KLASYCYZM (z łac. classicus - wzorowy, pierwszorzędny)

pojęciem "klasyczny" określamy zespół cech charakterystycznych dla kultury (sztuki, literatury, filozofii) starożytnej Grecji i Rzymu.

Klasycyzm to kierunek w sztuce i literaturze europejskiej nawiązujący do antycznych wzorców, występujący od XVII do początków XIX w. Był to jednocześnie inspirowany antykiem ruch artystyczny, który narodził się we Włoszech, ale najmocniej rozwinął się we Francji. Jego zwolennicy głosili wiarę w moc rozumu ludzkiego i zakładali, że na świecie istnieje niezmienne prawo ładu. Klasycystyczny twórca powinien więc kierować się przede wszystkim zasadami dobrego smaku i ogólnie przyjętymi normami obyczajowymi. Od literatów wymagano, by podejmowali się zadań dydaktyczno-moralizatorskich; ich główną misją miało być poszukiwanie prawdy o człowieku i jego miejscu w społeczeństwie. Dlatego szczególnie chętnie pisarze sięgali po takie gatunki literackie jak: satyra, bajka, tragedia, oda, epos, poemat opisowy i dydaktyczny. Czołowi twórcy literatury klasycystycznej to: Pierre Corneille, Jean Baptiste Racine, Molier, Pierre de Beaumarchais, Jean de La Fontaine, Nicolas Boileau-Despréaux, François de La Rochefoucauld, a wśród Polaków: Adam Naruszewicz, Stanisław Staszic, Stanisław Trembecki, Franciszek Zabłocki, Ignacy Krasicki, Julian Ursyn Niemcewicz.

Architektura klasycystyczna wyrosła na gruncie fascynacji architekturą starożytnej Grecji i Rzymu, jaka wybuchła po odkryciu ruin Herkulanum (1711 r.) i Pompei (1748 r.). Do spopularyzowania jej przyczynił się znacznie Johann Joachim Winckelmann, niemiecki historyk sztuki żyjący w XVIII w. Uważał on, że artysta powinien realizować ideał piękna (według Winckelmanna była nim "szlachetna prostota i spokojna wielkość"), który odkryli starożytni Grecy. Klasyczny kanon piękna architektonicznego zakładał prostotę i umiar, dlatego preferowano budowle o lżejszych formach architektonicznych i dobrze wyważonych proporcjach. Choć zazwyczaj były wielkie i monumentalne, to proste kolumnady i greckie portyki nadawały im wrażenie smukłości i lekkości. Wznoszono je zazwyczaj na planie regularnego prostokąta lub centralnie na planach kwadratów i kół i oszczędnie dekorowano girlandami, wieńcami laurowymi, sfinksami bądź gryfami. Architekci klasycystyczni kształcili się głównie we Francji, Włoszech i Anglii. Czołówkę architektów klasycystycznych tworzą: Jacques-Ange Gabriel (pałacyk Petit Trianon w parku wersalskim), Jacques-Germain Soufflot (kościół św. Genowefy w Paryżu), Robert Adam (większość klasycystycznych budowli w Edynburgu i Londynie), Dominik Merlini, Jakub Fontana, Victor Louis (naczelni architekci Stanisława Augusta Poniatowskiego, którzy wykonali projekty rozbudowy Zamku Królewskiego i Łazienek w Warszawie).

Malarstwo klasycystyczne, podobnie jak i rzeźba, było przesycone tematyką mitologiczną: chętnie przedstawiano sceny i postacie z dziejów Grecji i Rzymu, treści patriotyczne. Podwaliny malarskiego klasycyzmu i akademizmu stworzyli na przełomie XVII i XVIII w. bracia Carracci (Lodovico, Agostino i Annibale) w swojej akademii. Studiując najwybitniejsze dzieła wybierali z nich najlepsze elementy, by zebrać je w jednym doskonałym arcydziele. Malarskie kompozycje klasycystyczne są bardzo statyczne, ważną rolę odgrywa w nich rysunek - ustalono nawet przepisy dotyczące zasad rysunku, proporcji, kompozycji, kolorów, a nawet tematyczną hierarchię. Dopuszczono też poprawianie natury przez sztukę. Najważniejsi malarze tego okresu to: Nicolas Poussin ("Królestwo Flory", "Siedem sakramentów", "Święta Rodzina na schodach", cykl "Cztery pory roku"), bracia Le Nain ("Rodzina chłopska", "Kuźnia"), Claude Lorrain ("Wylądowanie Kleopatry w Tarsos", "Przybycie św. Pawła do Ostii"), Georges de La Tour ("Sen św. Józefa", "Św. Magdalena").

British Museum w Londynie - neoklasycyzm

Kościół św. Magdaleny w Paryżu - widok od frontu (budowla neoklasycystyczna)

Klasycystyczny budynek kościoła ewangelickiego w Warszawie

Klasycystyczna fasada Pałacu Staszica w Warszawie