Tryptyk rzymski: medytacje

Streszczenie szczegółowe

Tryptyk Rzymski podzielony jest na trzy części, z których każda posiada również rozdziały.

I

Strumień

1.

Zdumienie

Poeta podziwia przyrodę w swej naturalnej postaci. Pisze, że rytm górskiego potoku odkrywa przed nim „Przedwczesne Słowo”. Zadziwia go boskie milczenie wśród mnogości odgłosów natury. Zastanawia się, dokąd prąd niesie wodę potoku w rytmicznym ruchu. 

Poeta rozmawia z potokiem. Pisze, że przemija tak jak on, po czym podaje w wątpliwość swoją tezę i zatrzymuje swoje rozważania. Zauważa, że to człowiek zdumiewa się nad strumieniem, nawiązując do Adama. 

Poeta wskazuje, że to Adam był pierwszym człowiekiem, który szukał sensu i czuł właśnie zdumienie.  Porównuje zmienność ludzkiego zdumienia do fali, podkreślając, że aby spotkać się z Przedwczesnym Słowem, trzeba się zatrzymać i w nim szukać sensu. 

2.

Źródło

Poeta pisze, że aby znaleźć źródło potoku, trzeba iść pod prąd. Prosi strumień o pomoc w odnalezieniu początku, porównując go do tajemnicy. Prosi o możliwość zwilżenia warg w źródlanej wodzie, jako czerpaniu ze źródła.

II

Medytacje nad „Księgą Rodzaju” na progu Kaplicy Sykstyńskiej

1.

Pierwszy Widzący

Poeta rozważa, kim jest Stwórca. Wskazuje na to, że Stwórca występuje w nieograniczonej przestrzeni i czasie. Pisze, że „Tajemnica początku rodzi się wraz ze słowem”, nawiązując do szukania go w potoku poprzedniej części Traktatu rzymskiego. Poeta mówi, że Stwórca widział to, co tworzył w czystej i doskonałej postaci. Porównuje „słowo” do niewidzialnego progu, który wyznacza granicę dziejów.

Poeta stoi na progu Kaplicy Sykstyńskiej i podziwia dzieło Michała Anioła, chwaląc jego umiejętność przedstawienia za pomocą obrazu tego, co zawarte jest w Księdze Rodzaju. Pisze, że Michał Anioł napisał tu Księgę Rodzaju z pomocą kolorów i niekończącego się zdziwienia.

Poeta opisuje obraz, w którym widać początek wyłaniający się z niebytu i podkreśla, że najbardziej wymowny jest Kres i Sąd, przed którym każdemu przyjdzie stanąć. 

2.

Obraz i podobieństwo

Poeta pyta, czy to możliwe by Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo. Po odpowiedź odsyła do obrazu Michała Anioła, który w mistrzowski sposób połączył ze sobą początek i kres. 

On

W kolejnych wersach poeta pisze o doskonałości Stwórcy, którą odnajdujemy we wszystkim, co stworzył, a co nas otacza. 

Człowiek (ja)

Twierdzi, że człowiek także jest bardzo dobry i nawet dzieje ludzkości, nie są w stanie przysłonić prawdy o obrazie i podobieństwie. 

Michał Anioł

Wreszcie pochwala Michała Anioła za genialne ujęcie słów Księgi Rodzaju. Pisze, że również Stwórca, widząc ten obraz, uznaje go za bardzo dobry tak, jak swoją pracę nad stworzeniem człowieka.

Oni

Adam i Ewa byli doskonali na obraz i podobieństwo Boże. Poeta pyta, jak się z tym czuli i czy nie chcieliby się znów w tym stanie odnaleźć, ponieważ taki jest realny obraz człowieka, który prawdziwie żyje tylko w Bogu. Pisze, że Michał Anioł, wychodząc z Watykanu, zostawił klucz, w którym „niewidzialne wyraża się w widzialnym”. Tym samym potwierdza, że artysta bardzo trafnie przestawił słowa pisma, które mogłyby być trudne do wyobrażenia.

3.

Prasakrament

Pod postacią prasakramentu kryje się Stwórca, ale także Komunia Osób, żyjących w prawdzie, dobru i pięknie. Poeta pisze, że Bóg przedstawił nam swój wizerunek, tworząc człowieka na swe podobieństwo. To dlatego w dziele Michała Anioła Bóg jawi się jako wszechmocny starzec, podobny przecież do Adama. Pierwsi ludzie z kolei są nadzy, ale nie czują wstydu do momentu popełnienia grzechu. Zostaje tu podkreślone, że życie w czystości pozwala dotrzeć do źródła. 

Kolejne wersy mówią o jedności kobiety i mężczyzny, małżeństwie i rodzicielstwie, jako o największej odpowiedzialności oraz sięganiu do źródeł i początku.

Spełnienie – Apokalipsis

Poeta pisze, że kres jest niewidzialny, ale artyście udało się go wyrazić pod postacią Sądu, który przyjmuje błogosławionych, a odsyła przeklętych. W ten sam sposób przez Sąd przechodzą kolejne pokolenia ludzi: na świat przychodzą nadzy i nadzy kończą życie. Zaznacza jednak, że nie cały człowiek umiera, a pozostaje jego niezniszczalna cząstka.

4.

Sąd

Sąd jest dobrze widoczny w obrazie artysty i jednocześnie najważniejszy. To przed nim staje niezniszczalna cząstka człowieka. Poeta przypomina, że Adam pojął, że jest nagi po zjedzeniu jabłka. To dziedzictwo (grzechu pierworodnego) niosą ze sobą przed Sąd kolejne pokolenia. 

Posłowie

Pod sklepieniem wypełnionym obrazem Michała Anioła zbiera się konklawe, jako ci, którzy odpowiedzialni są z Piotrem za klucze do Królestwa. Konklawe odbywa się zatem pod okiem wszechwidzącego Boga. Poeta wspomina konklawe swojego poprzednika i to, na którym sam został wybrany na Papieża. Po jego śmierci odbędzie się tu kolejne konklawe, a obraz Początku i Kresu oraz Sądu pomoże kardynałom we wskazaniu właściwego następcy.

III

Wzgórze w krainie Moria

1.

Ur w ziemi chaldejskiej

Poeta pisze o czasie, gdy ludzie prowadzili wędrowny tryb życia i osiedlali się tam, gdzie była woda i żyzna gleba pod uprawy. 

Zastanawia się, czy Abram czuł smutek opuszczając Ur w ziemi chaldejskiej, czy bez wahania ruszył za Głosem. 

Głos obiecał Abramowi liczne potomstwo, podczas gdy bohater bezskutecznie przez lata starał się o dziecko ze swą małżonką.

2.

Tres vidit et unum adoravit

Poeta zastanawia się, kim jest Głos. Abram rozpoznał w nim Boga, choć Głos brzmiał jak słowa wymawiane przez ludzi. Pewnego dnia odwiedziło Abrama Trzech Przybyszów, lecz on rozpoznał w nich Głos Boga i rok później cieszył się wraz z żoną z narodzin syna, choć oboje byli już w podeszłym wieku. Bóg nadał Abramowi imię Abraham, co znaczy „Ten, który uwierzył wbrew nadziei”.

Poeta pisze, że ludzie sami tworzyli sobie bogów w Egipcie, Helladzie czy Rzymie. Abraham, jako jedyny uwierzył temu Bogu, który jest i posłuchał jego Głosu, zapraszał do swego namiotu i proponował gościnę. Jedyny prawdziwy Bóg przyszedł do Abrahama i objawił mu „Tajemnicę zakrytą od założenia świata”.

3.

Rozmowa ojca z synem w krainie Moria

Abraham od trzech dni idzie z synem Izaakiem na wzgórze, by złożyć ofiarę Bogu. Syn dziwi się, że nie mają ze sobą żertwy (ofiary), ale nie pyta o nią ojca. Abraham nie ma odwagi, by powiedzieć synowi, że to on ma być ofiarą, zgodnie z tym, co nakazał mu zrobić Bóg. Abraham w milczeniu już wyobraża sobie, jak zabija swojego długo wyczekiwanego syna na stosie. Bóg dał mu upragnione dziecko i teraz je zabiera.

Abraham nie wie, że Bóg w ostatniej chwili zatrzyma jego rękę i syn będzie żył, a Abraham będzie ojcem narodów. Wzgórze w krainie Moria jest oczekiwaniem, ponieważ tu, ma zostać odkryta tajemnica. 

4.

Bóg Przymierza

Dzięki Abrahamowi i jego historii Bóg odkrywa swoją tajemnicę ludziom. Dziś odwiedzamy miejsca pobytu Abrahama w poszukiwaniu obietnicy i „by dotrzeć do początku Przymierza”.

Bóg na przykładzie ofiarności Abrahama pokazuje, że wiara wbrew nadziei ma sens i ta wiara daje życie wieczne. W ten sposób zostało zawarte Przymierze.

Streszczenie krótkie

Tryptyk rzymski: medytacje to zbiór wierszy autorstwa papieża Jana Pawła II. Utwór został podzielony na 3 części, z których każda może funkcjonować osobno. 

Pierwsza część pt. Strumień to zaduma nad pięknem przyrody, w której kryje się Bóg. Poeta rozważa nad przemijaniem, ale także nad poszukiwaniem źródła i prawdy, jako drogi do Boga. 

W drugiej części zatytułowanej Medytacje nad „Księgą Rodzaju” na progu Kaplicy Sykstyńskiej zachwyca się dziełem Michała Anioła, namalowanym na sklepieniu Sykstyny. Dostrzega tu rękę mistrza, który potrafił w genialny sposób przedstawić słowa Pisma: stworzenie ludzi na obraz i podobieństwo Boga, ale także wymowne przedstawienie wizerunku samego stwórcy, jako silnego starca. Pisząc o Adamie i Ewie, wspomina także o wadze rodzicielstwa, jako o źródle. Poeta wskazuje na odpowiednie zobrazowanie Kresu i Sądu, przed który wszyscy wracamy nadzy, jak pierwsi ludzie (a właściwie staje przed nim nieśmiertelna cząstka nas). Kończy rozważaniem nad tym, że dzieło Michała Anioła mają nad głowami kardynałowie w czasie konklawe. Wymowne obrazy stworzone przez wybitnego artystę, pomagają im we właściwym wyborze papieża.

Ostatnia część pt. Wzgórze w krainie Moria to poetycko opowiedziana historia Abrahama, który opuścił swój dom i na wezwanie Głosu udał się w długą wędrówkę. Abraham nie stworzył Boga, jak robiło się to w innych krajach, tylko uwierzył wbrew nadziei w jedynego prawdziwego Stwórcę. Bóg powiedział mu, że Abraham będzie ojcem narodów i choć przez lata nie mógł mieć dzieci, wreszcie doczekał się z żoną narodzin syna. Bóg wystawił go na kolejną próbę i kazał Abrahamowi złożyć syna w ofierze na wzgórzu Moria. Abraham, ufając bezgranicznie głosowi Boga, gotów był poświęcić życie ukochanego syna, jednak Bóg cofnął mu rękę w ostatnim momencie. Abraham jest tu przywołany, jako przykład prawdziwej wiary, która przyniosła ludziom Przymierze z Bogiem. 

Plan wydarzeń

1. Zdumienie poety nad rytmem strumienia.

2. Ruch strumienia a przemijanie.

3. Zatrzymanie się. Przemijanie ma sens.

4. Poszukiwanie źródła strumienia i droga pod prąd.

5. Rozważanie słów Pisma. 

6. Wszystko, co Bóg stworzył, jest dobre.

7. Wejście do Sykstyny.

8. Doskonała interpretacja Księgi Rodzaju przez Michała Anioła.

9. Artysta doskonale ujmuje Początek, Kres i Sąd.

10. Bóg stworzył ludzi na swój obraz i podobieństwo.

11. Bóg jest Stwórcą.

12. Człowiek jest dobry.

13. Michał Anioł – twórca arcydzieła w Watykanie.

14. Pierwsi ludzie i ich bliskość z Bogiem.

15. Prasakrament i Stwórca wszystkiego.

16. Bóg jako Wszechmocny Starzec.

17. Rodzicielstwo Adama i  Ewy jako źródło. 

18. Sąd przez który przechodzą pokolenia. 

19. Niezniszczalna cząstka człowieka. 

20. Ludzie stają przed Sądem w swej niezniszczalnej cząstce, nadzy jak Adam i Ewa.

21. Klucze do Królestwa.

22. Konklawe pod dachem obrazu Michała Anioła.

23. Dzieło pomaga kardynałom we właściwych wyborach papieży.

24. Abram idzie za głosem Boga jako ojciec narodów.

25. Abram przyjmuje trzech wędrowców. 

26. Narodziny długo oczekiwanego syna Abrahama.

27. Głos każe Abrahamowi zabić ukochanego syna.

28. Wędrówka Abrahama i Izaaka na wzgórze w krainie Moria.

29. W ostatniej chwili Bóg zatrzymuje rękę Abrahama i daruje życie jego synowi.

30. Abraham nie tworzy Boga, a słucha Głosu jednego prawdziwego i ufa nadziei.

31. Przymierze Abrahama z Bogiem. 

Charakterystyka bohaterów

Michał Anioł – autentyczny, wszechstronnie utalentowany włoski artysta epoki odrodzenia, wybitny malarz, rzeźbiarz, architekt i poeta. Jest autorem sklepienia w Kaplicy Sykstyńskiej, które zachwyciło autora Tryptyku rzymskiego. Dziełu Michała Anioła poświęcona jest cała druga część tegoż utworu.

Abraham (początkowo Abram) – postać biblijna Starego Testamentu, ojciec narodów. Słuchał Głosu Boga, któremu gotów był nawet poświęcić życie własnego syna. Dzięki swej niezachwianej wierze zawarł z Bogiem Przymierze. Autor poświęca jego historii trzecią część Tryptyku rzymskiego. 

Co ciekawe, uznaje się, że Abraham dał początek największym monoteistycznym religiom świata: chrześcijaństwu, judaizmowi i islamowi.

Izaak – biblijny syn Abrahama.

Czas i miejsce akcji

Akcja pierwszej i drugiej części Tryptyku rzymskiego rozgrywa się w bliżej nieokreślonym czasie współczesnym, za życia autora, a zatem podczas pontyfikatu Jana Pawła II. 

Miejscem akcji w pierwszej części jest sceneria górska pełna szemrzących potoków i strumieni, prawdopodobnie w Tatrach lub Beskidach, które papież lubił odwiedzać. 

W drugiej części autor znajduje się w Watykanie w Kaplicy Sykstyńskiej, być może po odsłonięciu obrazu Michała Anioła w 1994 r. 

Trzecia część nawiązuje do biblijnej historii Abrahama, której akcja rozgrywa się m.in. na wzgórzu Moria we wschodniej Jerozolimie. Abraham żył prawdopodobnie w II wieku p.n.e., zatem na ten okres należałoby datować czas akcji ostatniej części (nie licząc rzecz jasna rozważań filozoficznych poety).

Geneza utworu i gatunek

Utwór został napisany w 2002 roku, a zatem już pod koniec życia Jana Pawła II. Pierwsza część wiąże się z miłością papieża do gór – przede wszystkim Tatr, ale też Beskidów. Opisał tu piękno przyrody i górskiego potoku, wielokrotnie obserwowane zapewne w trakcie swoich wędrówek. W przypadku drugiej części utworu nie bez znaczenia będzie kwiecień 1994 roku, kiedy odsłonięto część dzieła Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej. Już wówczas Jan Paweł II wyrażał zachwyt nad dziełem mistrza i tym, co udało mu się uchwycić w postaci wymownego obrazu. Z kolei trzecia część mówi o Przymierzu człowieka z Bogiem, a zatem o źródle wiary. 

Gatunek:  poemat – obszerny utwór pisany wierszem, posiadający elementy epickie lub narracyjne. W starożytnym znaczeniu poematem byłoby każde dzieło poetyckie. Charakteru poematowi nadaje dopiero dookreślenie. W przypadku Tryptyku rzymskiego najwłaściwszym byłby „poemat liryczny”, oparty na refleksjach autora na dany temat albo nawet „poemat religijny”, w którym myślą przewodnią są rozważania na temat Boga i jego relacji z człowiekiem.  Sam autor dodaje do tytułu Tryptyku rzymskiego słowo „medytacje”, który w sensie gatunkowym oznacza dzieło wypełnione refleksjami i rozmyślaniami filozoficznymi.

Problematyka

Poeta rozważa o Bogu, jego doskonałości oraz zależnościach, jakie połączyły z nim człowieka, stworzonego przecież na obraz i podobieństwo Stwórcy. Do swych medytacji wykorzystuje piękno przyrody i obecny w niej motyw przemijania. Porównuje życie do pędu górskiego potoku. Mówi także o szukaniu źródła. Aby do niego dotrzeć, trzeba iść pod prąd. 

Opisując dzieło Michała Anioła, opowiada o doskonałości Boga i nieuchronności Sądu ostatecznego, nie zapominając o nieśmiertelnej cząstce każdego człowieka. Tak przedstawia koleje losu przemijających pokoleń, zależnych od Boga. Jako źródło, poeta wskazuje rodzicielstwo, które jest największą odpowiedzialnością człowieka. 

Papież w swych medytacjach podkreśla ważność Przymierza z Bogiem, zawartego na rzecz ludzi przez Abrahama, który jako jedyny usłyszał prawdziwego jedynego Stwórcę, zamiast tworzyć bogów, jak inne kraje.