Człowiek i jego wpływ na ekosystemy. Komunikacja drogowa a środowisko naturalne

Człowiek w przyrodzie to istota wyjątkowa. Jest osoba zdolna do uprawy ziemi, gleby i hodowli roślin. Potrafi również korzystać z dziko rosnących roślin. Jest też w stanie dzięki broni palnej oraz innym wynalazkom polować na stworzenia, które są z natury silniejsze i większe od ludzi. Posiadł zdolność, dzięki, której udomowił zwierzęta i potrafi je hodować w celach zdobywania pokarmu (jaj, mleka oraz mięsa). Potrafi również wykorzystywać surowce energetyczne oraz mineralne. Jedynym z zagrożeń dla człowieka są chorobotwórcze drobnoustroje, ale z nimi również potrafi już walczyć. Dzięki swojej inteligencji człowiek stanął na najwyższym stopniu ogniwa wszystkich układów zależności. Wiemy jednak o zależności, jaką jest fakt że ostatnie ogniwo nie może obyć się bez pozostałych, które znajdują się poniżej. Człowiek oraz jego życie w pełni uzależnione jest od nieożywionych oraz ożywionych zasobów przyrody.

Każda działalność ludzka może prowadzić do nieodwracalnych zmian w otaczającym świecie. Zbieractwo i polowanie może niszczyć pojedyncze gatunki fauny i flory, natomiast osuszanie bagien i wycinka lasów to tępienie całych ekosystemów. W miejsce naturalnych biocenoz wprowadza się ich sztuczne odpowiedniki (wyjałowiona gleba, trucizny pochodzące z nawozów itd.). Najczęściej spotykane trucizny to: dymy z kominów, spaliny samochodowe, gazy oraz ścieki przemysłowe. Ich obecność zagraża także samemu człowiekowi, czyniąc jego otoczenie szkodliwym dla zdrowia.

Najsilniej w oczywisty sposób przyrodę niszczy przemysł. Komunikacja ma tutaj mniejszy udział w zniszczeniach, ale o jej negatywnej roli nie należy zapominać. Warto zastanowić się, jaką zmianę dla środowiska przyniosłaby większa ostrożność pracowników przy budowie kolejnych kilometrów autostrad.

Zmiany w środowisku naturalnym bardzo często mają negatywny wpływ na samego człowieka. Rezultaty tego procesu bardzo często są niewidoczne od razu i dopiero po wielu latach można zaobserwować niektóre skutki. Czasami ciężko także zauważyć, jak degradacja jednego ekosystemu wpływa na inne. Ten proces wynika z faktu, iż działalność ludzka bardzo często niszczy całe ogniwa zależności, mające wpływ na inne elementy ekosystemu.

W ostatnim okresie zagrożenia dla środowiska naturalnego zaczęły wynikać w największym stopniu z procesów takich jak: urbanizacja, rozwój przemysłu (w tym technizacji stosowanej w rolnictwie), nie zutylizowanych odpadów itd. Niemały wpływ ma tutaj też motoryzacja i wynikająca z tego coraz gęściejsza sieć drogowa.

Ekosystemem (wg Oduma) można nazwać taki wycinek przyrody, który stanowi naturalną całość i w którym dochodzi do stałej wymiany materii między nieożywionym środowiskiem a organizmami, które go zasiedlają.

Ekologia jest różnie definiowana. Między innymi jako nauka "o strukturze i funkcjonowaniu żywej przyrody". Każdy system następuje przepływ energii, która pod postacią światła do zielonych roślin (czyli tych, które są zdolne do fotosyntezy), jej część akumulowana jest w roślinach pod postacią związków organicznych. Dzięki rozkładowi tych związków organizmy konsumentów zyskują niezbędną dla ich funkcjonowania energię. Jest tak m.in. w przypadku zwierząt roślinożernych, które stają się następnie pokarmem drapieżników. Bakterie mają z kolei zdolność do rozkładania resztek roślinnych i zwierzęcych, a powstająca w ten sposób próchnica dla roślin jest najcenniejszą częścią gleby. Rośliny zaś to pokarm wielu owadów. Te są z kolei pożywieniem dla ptaków. Jeśli nastąpi zniszczenie jednego z ogniw łańcucha niekorzystnie odbije się to na pozostałych ogniwach i na działaniu całego łańcucha. Przykładowo wytępienie ptaków naruszy równowagę ekologiczną, a co za tym idzie wywrze negatywny wpływ na funkcjonowanie całego ekosystemu poprzez niekontrolowane, nadmierne rozmnażanie się owadów, które są w naturze pokarm ptaków. Tak więc w wyniku wytępienia na określonym obszarze jednego gatunku może dojść do nadmiernego rozmnożenia się gatunków z tego samego łańcucha troficznego. Czasem zdarza się, że staje się to przyczyna wyginięcia jakiegoś gatunku, jeśli gatunki te żyły w związku symbiotycznym.

Wprawdzie odtworzenie zespołu roślinnego po zniszczeniu jest możliwe, ale potrzeba na to wielu lat. Często jest to możliwe jedynie poprzez inny przejściowy zespół. Człowiek często niszczy naturalną spoistość ekosystemu poprzez przecięcie ekosystemów, np. w skutek prowadzenie drogi. Przyczynia się poprzez to do osłabienia ekosystemu, a czasem nawet do nieodwracalnych zmian i do zniszczenia całych ekosystemów.

Główne aspekty ludzkiej działalności wpływające na degradację przyrody:

A. Działalność społeczno-gospodarcza

Obejmuje ona wiele różnorodnych działań człowieka. Można do nich zaliczyć przedsięwzięcia związane z oświatą, sprawami bytowo-mieszkaniowymi, kontaktami międzyludzkimi, ochroną zdrowia, rekreacją, produkcją, wymianą oraz transportem. W celu spełniania tych funkcji ludzkość wykorzystuje darów przyrody różnymi sposobami przetwarzając je tak, by spełniały jego potrzeby. Na skutek tej działalności wytwarzane są twory pozytywne (budowle, produkty, dzieła sztuki i kultury itp.), ale także wytwory negatywne, które zagrażają środowisku (powietrza atmosferycznego, zanieczyszczenia wód, skażenia gleby i roślin, wyczerpywanie zasobów surowców naturalnych, wibracje, hałas, zeszpecenie krajobrazu, choroby).

B. Działalność militarna

Ta działalność nawet w czasach pokoju dla środowiska naturalnego jest szkodliwa, ponieważ wymaga znacznej ilości surowców i zanieczyszcza atmosferę, dewastuje też tereny zajmowane pod poligony.

Atmosfera oraz jej zagrożenia

Naturalna równowaga atmosfery utrzymuje się od tysiącleci, jednak obecnie na skutek działalności człowieka jest ona zachwiana. Jest to zjawisko groźne, gdyż atmosfera stanowi siedlisko życia oraz jest dla niego tarczą ochronną. Główne zagrożenia dla atmosfery to:

a. zanikanie warstwy ozonowejznajdującej się w stratosferze i chroniącej życie na Ziemi poprzez pochłanianie nadfioletowego promieniowania Słońca; warstwa ta jest zagrożona ze względu na częste w przeszłości stosowanie chlorofluorowęglowodorów (CFCs); używano ich głównie (a do niektórych celów nadal się używa) w lodówkach, pojemnikach aerozolowych, środkach czyszczących oraz tworzywach sztucznych; związki te w atmosferze ulegają rozkładowi uwalniając chlor niszczący cząsteczki ozonu w warstwie ozonowej, a w dolnych warstwach powodujący zatrzymywanie promieniowania cieplnego;

b. efekt cieplarniany, który jest spowodowany wprowadzaniem do atmosfery różnorodnych zanieczyszczeń, m.in. CO₂ i CFCs; powoduje to globalne ocieplenie;

c. kwaśne deszcze, które tworzą się, gdy tlenek azotu i dwutlenek siarki, dwa główne odpadowe gazy przemysłowe, reagują z zawartą w atmosferze parą wodną; opady kwaśnego deszczu są zabójcze tak dla zwierząt jak również dla roślin; powodują one np. stopniowe obumieranie drzew czy zagładę ryb w różnego typu zbiornikach wodnych; wskutek opadów kwaśnych deszczy doszło m.in. do zniszczenia dużych kompleksów leśnych w Sudetach.

Człowiek to jedyny myślący ssak, dlatego też jest on odpowiedzialny za przyrodę i różnorodność życia na Ziemi. Niektórzy ludzie jednakże bezmyślnie niszczą żywe organizmy. Przykład takiego postępowania to wyrzucane przez ludzi odpadki. Nie zastanawiają się oni w większości, co się z nimi dalej dzieje. Na śmietniki wyrzucane są tysiące niepotrzebnych przedmiotów. A z wytwarzanymi przez ludzi odpadkami nie dzieje się, niestety, nic dobrego. Ludzie powinni zacząć myśleć co w przyszłości robić z odpadami, jeśli chcą by Ziemia była domem dla kolejnych pokoleń.

Ochrona przyrody ma wielowiekową tradycję. Niektóre gatunki roślin (zwłaszcza drzew) oraz zwierząt z różnych powodów chronione były w starożytności czy w średniowieczu. Jednak dopiero w czasie kilku ostatnich stuleci ochrona przyrody upowszechniła się. Niektórzy badacze uważają, że przyroda to jeden wielki organizm żywy, a ludzkość to jego część składowa. Pogląd ten potwierdza fakt, że w obszarach, gdzie przyroda jest bardzo zniszczona ludziom żyje się gorzej.

Drogi dzielą naturalny teren zamieszkiwany przez zwierzęta strefą betonu, zajmując często niemały procent obszaru.

Silne zagęszczenie sieci drogowej może niszczyć stosunki wodne, glebowe oraz klimatyczne w obszarze swojego występowania.

Zmiany środowiska w miejscu powstawania nowej drogi dotyczą m.in.:

a) stosunków wodnych,

b) rzeźby terenu,

c) gleb,

d) budowy geologicznej,

e) lokalnego klimatu,

f) świata zwierząt,

g) szaty roślinnej.

Wyznaczanie trasy przebiegu drogi ma z reguły ma ujemny wpływ na teren, przez który przebiega, ponieważ rozdziela ekosystemy, osiedla ludzkie, a także niszczy krajobraz.

Wpływ budowy autostrady lub drogi na świat zwierząt, szatę roślinną, wodę oraz glebę.

Gleba to powierzchniowa warstwa litosfery, która umożliwia życie roślin, zwierząt oraz człowieka. Poprzez nieprawidłową gospodarkę człowiek zniszczył mniej więcej tak dużą powierzchnię gleby, jak ta obecnie przez niego uprawiana. Było to jedną z wielu przyczyn osłabienia, a niekiedy także upadku starożytnych cywilizacji. Trwały one tak długo, aż prowadzona przez nie rabunkowa gospodarka doprowadzała do całkowitego zniszczenia gleby na zasiedlanym przez nią obszarze. Najczęstsze przyczyny niszczenie gleby to:

a) zamieranie wskutek erozji,

b) zatruwanie wskutek erozji,

c) zmniejszanie jej powierzchni.

Gleby znajdujące się wokół dróg zatruwane są spalinami lub też poprzez spływającą z nawierzchni drogi skażoną wodę. Jest to związane głównie z eksploatacją lub utrzymaniem drogi. Gleby niszczone są w czasie prowadzenia robót ziemnych - podczas budowy drogi zrywane są górne, urodzajne warstwy gleby. Ludzie często zapominają, że glebę łatwo można zanieczyścić, lecz bardzo trudno doprowadzić ją ponownie do stanu użyteczności.

Woda to czynnik niezbędny by mogło dojść do rozwoju życia. Wykonywane podczas budowy dróg roboty ziemne często stają się przyczyną zmian w dotychczasowych stosunkach wodnych, m.in. zakłócają ustalony sposób spływu wód opadowych oraz gruntowych do ich naturalnych zbiorników. W wyniku zanieczyszczenia wód powierzchniowych dochodzi również do zanieczyszczania wód gruntowych i skażania gleby.

Podczas budowy dróg roślinność, która znajduje się w najbliższym sąsiedztwie musi zostać usunięta, gdyż przeszkadza w prowadzonych robotach ziemnych. Pozostała część roślin, oddalona nieco bardziej od miejsca budowy narażona jest na znaczne pogorszenie warunków wegetacji otaczającej drogi. Czasem zdarza się, że w pobliżu planowanej trasy przebiegu drogi znajdują się rezerwaty bagienne. Stanowią one ostoję dla wielu gatunków chronionych zwierząt i roślin. Są one także źródłem paszy oraz miejscem retencji wód. Torfowiska mają wpływ na kształtowanie poziomu wód gruntowych, na wilgotność powietrza oraz na opady. Z powodu obniżania się poziomu zwierciadła wód gruntowych może dojść do całkowitego zniszczenia torfowiska. Na terenach mniej podmokłych może to także skutkować zmniejszeniem wydajność łąk oraz terenów uprawnych. W konsekwencji najczęściej naturalne zespoły roślinne przekształcają się, a następnie zmniejszają swój zasięg i ostatecznie wymierają. Drogi, a w szczególności autostrady, to przeszkoda w przemieszczaniu się dziko żyjących zwierząt. Uniemożliwia im to odbywanie wędrówek związanych z rozrodem, czy żywieniem, a także poszukiwanie nowych terytoriów.

Eksploatacja dróg i jej wpływ na środowisko.

Ruch samochodowy ma niewątpliwie ujemny wpływ na środowisko, polegający głównie na tworzeniu hałasu oraz wibracji, a także na zanieczyszczaniu wody, powietrza i gleby.

Najbardziej uciążliwymi skutkami eksploatacji drogi są przede wszystkim skażenia powietrza i hałas.

Szkodliwy wpływ transportu na środowisko może mieć różne przejawy i różne nasilenie zależnie od obszaru i od rodzaju środków transportu, które się po danej drodze przemieszczają. Najpoważniejsze przejawy tego oddziaływania to:

a) wyczerpywanie surowców nieodnawialnych, które są zużywane przez transport;

b) zajmowanie terenu oraz odbierane glebie funkcji produkcyjnych;

c) zużywanie zwartego w powietrzu tlenu;

d) zanieczyszczanie atmosfery, głównie przez emisję spalin (głównie tlenku węgla, tlenków siarki i azotu, węglowodorów) i pyłów (gumowego, azbestowego, pyłu powstającego z cementu i kruszyw);

e) zanieczyszczanie wód podziemnych i powierzchniowych;

f) pobór wody;

g) zmiany stosunków wodnych;

h) niszczenie roślinności;

i) wycinanie roślinności (krzewów, drzew), co łatwo można zauważyć; a także zatruwanie przez substancje szkodliwe przenikające przez aparaty szparkowe i korzenie do rośliny z powietrza, wody oraz gleby, powodujące ich stopniowe obumieranie; stopień szkodliwości zanieczyszczeń uzależniony jest od ich składu chemicznego i granulacji; szczególnie szkodliwe są tlenki met. ciężkich;

j) szkody wyrządzane faunie na skutek ruchu środków komunikacyjnych;

k) pozbawianie zwierząt naturalnych siedlisk - zwierzęta dziko żyjące opuszczają zwykle obszary położone w pobliżu dróg, głownie z powodu hałasu, światła nocą oraz na skutek wyginięcie roślin będących ich pokarmem; zwierzęta ulegają też zatruciu drogą pokarmową, a substancje takie jak metale ciężkie kumulują się w ich organizmach;

l) niszczenie naturalnego piękna przyrody mającego walory turystyczne i estetyczne, bardzo ważne dla człowieka;

m) niszczenie zabytków kultury materialnej (uszkodzenia powstają wskutek zanieczyszczeń wprowadzanych do atmosfery i wskutek wibracji).

Woda, powietrze, gleba, fauna i flora to wspólna własność ludzi żyjących obecnie oraz przyszłych pokoleń. Teraz ponosimy konsekwencje tego, w jaki sposób nasi przodkowie postępowali z Ziemią, a nasza działalność będzie z kolei odczuwalna dla następnych pokoleń. Teoretycznie większość ludzi jest tego świadoma, ale praktyka pokazuje, że w tych przypadkach, w których wymaga to dodatkowych nakładów pracy lub też dodatkowych kosztów, wymogi przyrody są lekceważone. Zachodzące w przyrodzie przemiany są przez człowieka dokonywane często nieświadomie. Mogą one jednak przynosić szkody trudne do wyobrażenia i przewidzenia. Dlatego też ważne jest, by doraźne oszczędności nie powodowały w przyszłości strat niepomiernie większych, czasem nieodwracalnych. Ocalmy Ziemię dla przyszłych pokoleń!