Piłsudski Józef (1867-1935)

wybitny działacz niepodległościowy, mąż stanu, marszałek Polski. Pochodził z rodziny ziemiańskiej osiadłej na Wileńszczyźnie. W 1885 r. rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Charkowie, gdzie związał się z młodzieżowym ruchem socjalistycznym. W 1887 r. został za to aresztowany i zesłany na 5 lat na Syberię. Po powrocie z zesłania wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej i wielokrotnie wybierany był do Centralnego Komitetu Robotniczego. Zajmował się także redagowaniem "Robotnika" - organu prasowego swojej partii. W 1900 r. został za to aresztowany w Łodzi przez władze carskie, ale po roku udało mu się zbiec z więzienia.

Wyjechał wtedy do Galicji, gdzie powołał PPS - Organizację Bojową, a następnie PPS - Frakcję Rewolucyjną, której głównym celem była walka o niepodległość Polski. W walce przeciwko Rosji stosowano głównie metody terrorystyczne, strajki (rewolucja 1905-1907 r.), ale podjęto też zabiegi dyplomatyczne: w 1904 r. Piłsudski wyjechał do Japonii i rozmawiał tam o wspólnym wystąpieniu przeciwko carowi.

Zbliżającą się I wojnę światową Piłsudski postrzegał jako szansę dla sprawy polskiej - był zwolennikiem tzw. orientacji proaustriackiej. Zresztą już od 1908 r. organizował w Galicji oddziały strzeleckie, które miały stać się zalążkiem przyszłej armii polskiej. Był też przywódcą (komendantem) Związku Walki Czynnej oraz Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Po wybuchu wojny zamierzał w zaborze rosyjskim wywołać powstanie przeciwko carowi i w tym celu w sierpniu 1914 r. wkroczył do Kongresówki na czele I Kompanii Kadrowej. Kiedy akcja ta się nie powiodła, został dowódcą I Brygady Legionów Polskich - do października 1916 r. Jednocześnie powołał do życia tajną Polską Organizację Wojskową (POW), która prowadziła działania dywersyjne oraz wywiadowcze na tyłach armii rosyjskiej.

Kiedy po ogłoszeniu Aktu 5 listopada uznał, że niczego już nie da się uzyskać od Austriaków i Niemców, a dodatkowo przystąpienie USA do wojny przesądziło o jej losach, Piłsudski doprowadził do tzw. kryzysu przysięgowego - nie chciał angażować dłużej Polaków po stronie państw centralnych. Został za to osadzony przez Niemców w więzieniu w Magdeburgu.

Po wyjściu na wolność (10 XI 1918 r.) powrócił do Warszawy, gdzie Rada Regencyjna przekazała mu władzę w państwie - jako Naczelnik Państwa pełnił ją do grudnia 1922 r. Przyczynił się wtedy do organizacji odrodzonej Polski: powołał rząd, rozpoczął organizowanie Wojska Polskiego. W 1919 r. Sejm mianował go także Wodzem Naczelnym. W latach 1919-21 walczył przeciwko bolszewikom, którzy w 1920 r. próbowali przenieść rewolucję komunistyczną na Zachód "po trupie Polski". Był współautorem planu bitwy warszawskiej i kontrofensywy. W tym samym roku za jego zgodą gen. Żeligowski zajął Wilno - zależało mu na przyłączeniu rodzinnej Wileńszczyzny do państwa polskiego. W 1922 r. wycofał się z życia politycznego, gdyż był przeciwnikiem nadmiernej roli parlamentu w życiu państwa.

W 1926 r., zniechęcony nieudolnymi rządami i waśniami politycznymi, dokonał zamachu stanu (przewrót majowy). Stanął wtedy faktycznie na czele państwa, choć objął tylko stanowisko ministra spraw wojskowych oraz generalnego inspektora sił zbrojnych. W polityce zagranicznej opowiadał się za zachowaniem równowagi w stosunkach polsko-niemieckich i polsko-radzieckich. Doprowadził do podpisania układów o nieagresji z ZSRR i Niemcami.

W polityce wewnętrznej opowiadał się za silną władzą wykonawczą i ograniczeniem roli parlamentu, czego wyrazem była uchwalona w 1935 r. konstytucja kwietniowa. Po śmierci został pochowany na Wawelu, ale jego serce (zgodnie z jego ostatnią wolą) pochowano w grobie jego matki na cmentarzu w Wilnie.