Rzeczpospolita Krakowska

w 1815 r. na kongresie wiedeńskim Kraków z okręgiem utworzył "miasto wolne, niepodległe i ściśle neutralne pod opieką trzech mocarstw" o obszarze ok. 1160 km², zamieszkany przez ok. 95 tys. mieszkańców. Tekst konstytucji Wolnego Miasta został ogłoszony dopiero w 1818 r.

· Władza wykonawcza: Senat (prezes i 12 senatorów wybieranych przez Sejm, Uniwersytet Krakowski i krakowską kapitułę katedralną); pierwszych senatorów mianowali komisarze trzech państw opiekuńczych, później oni mieli decydujący wpływ na wybór i politykę minipaństewka polskiego.

· Władza ustawodawcza i kontrolująca: Zgromadzenie Reprezentantów - sejm (nie posiadał inicjatywy ustawodawczej) - 26 reprezentantów wybieranych przez zgromadzenia gminne (cenzus majątku i urodzenia, choć trochę rozszerzony, np. o naturalizowanych Żydów), 9 posłów wybieranych przez senat, uniwersytet i kapitułę katedralną i 6 sędziów. Pierwszym prezesem senatu został arystokrata Stanisław Wodzicki, który sprawował rządy w oparciu o rezydentów państw opiekuńczych, często odwołując się do ich pomocy przy tłumieniu opozycji. W dobrach duchownych i narodowych przeprowadzono oczynszowanie. Podobnie postąpili niektórzy właściciele prywatni. Wolne Miasto Kraków było strefą wolnego handlu - krzyżowały się tu szlaki handlowe między ziemiami polskimi pozostającymi pod panowaniem trzech państw zaborczych, dlatego bujnie rozwinął się handel. Nie wykształcił się natomiast przemysł.

· Życie polityczne Rzeczypospolitej Krakowskiej w latach 1815-46 wypełniła rywalizacja między grupą arystokracji sprawującej rządy a mieszczaństwem i inteligencją Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracownicy Uniwersytetu brali czynny udział w życiu politycznym. W 1820 r. Wodzicki doprowadził do ograniczenia autonomii uczelni. W 1827 r., dzięki głosom środowiska uniwersyteckiego, na prezesa Senatu został wybrany Józef Nikorowicz. Rezydenci na wniosek Wodzickiego unieważnili wybory, zawiesili obrady sejmu, usunęli opozycję z urzędów i uniwersytetu, co znacznie ograniczyło samodzielność państewka polskiego.

Rzeczpospolita Krakowska odgrywała bardzo dużą rolę w życiu naukowym, kulturalnym i niepodległościowym Polaków 1 połowy wieku. Kraków stał się centrum życia patriotycznego, kulturalnego i spiskowego, odbywały się tu uroczyste obchody rocznicowe. Sprowadzenie i złożenie w katedrze na Wawelu prochów księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki stało się okazją do wielkich manifestacji patriotycznych Polaków, a społeczny gest sypania kopca Kościuszki w latach 1820-23 był symbolem jedności wszystkich Polaków.