Najważniejszą częścią układu nerwowego jest mózg. Leży on w mózgoczaszce a jego masa waha się w granicach 1,5 kilograma. Mózg zajmuje praktycznie całą przestrzeń puszki mózgowej, gdyż ma ona zazwyczaj około 1,6 dm3 . Delikatny mózg chroniony jest dzięki oponom mózgowym oraz czaszce. Pomiędzy oponami ( naczyniówką, pajęczynówką, twardówką) znajduje się płyn mózgowo- rdzeniowy, amortyzujący wstrząsy i uderzenia.
Mózg dzieli się na pięć elementów:
- kresomózgowie,
- międzymózgowie,
- śródmózgowie,
- tyłomózgowie ( móżdżek)
- zamózgowie ( rdzeń przedłużony).
W obrębie kresomózgowia występuje podział na półkule mózgowe, które łączą się ze sobą poprzez spoidło wielkie. Odbiór bodźców następuje w półkulach " na krzyż". Dzięki temu prawa półkula odpowiedzialna jest za odbiór informacji i bodźców z lewej części ciała i odwrotnie, prawa lewa półkula odpowiada za prawą stronę ciała. Kresomózgowie pokrywa silnie pofałdowana substancja szara ( ciała komórek nerwowych).
W obrębie jednej półkuli występują płaty mózgowe, które przedzielone są od siebie za pomocą bruzd.
W jednej półkuli wyróżniamy kolejne płaty:
- płat skroniowy ( zawierający ośrodek słuchu oraz rozumienia bodźców słuchowych),
- płat potyliczny ( zawierający ośrodki wzroku),
- płat ciemieniowy ( zawiera ośrodki czuciowe),
- płat czołowy ( znajdują się w nim ośrodki ruchowe).
W obu płatach, czołowym oraz ciemieniowym leżą podstawowe ośrodki rozumienia, kojarzenia oraz pamięci a także ośrodki wpływające na zachowanie się organizm.
W międzymózgowiu znajduje się przysadka mózgowa, stanowiąca bardzo ważny, gdyż nadrzędny gruczoł dokrewny. Tutaj również znajduje się szyszynka i układ limbiczny, który odpowiada za emocje i popęd płciowy, strach oraz pragnienie i głód.
Kolejna część mózgu, czyli śródmózgowie leży na przedzie móżdżku w okolicy mostu Varola, który łączy wszystkie elementy mózgowia. Przez tę część przechodzi większość szlaków słuchowych i wzrokowych. Dzięki ośrodkom zawartym w śródmózgowiu możliwa jest kontrola napięcia mięśniowego oraz utrzymywanie właściwej postawy ciała. .
Przez rdzeniem przedłużonym leży tyłomózgowie, czyli móżdżek. Podobnie jak kresomózgowie buduje go dwie półkule które koordynują działanie mięśni szkieletowych.
Najbardziej wychyloną ku tyłowi częścią mózgu jest rdzeń przedłużony, czyli zamózgowie. Poprzez rdzeń przedłużony przebiegają liczne szlaki nerwowe, które biorą swój początek albo w rdzeniu kręgowym albo w mózgu. W zamózgowiu znajdują się obszary, które kontrolują i regulują pracę klatki piersiowej, pracę serca, połykanie oraz odruchy obronne.
Na układ nerwowy składa się układ wegetatywny, czyli autonomiczny oraz układ parasympatyczny, czyli współczulny.
Układ ten koordynuje czynności niezależne od woli. Elementami tego układu są układ współczulny, czyli sympatyczny, którego rolą jest rozszerzanie źrenic, podnoszenie ciśnienia, zwiększenie aktywności gruczołów potowych, przyspieszenie pracy serca.
Układ ten działa antagonistycznie do układu sympatycznego. Układ ten powoduje wprowadzenie organizmu w stan spoczynku, hamuje stres, spowalnia pracę serca, powoduje rozerznie naczyń krwionośnych, zmniejsza wydzielanie potu.
