HENRYK IV (1056-1106)

król i cesarz niemiecki, syn Henryka III z dynastii salickiej i cesarzowej Agnieszki.

Odziedziczył tron ojca już w wieku 6 lat, ale rządy za niego sprawowało możnowładztwo, które walczyło między sobą o wpływy i pieniądze. Czas ten wykorzystali kolejni papieże, którzy w tym okresie (lata 1062-75) postanowili wyrwać się spod opieki cesarstwa i zaprotestować przeciw ingerencji władzy świeckiej w obsadzanie godności kościelnych. Rządy regencyjne przyniosły Henrykowi IV sporo szkód, gdyż okazało się, że wiele dóbr królewskich znalazło się nielegalnie w rękach możnych. W fatalnym stanie znajdował się także skarb.

Ok. 1070 r. Henryk przejął samodzielne rządy i usiłował wzmocnić swoją władzę oraz uporządkować domenę. Wtedy doszło do buntów przeciwko cesarzowi. Jako pierwszy wystąpił Otton z Nordheim, graf saski, który zajął księstwo bawarskie. Henryk IV pokonał go w 1071 r. i skazał na banicję, ale już w 1073 r. wybuchł bunt Sasów, z którymi młody władca walczył aż 2 lata. Ostatecznie pokonał buntowników w 1075 r. w bitwie pod Homburgiem (nad Unstrutą).

Wzmocniwszy w ten sposób swoją pozycję zamierzał teraz odzyskać utraconą władzę nad Kościołem - mimo sprzeciwu papieża Grzegorza VII nadal nadawał inwestyturę i wprowadzał swoich kandydatów na stanowiska kościelne. Młody król był człowiekiem bardzo zdolnym, inteligentnym, świetnie wykształconym i przekonanym, że godności monarchii należy bronić. Kiedy papież zagroził mu klątwą (za inwestyturę duchownych), Henryk IV na zwołanym w 1076 r. do Wormacji synodzie biskupów niemieckich ogłosił detronizację papieża Grzegorza VII. Grzegorz VII obłożył Henryka IV klątwą, co zachęciło do działania niemiecką opozycję. Znów zbuntowali się Sasi, a triburski zjazd książąt zażądał od Henryka, by w ciągu roku oczyścił się z ciążącej na nim klątwy. Książęta zaprosili też papieża, by rozsądził ich spory z królem.

Nie chcąc, by papież narzucił Niemcom swoje zwierzchnictwo i ingerował w ich wewnętrzne sprawy, Henryk IV wyruszył naprzeciw zmierzającego do Niemiec papieża. Wiedząc, że Grzegorz VII schronił się na zamku w Canossie, Henryk IV udał się tam i stojąc pod bramami zamku przez 3 dni (boso i w worku pokutnym) prosił papieża o wybaczenie i zdjęcie klątwy. Papież zdjął klątwę - król wrócił do Niemiec, ale okazało się, że tamtejsza opozycja wybrała na króla (1077 r.) księcia szwabskiego Rudolfa. Doszło do wojny domowej, w której ostatecznie zwyciężył Henryk IV. W 1080 r., na kolejnym synodzie, znów zdetronizował Grzegorza VII i wybrał nowego papieża (antypapieża), Klemensa III.

W 1084 r. Henryk IV zajął Rzym i kazał się koronować na cesarza, co Klemens III niezwłocznie uczynił. Jednak w Rzymie Henryk nie zabawił długo, gdyż wygnali go stamtąd Normanowie pod wodzą Roberta Guiscarda. Henryk IV został też ostatecznie wyparty z Italii w 1096 r. Również kolejni papieże kontynuowali wobec Henryka politykę Grzegorza VII. W Niemczech przeciw cesarzowi wystąpili nie tylko możni, ale także synowie cesarza: najpierw Konrad (1093 r.), a następnie Henryk V (1104 r.). Henryk IV zmarł w 1106 r. zupełnie osamotniony.