Rota - geneza utworu i typ liryki
Dokładna geneza „Roty” Marii Konopnickiej nie jest znana, niemniej jednak wiadomo, że utwór powstał nie później niż w czerwcu 1908 r. i został po raz pierwszy opublikowany w kobiecym tygodniu „Głos Wielopolanek” w trzech kolejnych numerach wydanych w sierpniu i wrześniu 1908 r. Z powodu cenzury nie ukazał się w pełnym kształcie i był drukowany we fragmentach, jako motto. Kolejna publikacja „Roty” nastąpiła w „Gwiazdce Cieszyńskiej” oraz z krakowskiej „Przodownicy” w listopadzie tego samego roku.
Geneza „Roty” wiąże się z sytuacją polityczną Polski, która wówczas już od ponad 100 lat pozostawała pod zaborami. Kraj był podzielony pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Wprawdzie sytuacja w poszczególnych zaborach była nieco inna, ale represje dotykały Polaków na całym terenie dawnego królestwa.
Dla Konopnickiej najbliższa była sytuacja w Wielkopolsce, a zatem w zaborze pruskim, toteż pobudką do napisania „Roty” były takie wydarzenia jak strajk dzieci we Wrześni (podczas którego uczniowie odmówili modlitwy w języku niemieckim i zostali za to surowo ukarani), czy protesty kobiet w Poznaniu (z ich powodu „Rota” ukazała się najpierw w piśmie kobiecym, jako znak poparcia dla protestujących przeciwko zmianom w prawie, dotyczącym wywłaszczeń oraz organizacji zebrań i stowarzyszeń). Najsilniejsze represje i próby wynarodowienia występowały właśnie w zaborze pruskim, szczególnie na terenie Wielkopolski i Pomorza. Władze niemieckie prowadziły tam brutalną politykę germanizacji, która polegała na zakazie używania języka polskiego w szkołach i urzędach oraz prześladowaniu polskich nauczycieli i księży.
Warto także pamiętać, że Maria Konopnicka nie była typową poetką Młodej Polski. Zaczęła tworzyć w czasach pozytywizmu i nadal niezwykle istotne było dla niej poruszanie w literaturze tematyki narodowowyzwoleńczej i społecznej. Uważała wręcz, że wielu współczesnych jej poetów marnuje swój talent na twórczość, która nie niesie za sobą przesłania patriotycznego. Tym samym „Rota” pozostaje nadal w kręgu twórczości, posiadającej ducha narodowego, nadającej mocy sprawczej słowom i prowadzącej do odrodzenia Polski. Takie cele przyświecały poetce, podczas pisania „Roty” i trzeba przyznać, że spod pióra Konopnickiej wyszedł wiersz niepowtarzalny i mocny – tak, jak zamierzała go stworzyć.
Dwa lata później, w 10 lipca 1910 roku, podczas uroczystości odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie (500 lat po zwycięstwie pod Grunwaldem), „Rota” została po raz pierwszy publicznie odśpiewana przez kilkuset Polaków z trzech zaborów. Muzykę skomponował Feliks Nowowiejski, nadając wierszowi formę hymnu patriotycznego, jakim znamy go dzisiaj. Pieśń szybko stała się jednym z najważniejszych utworów narodowych – śpiewano ją na manifestacjach, zebraniach i w szkołach, a w okresie międzywojennym rozważano nawet, by uczynić ją oficjalnym hymnem Polski (konkurowała z „Mazurkiem Dąbrowskiego”).
