pozyskanych od dawcy już chorującego, oraz łożyskową drogą - z chorującej już matki do płodu. Jest małe prawdopodobieństwo zakażenia innymi drogami (m.in. pracujących w Służbie Zdrowia od ludzi chorych). Pomimo znajomości wieloletniej zespołu AIDS nie są znane medycynie jakiekolwiek przypadki zakażenia poprzez domowe kontakty (sztućce wspólne, łazienka wspólna itp.) czy przez kontakty przypadkowe w publicznych miejscach (szkoły, praca, baseny). Epidemiologiczne czy eksperymentalne badania nie pozwalają stwierdzić, aby zakażenie HIV szerzyć się mogło przez pluskwy, kleszcze czy komary. Po zróżnicowanej (zazwyczaj kilkuletniej) fazie utajenia rozwinięciu ulegają chorobowe objawy zespołu, które są następstwem obniżenia ilości kluczowych dla odporności ludzkiej limfocytów T, które określa się jako T - helper cells (tzw. pomocnicze limfocyty), uszkodzonych poprzez wirusy w nich mnożące się.

Objawy

Do wczesnych objawów należeć mogą: powiększenie limfatycznych węzłów, brak łaknienia oraz obniżenie wagi ciała, wzrost temperatury, uczucie osłabienia, poty, uporczywe biegunki. W zespole AIDS pełnym występują najróżniejsze rodzaje infekcji wirusowych, grzybiczych (grzybica), bakteryjnych, pasożytniczych o nasileniu niezwykle ciężkim, w tym również zakażenia, które wywołane są poprzez infekcyjne czynniki nieszkodliwe dla człowieka mającego układ immunologiczny w pełni wydolny. Do drugiej grupy schorzeń należą nowotworowe procesy (głównie złośliwe chłoniaki oraz mięsak Kaposiego).

Wykrywanie oraz leczenie

Testy serologiczne stanowią potwierdzenie zakażenia wirusem jakim jest wirus HIV. Czynniki, które ograniczają prawdopodobieństwo zakażenia to:

  1. seksualne współżycie ze zdrowym, stałym partnerem,
  2. stosowanie prezerwatyw,
  3. badanie krwi oraz krwiopochodnych preparatów i serologiczne testowanie dawców przeszczepów,
  4. zakaz karmienia urodzonego dziecka HIV- piersią i zastosowanie leczenia AZT w przypadku gdy matką jest osoba HIV+.

Dla epidemiologicznej sytuacji istotne jest ponadto zwalczanie narkomanii i propagowanie w społeczeństwie sanitarnej ogólnej oświaty, także znajomości dróg zakażenia i rozprzestrzeniania się tejże choroby. Nieustannie przeprowadzane są badania, których celem jest wynalezienie skutecznego leku przeciwko wirusowi HIV oraz produkcja szczepionki. Gdy wystąpią już kliniczne objawy AIDS wdraża się leczenie będące właściwym dla danego rodzaju infekcji albo nowotworu.

O D R A

Odra jest zakaźną chorobą dziecięcego wieku wywołana drogą kropelkowego zakażenia poprzez wirus który należy do grupy pod nazwą Myxovirus, do której przypisane są także wirusy parainfluenzy, grypy oraz zapalenia nagminnego przyusznicy (świnki). Laboratoryjne rozpoznawanie oparte jest na wykryciu obecności we krwi wirusa oraz popłuczynach z nosowo-gardłowej jamy w okresie początkowym choroby a także na serologicznych odczynach w okresie późniejszym. W obecnej chwili podejmowane są ochronne szczepienia dzieci na obszarze różnych krajów, w tym w Polsce również, przy pomocy szczepionki która zawiera atenuowane (osłabione) żywe wirusy. Diagnostyczne objawy: katar, kaszel, wysoka bardzo gorączka, zwykle po upływie 4 dni pojawia się czerwona, gruboplamista wysypka (po tym jak ustąpią plamki Fiłatowa i Koplika), początkowo za uszami po czym na tułowiu i twarzy. Po tygodniu ogólne objawy ustępują, wysypka natomiast cofa się z zachowaniem kolejności w której pojawiała się. Powikłania: zapalenie ucha środkowego i płuc. Stosowane jest leczenie objawowym.

W Ś C I E K L I Z N A

Wścieklizna jest odzwierzęcą chorobą, która wywołana jest przez Rabies virus, który należy do RNA grupy. Źródło zakażenia to mięsożerne zwierzęta, kiedyś głównie psy, obecnie (po tym jak opanowano masowymi szczepieniami wściekliznę psów) koty i dzikie zwierzęta takie jak lisy. Czas inkubacji równy jest 1-6 miesięcy lub dłużej. Objawy są następujące: po ukąszeniu bezpośrednio pojawia się zaczerwienienie oraz bolesność wokół zranienia, potem natomiast występują bóle głowy, gorączka, wzmożone mięśniowe napięcie, skurcze oddechowych mięśni oraz tych umożliwiających połykanie, czasami pojawia się sztywność karku. Objawami typowymi są: silne pragnienie i ślinotok, jednak przy próbie ugaszenia pragnienia obecne są na tyle silne skurcze, iż one uniemożliwiają połykanie. Wirus po ukąszeniu trafia do mózgu, a tam wywołuje zmiany śmiertelne w istotnych życiowych ośrodkach. Chory umiera na skutek porażenia nerwowego układu ośrodkowego. W komórkach nerwowych zakażonych, zwłaszcza w pobliżu hipokampa, występują cytoplazmatyczne wtręty, nazywane ciałkami Negriego, których wykazanie mikroskopowe jest podstawą rozpoznania. W momencie wystąpienia objawów, które świadczą o zajęciu nerwowego układu ośrodkowego przez wirus choroba prowadzi nieuchronnie do śmierci. Wyłącznym sposobem zapobiegania skutkom śmiertelnym zakażenia jest możliwie jak najszybsze przeprowadzenie uodpornienia profilaktycznego szczepionką, która została odkryta przez Pasteura. Na terenie Polski stosowano szczepionkę, którą przygotowywano z rdzenia kręgowego i mózgu królika metodą Sempla. Ten rodzaj szczepionki musiał być wielokrotnie stosowany (15-20 wstrzyknięć), co doprowadzało często do wystąpienia stanu uczulenia a także nie dawało odporności trwałej, dlatego też konieczne było ponowne szczepienie w przypadku kolejnych ugryzień przez zwierzę chore. W trakcie ostatnich lat do profilaktyki wścieklizny wprowadzono "komórkowe" szczepionki, przy sporządzaniu których stosowano wirus, które hodowlę prowadzono w ludzkich hodowlach diploidalnych komórek albo zwierzęcych komórek, lecz nie z nerwowego układu. Taki rodzaj nowoczesnej szczepionki wymaga jedynie trzech wstrzyknięć przy stosowaniu pierwszym, nie wywołuje także alergii. W przypadku kolejnego pokąsania wystarczające jest jedynie pojedyncze wstrzyknięcie szczepionki (przypominająca dawka).

R Ó Ż Y C Z K A

Różyczka jest choroba wirusową zakaźną dziecięcego wieku, zwykle przebiegająca łagodnie z objawami różowej plamistej wysypki na skórze, z nieżytem gardła oraz obrzękiem limfatycznych węzłów, przede wszystkim karkowych oraz okolicy potylicy, zwykle bezgorączkowo. Zakażenie odbywa się kroplekową droga, a czas trwania choroby to kilka dni. Choroba ta to poważne niebezpieczeństwo dla ciężarnych kobiet, które zakaziły się w trakcie 2-3 pierwszych miesiącach trwania ciąży. Pewna część noworodków z takich ciąż urodzić się może z wrodzonymi wadami, w tym: niedorozwojem ocznych gałek, wadą serca, ślepota, upośledzeniem słuchu. Stosuje się objawowe leczenie, profilaktyka - to szczepienie dziewczynek oraz kobiet, które planują ciążę.

O S P A

Ospa prawdziwa, niezwykle niebezpieczna choroba wirusowa zakaźna (wywołana poprzez poxvirusy), o przebiegu ostrym. Źródło zakażenia to człowiek przechodzący tę chorobę w jakiejkolwiek z jej faz. Do zakażenia dochodzi kropelkową drogą, wziewną (kurz) albo poprzez kontakt z rzeczami chorego. Czas inkubacji równy jest 10-12 dni. Objawy są następujące: początek nagły z gorączką wysoką, nieżytem oddechowych dróg, , nietypową wysypką oraz bólami krzyża. Po upływie 3-4 dni dalszych występuje typowa ospowa wysypka, czyli niewielkie plamki, które potem zmieniają się w grudki, po czym w pęcherzyki, ulegające zropieniu a po upływie około dwóch tygodni odpadnięciu wraz z zostawieniem blizny. W ropnym okresie ma miejsce pogorszenie się stanu pacjenta, występuje gorączka połączona z dreszczami, bóle każdej części ciała oraz świąd skóry. Ropne zmiany zlewać się mogą prowadząc do ropnego rozległego zapalenia skóry. Prawdziwa ospa może również przebiegać w formie tzw. ospy czarnej, wówczas mają miejsce wylewy krwi do powstałych pęcherzyków. Powstające strupy gdy odpadną pozostawiają blizny, które przypominają "dzioby". Ospowa wysypka zlokalizowana jest na śluzowych błonach (co często utrudnia fizjologiczne czynności), oraz na powierzchni skóry twarzy i na powierzchniach dystalnych ciała. Powikłania choroby: ropne wtórne zapalenie skóry oraz zmiany zachodzące w narządach, które wywołane są bakteryjnym zakażeniem, a w ekstremalnych przypadkach posocznica. Dodatkowo powikłaniem może być zapalenie jąder oraz mózgu i zaburzenia w krążeniu. Ochronne szczepienia przeprowadzane dla całej ludności, umożliwiły całkowite zlikwidowanie tej zakaźnej choroby.

Wietrzna ospa - ostra zakaźna choroba dziecięcego wieku, wywołana poprzez Herpesvirus, który jest również przyczyną półpaśca. Jest niesłychanie zaraźliwa, dochodzi do zakażenie kropelkową drogą, a okres wylęgania wynosi 14-21 dni. Objawami prodromalnymi są: bóle mięsni i głowy, złe samopoczucie, podgorączkowe stany, nietypowa wysypka. Ospa wietrzna pełnoobjawowa przebiega w połączeniu z gorączką oraz wysypką obecną na śluzowych błonach oraz skórze, plamistą początkowo, potem pęcherzykową. Powstałe pęcherzyki przysychają kolejno tworząc strupki które są związane mocno z podłożem, gdy odpadną pozostają na skórze blizenki. Za względu na to, iż wysypka występuje rzutowo, na ciele jednocześnie występują grudki, strupy i pęcherzyki. Istnieją dobre rokowanie, za wyjątkiem wyniszczonych dzieci. Możliwym powikłaniem jest zapalenie mózgu. Stosuje się objawowe leczenie, nie ma profilaktycznych środków swoistych. czas zarażania zakończony jest wraz z momentem przyschnięcia strupków. Choroba ta pozostawia odporność trwałą, lecz wirus przetrwać może w postaci utajonej w nerwowych zwojach a po latach może się ujawnić jako półpasiec.

P Ó Ł P A S I E C

Półpasiec jest chorobą wirusową skóry wywołaną przez Herpesvirusy. Czas wylęgania równy jest 4-14 dni. Kliniczne objawy: pęcherzyki drobne leżące na rumieniowym podłożu, ściśle umiejscowione na jednej z połówek ciała (stąd pochodzi nazwa polska). Zmiany chorobowe przybierać mogą krwotoczny charakter albo martwiczy, pozostawiają wówczas blizny. Skórne zmiany zwykle są poprzedzone mrowieniem, świądem, towarzyszą im później bóle, niejednokrotnie o ogromnym nasileniu, powiązane z zapalnym stanem obwodowych nerwów. Niebezpieczne zlokalizowanie na połowie górnej twarzy (istnieje możliwość wystąpienia zapalenia rogówki, nawet całości ocznej gałki) stanowi wskazanie do hospitalizacji. Choroba ta towarzyszyć może białaczkom albo nowotworom wewnętrznych narządów, cukrzycy ciężkiej, oraz AIDS. Dzieci, u których nie wystąpiła wcześniej wietrzna ospa, nie powinny stykać się z osobami cierpiącymi na półpasiec, ponieważ to grozi zachorowaniem na wietrzną ospę (każde ze schorzeń wywołane jest tym samym wirusem). Wirus bytuje na terenie nerwowych zwojów, w czuciowych nerwach, tylnych korzonkach oraz rogach kręgowego rdzenia, skąd w stanie odporności obniżonej, drogą nerwowych włókien, zajmują obszar przez nie unerwiany. Dlatego pęcherzykowa wysypka ma formę ograniczonego ściśle pasma, które zawsze obejmujące jedynie jedną ze stron ciała np. brzucha, twarzy, klatki piersiowej.