Lament świętokrzyski - geneza i gatunek wiersza
Lament świętokrzyski pochodzi z rękopisu z 1470 roku. Autorem Lamentu świętokrzyskiego był przeor benedyktyńskiego klasztoru Świętego Krzyża na Łysej Górze.
Utwór Lament świętokrzyski jest znany również pod tytułami Posłuchajcie, bracia miła…., Żale Matki Boskiej pod Krzyżem czy też Plankt, Plankt świętokrzyski. Lament świętokrzyski to średniowieczna pieśń religijna.
Lament świętokrzyski jest lamentem. Lament to gatunek literacki, utwór poetycki wyrażający żałobę, ogromne poczucie nieszczęścia i bezsilności wobec przeciwności często niesprawiedliwego losu. W literaturze z okresu staropolskiego utwory o tej tematyce nazywano także żalami lub planktami.
Genezę pochodzenia utworu Lament świętokrzyski należy upatrywać także w doloryzmie. Doloryzm z łacińskiego ból, cierpienie. W końcu koloryzm to prąd w sztuce średniowiecznej podkreślający motyw cierpienia Matki Bożej oraz Męki Pańskiej. Motyw Matki Boskiej cierpiącej oraz żale Matki Boskiej pod krzyżem to tematy dominujące w utworze.
Pieta to w sztukach plastycznych wyobrażenie cierpiącej Matki Bożej trzymającej na kolanach martwego Jezusa. Jednym z charakterystycznych przykładów będzie Pieta gdańska nieznanego autora z przełomu XIV i XV wieku znajdujący się w kościele Mariackim w Gdańsku.
