Barok

I Barok jako epoka przeciwieństw.

 (podr. str. 132-136 i 146)

Nazwa epoki, ramy czasowe, cechy.

• Barok pochodzi prawdopodobnie pochodzi od portugalskiego terminu którym określano perłę o nieregularnym kształcie. Także wytwory sztuki i architektury charakteryzują się dziwną i nietypową wymową.
• Przyjmuje się, że:

• początki przypadały w Europie na schyłek XVI w.,
• rozkwit nastąpił w XVII w.
• zmierzch epoki - pierwsza połowa XVIII w.

• Cechy:

• Pesymistyczny pogląd na naturę człowieka
• upodobanie do ozdobności i patosu
• skłonność do teatralizacji
• ukazywanie w sztuce przeciwieństw I kontrastów zamiast harmonii
•   nastrój Niepokoju i niepewności 

Konflikty polityczne.

Największy konflikt w czasie baroku to wojna trzydziestoletnia, która wciągnęła większość państw Zachodniej Europy.Po jednej stronie konfliktu znalazły się kraje protestanckie a po drugiej państwa rządzonego przez katolicką dynastię Habsburgów. Wojna Utrwaliła rozbicie polityczne Niemiec we Francji ograniczono swobody religijne protestantów w, wprowadzono monarchię absolutną.

W Anglii miał miejsce wybuch wojny domowej i egzekucja króla Karola. Polskę w tym okresie wyniszcza cały wojny zewnętrzne ze Szwecją Turcją i państwem moskiewskim. a także walki wewnętrzne, np. powstanie kozackie. 

Duchowe niepokoje.

Zaczęto wątpić w wątpliwości poznawcze człowieka. Niepokoje budziły wizja nieskończonego świata i inne nowe odkrycia geograficzne. Dla jednych  były bodźcem do przemyśleń filozoficznych, dla innych źródłem lęku wywołanego przez poczucie bezradności i zagubienia. Barokowi pisarze podkreślali sprzeczności tkwiące w człowieku i otaczającej go rzeczywistości. Ówcześni twórcy przyjmowali pesymistyczny pogląd na naturę człowieka. Pisali, że ludzie błądzą, nie potrafią odróżnić dobra od zła. Odejście od renesansowego humanizmu. Powrót  do teocentryzmu. Człowiek z rozpaczy i zagubienia przyjmował dwie postawy: gorączkowe używanie życia i żarliwa religijność  

Kontrreformacja.

Początek kontrreformacji, czyli działań kościoła katolickiego skierowanego przeciwko reformacji i aby odnowić kościół przypadł na połowę XVI w. Ostateczny kształt zagadnień wiary i i stanowisko kościoła określił ostatecznie sobór w Trydencie. Ruch kontrreformacyjny dążył do oczyszczenia wiary a także literatury i sztuki oraz wszystkich elementów uznanych za heretyckie. Przez Europę przeszła fala nietolerancji i prześladowań innowierców. Typy jej działań to: 

• propaganda głoszona
• propaganda drukowana
• cenzura, nie pozwalanie na innowierczych ksiąg (indeks ksiąg zakazanych
• przymus wyznaniowy wspierany przez prawo. W wyniku działań prawnych działała inkwizycja,  za odstępstwa od religii były karane na stosie
• został powołany zakon jezuitów pod przewodnictwem Ignacego Loyoli, miał on zreformować szkolnictwo

Barok w Polsce. 

Duże znaczenie miały spory między katolikami a protestantami. Najbardziej prześladowaną grupą protestantów byli arianie. W 1717 r zakazano nabożeństw wszystkich innych religii.W 1768 r. zakończono kontrreformacje.

• Kultura dworska 
• Kultura ziemiańsko - sarmacka, szlachta cechowała się ksenofobią, niechęcią do cudzoziemców, teatralizacja, zaściankowość

Życie codzienne.

Reżyserowano wszystkie wydarzenia, teatralizacja, niezwykły i wystawny ubiór szlachty, sztuczność. Elementami życia codziennego było 

• nie mycie się 
• brak higieny 

 Nurty w literaturze baroku. (str. 146)

• nurt metafizyczny religijny 
• nurt dworski, o miłości rozkoszy - Mariny, Jan Andrzej Morsztyn
• rycersko - ziemiański , sarmatyzm ksenofobizm 
• klasycyzm francuski, rozwija się dramat 

 II Filozofia baroku. (podr str. 137, inne źródła)

1. 1. Sprzeczności filozofii:
2. a) Kartezjusz - racjonalizm

Racjonalizm to kierunek filozoficzny i światopoglądowy. Charakteryzuje się rozumowym i logicznym podejściem do świata oraz poznania. Za twórcę tego nurtu uznaje się Kartezjusza. Uważał, że otaczająca nas rzeczywistość może być tylko złudzeniem a jedyne w co nie można wątpić jest zdolność logicznego rozumowania. Zgodnie z twierdzeniem   “Myślę, więc jestem” filozofii szukał w umyśle ludzkim 

1. b) Pascal - sceptycyzm.

Pascal Blaise (1623-1662), francuski filozof, matematyk, fizyk i publicysta, syn poborcy podatków, uważany powszechnie za następcę Kartezjusza (R. Descartes). Podobnie jak on, uważał że wątpienie jest bardzo ważnym źródłem filozofii. Za drogę do prawdy uznał uświadomienie sobie ograniczeń umysł.

fideizm

1. Zakład Pascala - ćwiczenie 2 str. 137

Zakład Pascala rozumowanie przedstawione w Myślach przez Blaise'a Pascala mające dowodzić, iż warto wierzyć w Boga. Pascal rozpatrzył dwa przypadki dotyczące istnienia Boga:

• Bóg istnieje i nagradza za wiarę życiem wiecznym.
• Bóg nie istnieje i nie istnieje życie wieczne.

Człowiek może wierzyć lub nie wierzyć w istnienie Boga. Jeśli wierzy, to traci życie doczesne (na rzecz modlitw i czynienia dobra) i otrzymuje życie wieczne. Jeśli nie wierzy, to zatrzymuje życie doczesne i traci życie wieczne. Pascal wywnioskował, że wiara bardziej się opłaca, ponieważ ryzykujemy tylko czas życia, który jest zazwyczaj krótki, a nagrodą może być życie wieczne.

1. Sentencja o trzcinie - ćwiczenie 3 str. 137.

 Człowiek jest kimś bardzo ważnym wobec otaczającego go świata, ponieważ jako jedyna istota na ziemi posiada rozum. W ten sposób wyróżnia się spośród innych żyjących na ziemi stworzeń które nie wiedzą o swoim myśleniu  dlatego, że potrafi myśleć i mówić.

III Sztuka baroku (podr. str. 138-145, inne źródła)

1. Cechy ogólne (styl barokowy).

• odchodzenie od ideału i harmonii renesansowego
• silne ekspresja 
• wyrafinowany styl
• przesada
• dążenie do ukazania niezwykłości i dziwności świata
• ostre kontrasty i sprzeczności, z jednej strony zmysłowość a z drugiej uduchowienie 
• efekty złudzenia optycznego
• iluzjonizm - dążenie do stworzenia złudzonej rzeczywistości, np. za pomocą perspektywy 
• oddziaływanie na emocje 
• symbole wanitatywne - klepsydra, kwiaty, czaszki, motyw śmierci, 
• brzydota
• deformacje 
• bogactwo, nadmiar ozdób
• teatralizacja, nienaturalność 

1. Malarstwo - cechy, malarze, przykłady obrazów.

• Najczęściej podejmowane są mitologiczne i religijne
• Portrety, pejzaże i martwa natura
• Obrazy wyrażały często kontrastowe emocje 
• malarstwo iluzjonistyczne 
• Najważniejsze założenia baroku to: ruch, dynamika, łączenie elementów, oryginalność, wzrost rola koloru i światła, teatralność, no i głównie tematyka religijna i mitologiczna. 
• Popularyzatorami malarstwa barokowego byli artyści włoscy. Prekursorem był Caravaggio, mistrz światłocienia (“Przybycie Marii”
• Obrazy Rubensa są  najbardziej znanymi obrazami barokowymi. Malował głównie ludzkie ciało (“Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii
• Rembrandt posługiwał się w sposób mistrzowski światłem, wydobywając najlepsze cechy z twarzy swojego modela. Jego malarstwo stanowi właściwie wielkie studium ludzkich emocji. (“Straż nocna”)
• Jan Vermeer van Delft często przedstawiał  kobiet we wnętrzach mieszkalnych, zajętych m.in. muzyką, lekturą listu lub rozmową. Np. “Dziewczyna z Perłą” i “dziewczyna 

1. Architektura- cechy, nazwiska, przykłady.

• charakter spokoju i dostojeństwo
• nieregularne krzywizny 
• monumentalizm 
• oparcie na planach skomplikowanych figur geometrycznyuch 
• kopuły wieże, kolumny
• elipsa

1. Kościół św. Piotra
2. Kościół Il Gesu

1. Giovanni Lorenzo Bernini
2. Francesco Borromini

1. Rzeźba- cechy, nazwiska, przykłady.

• ozdobność 
• bogate dekoracje 
• ukazywanie mitologicznych motywów
• silna ekspresja 
• patos 
• dynamika uchwycona w ludzkiej sylwetce 

1. Analiza dzieła "Ekstaza św. Teresy" (str. 142-143)

• iluzjonizm 
• teatralizacja, kobieta przeżywa ekstazę w sposób teatralny
• sztuczny upozowanie ruch 
• jakby doznawała zmysłowej rozkoszy
• ukośne linie, kompozycje ukośne 
• kobieta i anioł tworzą literę V

1. Opera i muzycy. (dwa zdania z innych źródeł).

Duży wpływ na dalszy rozwój opery miała twórczość Claudio Monteverdiego. Jego największe dzieło to opera Orfeusz 

I Mikołaj Sęp Szarzyński - poeta przełomu epok. (podr. str. 147- 150)

1. M. Sęp Szarzyński (zrobić notatkę)

Cechował się wszechstronnym wykształceniem i oczytaniem oraz wysoką kulturą literacką. Początkowo był protestantem (prawdopodobnie wyznawcą luteranizmu), ale po zakończeniu edukacji i wojaży, kiedy powrócił do Polski, przeszedł (czy, jak sam uważał, nawrócił się) na katolicyzm.

Pisał poezje religijną. Uważał  że człowiek jest bytem dwoistym złożonym z ducha i ciała.Przez to jest rozdarty wewnętrznie.Najważniejszym motywem w jego dziełach jest życie człowieka jako walka oraz Vanitas.

1. Analiza Sonetu IV ( ustnie )

- polecenia 1-5 na str. 150

1. ‘ten nasz dom-Ciało, dla zbiegłych lubości”

Ciało jest bramą dla zmysłowych pokus i przyciąga go do wszystkiego

1. Człowiek postrzega siebie jako grzesznego, nie może się uchronić przed upadkiem. Stwórca zaś jest wstanie go uchronić od grzechu.
2. Nie ma innej drogi na zbawienie niż zaufanie Bogu. To sprawia że toczy walkę z własną naturą materią świata i szatanem
3. "łakome marności\ Oksymorony pokazują grzeszność i złudzenie panujące na świecie. 
4. W renesansowych utworach obecny był obecny humanitaryzm, Kochanowski wychwalał Boga za piękno świata. Barokowy obraz świata jest jego przeciwieństwem - pełny grzechu i pokus odciągających od Boga.

- gatunek (sonet)

Sonet jest to utwór poetycki składający się z czternastu wersów podzielonych na dwie strofy czterowierszowe oraz dwie trójwierszowe (tercyny) o określonym rozkładzie rymów.

- motyw vanitas

Sęp Szarzyński podkreśla marność świata doczesnego, a przy tym zwraca uwagę na zwodniczy jego charakter. Poeta przekonuje w sonetach, że człowiek ulega zmysłom i oddala się od Boga, czyli tego, co nie przemija.

- środki stylistyczne

W utworze są zawarte skomplikowane środki stylistyczne jak oksymorony , paradoksy, metafory, symbole, wyliczenia. Mają one skomplikowaną budowę składniową. Poeta posługiwał się zdaniami wielokrotnie złożonymi, stosował inwersje i przerzutnie. Barokowa dynamika,ozdobność i dramatyzm wypowiedzi stanowią najważniejsze cechy stylu Sępa Szarzyńskiego

antynomia, sprzeczność : pokój - szczęśliwość, ale bojowanie/ Byt nasz podniebny.

1. Analiza Sonetu V (ustnie)

temat wiersza miłość

- pytania 1-4 na str. 150

1. Osoba mówiąca mówi o miłości do władzy, pieniędzy i przeciwstawia ją z miłością do Boga istnieją one na zasadzie przeciwieństwa, miłość do rzeczy materialnych jest przemijająca a a do Boga - długotrwała.. 

Miłość ludzka powinna być skierowana ku wartościom trwałym, bezwzględnym, ku Absolutowi. Bóg jako jej jedyny przedmiot stanowi adresata bezpośredniego zwrotu podmiotu lirycznego, nazywany przez niego „wieczną i prawą pięknością”. 

1. Zmysły odciągają człowieka od istoty duchowej, przyciągają człowieka do nieczystości duchowej 
2. Inwersje składniowe zmuszają czytelnika do samodzielnego odczytywania sensu utworu.

- adresat utworu -  Bóg

- środki stylistyczne

Pojawia się rozbudowane do rozmiarów całej strofy pytanie retoryczne, licznie występują przerzutnie, zmiany w szyku zdania. Służą one podkreśleniu rozdarcia wewnętrznego człowieka, chaosu w jego życiu i w ogóle w całym świecie, którym rządzą nietrwałe i pozorne wartości.

1. Poezja metafizyczna - religijna. (wyjaśnić pisemnie).

•  Ten typ poezji wyraża filozofię i nastrój baroku: jego refleksję nad kruchością człowieka, nad czasem, śmiercią i przemijaniem.
• Jest to też poezja intelektualna, trudniejsza w odbiorze, odwołująca się często do mitologii, czy filozofii.
• W kompozycji – pełna konceptów i barokowej ornamentyki: paradoksu, oksymoronów, inwersji.

II Poezja metafizyczna Daniela Naborowskiego.(podr. str. 152-155)

1. Daniel Naborowski (zrobić notatkę)

Daniel Naborowski – urodził się w 1573 roku, najprawdopodobniej w Krakowie. Pochodził z raczej niezamożnej rodziny szlacheckiej. Był wyznawcą kalwinizmu i prowadził aktywne życie religijne.Poza pisaniem własnych utworów, Naborowski przekładał dzieła literackie z kilku języków (doskonale posługiwał się łaciną, starożytną greką, francuskim, niemieckim, włoskim). 

1. Analiza wiersza "Marność" (ustnie) 

- pytania 1-3 na str. 155

1. Motyw z biblijnej księgi Koheleta,w której mowa jest o tym,że cały świat doczesny to marność nad marnościami, wszystko jest marnością.
2. Marność – utwór nawiązuje do motywu vanitas. Całe ludzkie życie jest tytułową marnością. Trwa ono bardzo krótko i jest niczym w zestawieniu z potęgą czasu. W związku z tym człowiek jest bezradny wobec otaczającej go rzeczywistości. Wiersz zawiera przesłanie, że należy przyjąć taki stan rzeczy ze stoickim spokojem i poddać się prawom rządzącym światem.
3. Poeta Naborowski przyznaje,że ziemska rzeczywistość jest marnością ale nie twierdzi,  że jest ono całkowicie bezwartościowe. Jest bardziej obserwatorem Sęp Szarzyński natomiast wyraża egzystencjalne niepokoje. Kolejna różnica jest w przedstawianiu świata. Sęp Szarzyński przedstawia życie człowieka jako walkę człowieka z otaczającym go grzesznym światem światem. Wiersz Naborowskiego zawiera przesłanie, że należy przyjąć taki stan rzeczy, mając Boga na pierwszym miejscu 

- postawa renesansowa czy barokowa?

Jego twórczość pozostaje barokowa ze względu na dbałość o formę (różnorodne środki stylistyczne, celem jest zachwycenie czytelnika. Wiersze zawierały również metafizyczną refleksje nad przemijaniem.

Dominująca tematyką w jego twórczości jest człowiek, pytanie o sens jego istnienia i miejsce w świecie. Nurtowały go pytania dotyczące przemijania, trwałych wartości nadających sens ludzkiemu życiu.

1. Analiza wiersza "Krótkość żywota" (ustnie)

- zadania 1-3 na str. 155

1. Wszystkich czeka śmierć – to przesłanie utworu. celem wiersza oddanie dramatyzmu tej sytuacji. Podmiot utworu zwraca się do odbiorcy, jak do kogoś, kto już należy do przeszłości: „byłeś ty sam”. Jest to zabieg z jednej strony uświadamiający bliskość śmierci, Poeta posługując się sformułowaniami oksymoroniczny: „kolebka-grób” oraz „matka-mogiła”, ukazał człowieka jako istotę całkowicie bezsilną, uzależnioną od wyższych wyroków.
2. Tak je określa Daniel Naborowski ".. dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt..." Używa takiego porównania dla podkreślenia ulotności i kruchości naszego istnienia ograniczonego śmiercią i rodzeniem.
3. Czas jest przedstawiany jako tajemnica, coś niepojętego: „Godzina za godziną niepojęcie chodzi”. W wersie: „Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie,” odnajdujemy echa filozofii Heraklita i jego słynnej wypowiedzi, o tym, że nie można dwukrotnie wejść do tej samej rzeki.
4. Autor poza nieuchronnością śmierci skupił się jeszcze nad jej niespodziewanym nadejściem, kontrastem między myślami człowieka o rozciągającej się przyszłości a krótkotrwałej rzeczywistości.
5. Jest też trudny optymizm, że dzięki 

- dokładna analiza wersu piątego i puenty

„Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt”

Żywot ludzki jest właśnie tak krótki, jak każde z tych zjawisk.Używa takiego porównania dla podkreślenia ulotności i kruchości naszego istnienia ograniczonego śmiercią i rodzeniem.Zauważmy, że kolejne elementy, poza ostatnim, tej metafory są dostępne przez różne zmysły – słuch, wzrok, dotyk. Punkt, do którego zostaje sprowadzone ludzkie życie.

- środki artystyczne

• W całym utworze zauważamy apostrofy, czyli zwroty bezpośrednie.
•  uosobienie czasu,„godzina za godziną chodzi”,
•  oksymorony: „kolebka grobem”, matka mogiła”
• nietrwałość życia, przelotność człowieczego bytowania- kontrast
•   „krótka rozprawa”, „kołem niehamowanym”, „lotny czas” - epitety

III Koncept w poezji barokowej. (podr. str. 153, 156-160, 237)

1. Marinizm, konceptyzm, koncept (dokładna notatka w oparciu o podręcznik i inne źródła).

• Marinizm – styl poetycki stosowany często w literaturze barokowej. Charakteryzowała go efektowna forma utworu, nadużywanie metafor oraz różnorodne chwyty stylistyczne, takie jak: aliteracje, anafory, paradoksy, inwersje, parentezy, hiperbole i tym podobne, by zaszokować czytelnika. Nazwa pochodzi od nazwiska Marino. Służyła celom estetycznym i rozrywkowym. Cechował te poezje sensualizm, poezja pięciu zmysłów 

1. Jan Andrzej Morsztyn (notatka z podr,).

 polityk, poeta, podskarbi wielki koronny w latach 1668–1683, świecki referendarz koronny w latach 1658–1668, stolnik sandomierski w latach 1647–1658, sekretarz królewski w 1656 roku, starosta tucholski w latach 1667–1669 i 1673–1681, warcki od 1661 roku, tymbarski w 1658 roku, kowalski w latach 1658–1672, zawichojski od 1656 roku[1], ambasador Rzeczypospolitej w Królestwie Francji w 1679 roku[2].

1. Analiza wiersza "Do trupa" (ustnie).

- gatunek: sonet 

- typ liryki: liryka inwokacyjna

- tematyka (toposy): śmierć i miłość

- adresat a podmiot (porównanie)

PODOBIEŃSTWA

ZAKOCHANY : TRUP:

-jam zabity -leżysz zabity

-strzała miłości -strzała śmierci

-nie mam rumianości - Ty krwie (nie masz -> elipsa)

-płomień skryty -jawne świece

-zmysły okropnej ciemności - sukno żałobne

-ja rozumem łańcuchem spowity - związane ręce

RÓŻNICE

ZAKOCHANY: TRUP:

-język kwili (skarży się) -milczy

-cierpi ból srodze -nic nie czuje

-jam piekielnej śreżodze(upal) - jak lód

-stanie się żywiołem - stanie się prochem

 - koncept (konwencjonalność, sztuczność)

Morsztyn stosował różnorodne środki przekazu artystycznego (oksymorony, antytezy, hiperbole, paradoksy, itp.). Dbał o formalną stronę swoich wierszy, zestawiał kontrastowe wątki i motywy. Świadomie podkreślał sztuczność i teatralność opisywanych emocji.

- zaskoczenie.

Jak cały utwór, zaskakująca jest pointa zawarta na końcu wiersza, ukazuje bowiem, że trup jest szczęśliwszy od zakochanego. Zaskakujący jest tytuł, podobieństwa zmarłego do zakochanego i przedstawienie że trup ma lepiej.

1. "O swej pannie" (ustnie).

- temat, kompozycja

Tematyka miłosna,  Poeta porównuje w niej biel cery swojej panny do bieli różnych przedmiotów i dochodzi do wniosku, iż nie ma na świecie nic bielszego niż jej ciało. Stosuje anaforę i porównania, wyodrębnia czy też wyolbrzymia jedną z cech urody (stosuje hiperbolę). 

sumacja - rodzaj płenty zbierającej wcześniej zebrane cechy

- koncept, przesłanie.

Koncept tego wiersza polega na tym, aby wychwalać cerę ukochanej dziewczyny podmiotu lirycznego poprzez dobór odpowiednich i zaskakujących odbiorcę porównań.

1. "Niestatek" (str, 158, ustnie).

- temat, kompozycja, koncept.

Utwór ten prezentuje wygląd kobiety w dwóch sytuacjach: kiedy żyje w zgodzie oraz kiedy jest pokłócona z mężczyzną. Podmiot liryczny to mężczyzna, a adresatką wiersza jest jego kochanka.W przypadku zgody podmiot liryczny wypowiada się o swojej wybrance w samych superlatywach, tworząc wykwintne porównania, wymienione po przecinkach na zasadzie wyliczenia. Barokowi twórcy nie uznawali żadnych kanonów piękna – to, czy coś jest piękne, czy brzydki, zależało od stosunku do przedmiotu osoby oceniającej go.Nietypowa puenta na środku utworu

Sensualizm - zmysłowe opisy w liryce 

1. "Niestatek" (str. 237, ustnie).

- koncept, środki stylistyczne, puenta, sztuczność.

Jest to wyliczenie rzeczy, które staną się „prędzej” niż któraś z kobiet będzie stateczna. Sytuacje, o których mówi podmiot liryczny, są niemożliwe, wręcz abstrakcyjne. Przedstawienie tego typu czynności w utworze sprawia, iż nabiera on tonu prześmiewczego. Podmiot liryczny stara się nam uświadomić, że prędzej uwierzy w te wszystkie niemożliwe sytuacje niż w to, że spotka kobietę, która będzie stateczna. 

• Środkiem stylistycznym, który jako pierwszy rzuca się w oczy, jest tu anafora – słowo „prędzej”,

• W wierszu występuje również przerzutnia: „[...] prędzej stała będzie/ Fortuna[...]”

• epitety: sen płonny, morze burzliwe.

• Element paradoksu, sprzeczne stwierdzenie ze zdrowym rozsądkiem 

1. "Na oczy królewny angielskiej" (str. 153, ustnie)

- koncept, środki stylistyczne, przesłanie, temat.

Napisał go Daniel Naborowski. Wypowiedź jest bezpośrednio skierowana do królewny angielskiej, o czym dowiadujemy się z tytułu. Utwór ten jest rozbudowanym komplementem, opiewającym piękno oczu Elżbiety.

Utwór Naborowskiego to przykład barokowego konceptu. Posiada on wyszukaną kompozycję artystyczną, jest łańcuszkowym wyliczeniem kobiecych przymiotów zakończonym zaskakującą puentą.

•  wiersz składa się z długich, złożonych zdań, w których mamy do czynienia z inwersjami. 
• porównania oczu
• wyliczenia

1. Koncept i jego funkcje w liryce baroku.

Celem konceptu było zaskoczenie odbiorcy, wzbudzenie zaskoczenia, zdziwienia kunsztem i mistrzostwem poety. Konceptyzm charakterystyczny jest dla poezji barokowej, szczególnie dla twórczości J. A. Morsztyna, D. Naborowskiego.

Elementem zaskakującym mogło być zastosowanie szokującego kontrastu, efekt paradoksu, hiperbolizacji, niezwykłych porównań i zestawień.

I Sarmaty portret własny - "Pamiętniki" Paska. (podr. str. 161-164)

1. Jan Chryzostom Pasek (notka biograficzna).

Pierwsza część jego życia to walka,potem się ożenił i osiadł na wsi. Tam prowadził życie szlachcica. Był złym sąsiadem i go skazano. Pamiętniki obejmują 

1. Sarmatyzm- definicja, geneza, cechy, ewolucja (sporządzić treściwą notatkę).

To pojęcie związane nierozerwalnie z polską kulturą szlachecką i trzeba je dobrze zrozumieć.

Sarmatyzmem nazywa się całą kulturę i wszelkie dziedziny życia ziemiańskiej szlachty polskiej:

• ich poglądy,
• obyczaje,
• światopogląd,
• poczucie jedności stanowej,
• sposób postępowania w czasie wojny i w codziennym życiu.

cechy sarmatyzmu – to głównie:

• złota wolność,
• wierność tradycji,
• religijność,
• duma,
• odwaga,
• waleczność,
• odpowiedni strój,
• poczucie odrębności,
• wyższości wobec innych klas,
• za to wewnątrz – absolutna równość szlachty.

Z czasem sarmatyzm doczekał się ostrej krytyki:

• bo wolność przerodziła się w anarchię,
• tradycja we wstecznictwo,
• religijność w dewocję,
• duma w pychę i megalomanię
• odwaga w lenistwo,
• równość – w torpedowanie polityki kraju.
• od gościnności do obżarstwa i pijaństwa
• przywiązania do tradycji w konserwatyzm z zaściankowość
•  

Szlachta uważała że jest spokrewniona ze starożytnym plemieniem Sarmatów. Był to lód który cechowała odwaga, gościnność, patryjotyzm. Szlachta uważała że odziedziczyła te zalety. Uważali że to szlachta broni ojczyzny i religii. 

1. Ważne pojęcia (krótko, pisemnie).
2. a) pamiętnik

opowiada o zdarzeniach z pewnego dystansu czasowego, w związku z czym kształtuje się dwupłaszczyznowość narracji: autor pamiętnika opowiadać może nie tylko o tym, jak zdarzenia przebiegały, lecz może ujawniać również swoje stanowisko wobec nich w chwili pisania.

1. b) makaronizm

 jednostka językowa (wyraz, wyrażenie, forma gramatyczna) o pochodzeniu obcym wpleciona do wypowiedzi w języku rodzimym; w innym znaczeniu również tekst literacki pisany w stylu makaronicznym, tj. obfitujący w takie elementy

1. c) gawęda szlachecka - opowieść wierszem lub prozą ukazująca obraz sarmackiej obyczajowości
2. d) megalomania - skupienie na własnej doskonałości, samozadowoleniu oraz świadomości własnej wartości, znaczenia i możliwości
3. Analiza fragmentu z podręcznika - cechy sarmaty. (ustnie)

ćwiczenie 1,3,4. str. 164.

1. a) ocena zachowań Duńczyków

Kobiety pracują jak chłopi. Jedzą zimne jedzenie między innymi kaszanka. Sarmata wyśmiewa wszystko co jest inne, przejawia się megalomania.

1. b) cechy polskich żołnierzy

• religijność
• pijaństwo 
• chciwość
• wojsko pozbawione karności
• samowolne
• niezorganizowane
• odwaga
• patryjotyzm
• bezlitosność
• awanturnictwo

1. c) język "Pamiętników" Paska.

• makaronizmy - Te Deum laudamus 
• Pasek był typowym sarmatą, megalomanem . Jest bezkrytyczny wobec wad szlachty
• długie zdania, gadulstwo
• potoczny język 
• barwny język
• inwersje
• anegdoty
• przysłowia