Ten obcy

Streszczenie szczegółowe

Niedaleko Olszyny na rzece Młynówce w wyniku powodzi pojawiła się niewielka wyspa, którą Marian Pietrzyk, Julek Miler, Pestka Ubyszówna i Ula Zalewska uznali za swoją własność. Zbudowały kładkę pozwalającą się na nią dostać i robiły wszystko, by dorośli nie dowiedzieli się o jej istnieniu. 11 lipca doszło jednak do zdarzenia, które pozostało w ich pamięci.

I. „Obcy się zjawia”

11 lipca to ponury dzień, kiedy od rana właściwie cały czas pada. Julek i Marian jednak na to nie zważają, ponieważ idą do Pestki z ważną informacją. Okazuje się bowiem, że na ich wyspie ktoś się pojawił. Chłopcy są przekonani, że trzeba sprawdzić, kim jest obcy. Kiedy wracają od Pestki, rozmawiają o niej. Komplementują ją i uznają za bardzo miłą dziewczynę. Po drodze zachodzą również do Uli, której zapowiadają, że może spodziewać się odwiedzin Pestki.

Ula jest córką lekarza. Niestety relacje córki i ojca nie są zbyt bliskie. Wymieniają ze sobą krótkie komunikaty, nie ma między nimi bliskiej, głębiej więzi. Do Uli przychodzi zapowiedziana przez chłopaków Pestka, która opowiada koleżance o odwiedzinach obcego na wyspie. Dziewczynki nie rozmawiają jednak wyłącznie o nieproszonym gościu. Ważnym tematem dyskusji są kłopoty w relacjach z rodzicami. Pestka jest przekonana, że rodzicom po prostu nie warto mówić wszystkiego, bo i tak nie rozumieją oni podejścia swoich dzieci. Kiedy deszcz w końcu ustaje, dziewczynki ruszają na wyspę. Po drodze dołącza do nich bezdomny pies, którym jakiś czas temu zaopiekowała się Ula. Dziewczynka nazwała go Dunaj.

Kiedy dziewczynki docierają w pobliże wyspy, zauważają na niej obecność nieznanej osoby.

II. We dwoje

Na wyspie Ula i Pestka znajdują śpiącego spokojnie chłopca. Nie mają pojęcia, kim on jest. Decydują więc, że Ula zostanie na wyspie, natomiast Pestka uda się po Julka i Mariana. Zanim jednak reszta zdąży wrócić, chłopiec się budzi. Ula postanawia więc z nim porozmawiać. Okazuje się, że chłopak ma ranę na nodze. Noga jest także spuchnięta. Opiekuńcza Ula najpierw chce mu więc pomóc. Na ognisku podgrzewa wodę i parzy miętę dla chłopca. Ten ponownie zasypia. Kiedy już śpi, zjawiają się Pestka, Marian i Julek. Są przyjaźnie nastawieni do obcego, próbują więc zdecydować, jak mogliby mu pomóc. Są tak zaaferowani dyskusją, że nikt z nich nie widzi, że w międzyczasie chłopiec się obudził i uważnie się im przysłuchuje.

III. Odrzucona pomoc

Mimo pozytywnego nastawienia dzieci, wyrażonej chęci pomocy, chłopiec nie chce reszcie niczego o sobie powiedzieć. Jedyne, co jest jego celem, to jak najszybciej dojść do siebie i ruszyć w dalszą drogę. W tym planie poważnym utrudnieniem jest jednak spuchnięta poważnie noga. Pestka, Ula, Marian i Julek próbują namówić chłopca, aby skorzystał z pomocy lekarza, którym jest tata Uli. Ostatecznie chłopiec się zgadza i obiecuje, że odwiedzi gabinet. Pierwsza idzie tam jednak Ula, która prosi ojca, aby ten pomógł jej znajomemu. Lekarz się zgadza: czyści i opatruje ranę, co przynosi natychmiastową i wyraźną ulgę cierpiącemu chłopcu. Udaje się zdobyć informację, że nazywa się on Zenek Wójcik. Pan Zalewski, ojciec Uli, żąda jednak, żeby ktoś z dorosłych go odebrał, ponieważ chłopiec nie powinien chodzi w tym stanie. Doktor szybko się orientuje, że Zenek coś ukrywa i nie chce lub nie może się skontaktować ze swoimi rodzicami. Chce odwieźć Zenka do szpitala. Ten jednak ucieka z poczekalni.

IV. Rana krwawi

Następnego dnia Zenek przychodzi do Julka i prosi, aby ten kupił mu chleb. Zenek wraca na wyspę. Julek po drodze zachodzi po Mariana i razem idą do nowego znajomego. Marian zgodnie z prośbą Zenka wskazuje mu drogę do Strykowa, ale zwraca jego uwagę na niebezpieczeństwo związane z raną. Ostrzega, że ona naprawdę może się w każdej chwili otworzyć. Tak się niestety też dzieje. W końcu chłopcom udaje się dowiedzieć, że Zenek szuka swojego wujka, o którym ostatnie co wie, to że buduje most właśnie w Strykowie. Chłopcy chcą o wszystkim powiadomić wujka Zenka. W tym czasie pojawiają się dziewczyny. Obiecują, że nikomu nie ujawnią, gdzie znajduje się chłopak. Kiedy więc tata Uli pyta ją, czy wie, co się stało z Zenkiem, któremu dzień wcześniej opatrywał nogę, dziewczynka kłamie, że nie ma z nim żadnego kontaktu.

V. Radość i cień

Powzięty plan wypożyczenia rowerów okazuje się niemożliwy do natychmiastowej realizacji. Okazuje się, że można je będzie otrzymać dopiero pojutrze. Zapada więc decyzja, aby do tego czasu ukryć Zenka na wyspie. Dzieci decydują, że trzeba zbudować szałas z gałęzi. Nie zapominają także o ranie. Ula zdobywa dla niego opatrunek, który podaje jednak Zenkowi przez Pestkę. Chłopiec zastanawia się, dlaczego sama go nie przyniosła. W końcu wszyscy razem urządzają na wyspie prawdziwą ucztę. W jej trakcie Zenek opowiada pozostałym o dotychczasowych przygodach związanych z poszukiwaniem wujka, a także o ptakach, które odkrył na wyspie. Bardzo to wszystko imponuje dzieciom. Zwracają uwagę na doświadczenia, jakie Zenek ma już za sobą, ale imponuje im również jego ogromna wiedza. Robi się im więc przykro na myśl, że zaraz ich Zenek opuści.

VI. Wyprawa na rowerach

Trwają przygotowania do wyprawy rowerowej. Chłopcy szykują trasę do Strykowa. Okazuje się jednak, że kolega nie chce w ostatniej chwili pożyczyć Julkowi roweru, ponieważ obawia się, że mu go popsuje. Chce czegoś w zastaw roweru. Ostatecznie Julek przekazuje mu zegarek, który pożyczyła mu Pestka. Dziewczyny  w tym czasie przebywają razem z Zenkiem na wyspie. Dowiadują się kolejnych rzeczy o „obcym”. Okazuje się, że chłopiec mieszka we Wrocławiu. W ich okolice dotarł autostopem (co po raz kolejny sprawia, że chłopak rośnie w oczach dzieci). Później Zenek i Ula przyglądają się, jak świetnie Pestka radzi sobie w wodzie. W tym czasie chłopcy wracają z wyprawy do Strykowa. Niestety nie mają dla Zenka dobrych informacji. Okazuje się bowiem, że budowa mostu jeszcze się w ogóle nie rozpoczęła. Zenek jest tą informacją kompletnie załamany.

VII. Napaść

W świetle informacji, które przynoszą chłopcy, Zenek postanawia zostać na razie na wyspie. To wśród jego nowo poznanych przyjaciół wywołuje radość, choć zdają sobie sprawę, że znajduje się on w trudnym położeniu. Mija kilka dni. Ula bawi się z Dunajem, który zdaje się coraz bardziej udomowiony, pojawia się dwóch chłopców, którzy rzucają w psa kamieniami. Za to zachowanie atakuje ich Zenek. Niestety dalej nie jest on w pełni sił, ale z pomocą przychodzą mu zaraz Ula, Marian i Julek. Wspólnie udaje się im pokonać intruzów. Niestety w międzyczasie Dunaj ucieka i teraz trzeba go odszukać. W końcu się to udaje. Pies jest poraniony, więc dzieci postanawiają zabrać go ze sobą na wyspę. Kiedy jednak przez chwilę go nie pilnują, zwierzę, wystraszone wcześniej przez innych ludzi, ucieka.

VIII. Zaskoczeni

Kiedy pewnego dnia dzieci, jak to mają w zwyczaju, nie zastają Zenka na wyspie, są przekonane, że udał się do sklepu po chleb. Spotykają go jednak po drodze, kiedy kradnie on jabłka. Chłopiec drwi z reszty, że poza nim nikt nie odważy się wejść do sadu. Ostatecznie razem jeszcze raz idą do sklepu, aby kupić oranżadę. Przed sklepem natykają się na wózek ogrodniczy, do którego zaprzęgnięty jest koń. W środku wózka jest dziecko. Niestety obok przejeżdża traktor, którego huk straszy konia. Zwierzę zaczyna uciekać. Dziecku grozi ogromne niebezpieczeństwo. Z szoku otrząsa się jako pierwszy Zenek, który biegiem dogania wózek i zapobiega jego zderzeniu z samochodem. Matka dziecka ze łzami w oczach dziękuje Zenkowi. Kiedy jednak pyta go o imię i nazwisko, ten podaje nieprawdziwe dane. Dziewczynki są jednak zachwycone jego wyczynem. Imponuje im także jego skromność i zawstydzenie podczas przyjmowania pochwał.

IX. Sąd

Po całej tej historii Pestka wraca do domu. Czeka na nią poirytowana mama, która na początku w ogóle nie chce się odezwać do córki, a następnie wypomina jej, że ta obiecała wrócić wcześniej. Pestka jest zła. Wieczorem jednak matka przychodzi do córki, próbuje ją przytulić i nawiązać nić porozumienia, wspominając czasy, kiedy były nierozłączne. Dziewczynka jednak nie jest gotowa tak łatwo zapomnieć o tym, co teraz się dzieje.

Pewnego dnia Marian, który wraca z targu, pojawia się na wyspie, gdzie wszyscy bawią się w doskonałych humorach. Bez zbędnych wstępów pyta wprost Zenka, czy okradł na targu przekupkę. Ten się bez wahania przyznaje się i odchodzi od reszty. Wszyscy oczekują, aby Zenek wyjaśnił chłopcom i dziewczynom, co się stało, on jednak nie chce tego zrobić.

Ula pisze list do swojej mamy, w której opowiada jej wydarzenia minionego dnia. Okazuje się, że dziewczynce wyjątkowo jest żal Zenka. W czasie, kiedy skupiona dziewczynka robi notatki, do jej pokoju wpada kamyk, który jest owinięty kartką zawierającą prośba o zejście Uli na dwór. Okazuje się, że Zenek czuje potrzebę wyjaśnienia swojego zachowania. Po prostu był głodny – to był jedyny powód kradzieży, jakiej się dopuścił. W tej sytuacji, mimo że dla Zenka wyspa jest bardzo ważna, chłopiec postanawia odejść od przyjaciół. Mówi jednak, że nie zamierza wracać do domu. Przyznaje się, że ojciec już nie chce się nim opiekować. Rozmowę przyjaciół przerywa powrót doktora do domu. Zanim jednak odejdzie, Zenek opowiada Uli, że jest jedyna na świecie. Na dziewczynce słowa te robią oczywiście ogromne wrażenie.

X. Okoliczności łagodzące

Zenek spełnia swoją zapowiedź i odchodzi. Jego odejście jest bardzo przygnębiające dla chłopców, którzy stracili ważnego przyjaciela. Następnego dnia Marian odwiedza Ulę. Dziewczynka kończy w tym czasie list do mamy pełen skarg na to, że ojciec nie okazuje jej miłości. Dołączają do nich także pozostali przyjaciele. Dyskutują oczywiście o Zenku, próbują znaleźć usprawiedliwienie dla jego zachowania. Bardzo zależy im na tym, aby zobaczyć okoliczności łagodzące. Ula w końcu opowiada im o konflikcie Zenka i ojca. Wszyscy są w szoku. Nie potrafią bowiem wyobrazić sobie takiego zachowania ze strony ich rodziców.

XI. Wróć

Odejście Zenka sprawia, że wiele rzeczy się psuje. Julek bardzo tęskni za Zenkiem. Z czasem za jego odejście zaczyna obwiniać Mariana. Jest przekonany, że wszystko stało się właściwie przez niego. Marian w końcu pakuje walizkę i postanawia ruszyć za Zenkiem. Ponieważ chłopak idzie pieszo, jest szansa, że podjazd autobusem pozwoli go dogonić. Rano chłopcy oznajmiają swoim dziadkom, że udają się na wycieczkę. Marian wsiada do autobusu, a Julek z kolei idzie na wyspę. Marian jedzie do Bielic, tutaj wysiada z autobusu i rusza na poszukiwania Zenka. Z jednej strony bardzo chce go znaleźć, z drugiej – obawia się reakcji chłopaka. Jest przekonany, że Zenek ponownie będzie z niego drwił.

Wszyscy martwią się, że jeśli ktoś się zainteresuje Zenkiem, to może on zostać oskarżony o kradzież. Dzieci postanawiają, że trzeba oddać przekupce pieniądze, aby w ten sposób ochronić Zenka. Nie chcą jednak prosić o pomoc swoich rodziców. Trudno jednak przychodzi im szukanie jakiegoś szybkiego, innego wyjścia. Ostatecznie Ula postanawia poprosić swojego ojca o pożyczenie jej 50 złotych. Kiedy prosi go o to, ten pyta o cel pożyczki. Dziewczynka nie chce mu jednak wyjawić prawdy. Ojciec czuje, że córka mu nie ufa. Chce zrozumieć dlaczego. Dziewczynka odpowiada mu szczerze, że nawet go nie zna.  Ze swojej misji wraca także Marian. Przyznaje, że udało mu się odnaleźć Zenka, ale chłopak nie dał się przekonać do powrotu na wyspę.

XII. Tylko to mogę dla niego zrobić

Odejście Zenka doprowadza do poważnego pęknięcia w grupie przyjaciół. Przestają się oni spotykać. Pestka dowiaduje się, że Ula pracuje przy zbiorze porzeczek. Kiedy dziewczynki się spotykają, okazuje się, że Ula planuje oddać pieniądze przekupce. Pestka się temu dziwi. Ula w końcu mówi jej o pełnym wyznaniu Zenka. Pestka reaguje zazdrością. Następnego dnia Ula spotyka się z chłopcami, przekazuje im pieniądze i prosi ich, aby oddali je przekupce. Nikt nie chce zrobić tego otwarcie, ustalają więc wspólnie plan, jak podrzucić je okradzionej kobiecie.

Mija kilka dni. Julek wybiera się ze swoim dziadkiem na jarmark. Spotyka tam Zenka. Próbuje namówić go do powrotu na wyspę. Informuje go o tym, jak Ula zarobiła pieniądze i przekazała je na zwrot dla okradzionej przekupki. Zenek jest zaskoczony i pełen podziwu. Widać, że Ula po raz kolejny zrobiła na nim ogromne wrażenie.

XIII. Niebezpieczeństwo

Kiedy Julek wraca do domu, opowiada swoim przyjaciołom o spotkaniu z Zenkiem. Okazuje się jednak, że także i tym razem nie dał się przekonać do powrotu. Kiedy pewnego dnia chłopcy wybrali się na wyspę, Zenek tam jednak był. Pracował bowiem przy żniwach u jednego z gospodarzy. Następnego dnia na wyspie pojawili się także chłopcy, którzy kiedyś zaatakowali Dunaja. Dostrzegają oni Zenka. Mają swój plan, o którym rozmawiają. Podsłuchuje go Julek. Okazuje się, że chcą iść na posterunek, donieść na Zenka i ujawnić miejsce jego pobytu. Julek martwi się tym, co usłyszał, dlatego idzie opowiedzieć o wszystkim Marianowi. Chłopcy przekazują te informacje także dziewczynkom. Wspólnie podejmują decyzję, aby szukać pomocy u kogoś z dorosłych. Pestka jednak nie chce mieszać w to swojej matki, ale ostatecznie wszystko jej wyznaje. Pani Ubyszowa nie reaguje jednak najlepiej. Uznaje, że dzieci źle dobrały sobie przyjaciela. Jest także zła, że Pestka ją oszukiwała. Zamierza się tymi wszystkimi informacjami podzielić z ojcem Uli.

XIV. Gość

Tata Uli reaguje jednak zupełnie inaczej. Proponuje bowiem Zenkowi mieszkanie u siebie. W tym samym czasie Mariana biją chłopcy, którzy chcieli zaatakować Zenka. Okazuje się, że w domu doktora Zalewskiego zjawia się milicjant powiadomiony o Zenku przez chłopców, którzy zaatakowali Mariana. Ojciec Uli wychodzi jednak do milicjanta, rozmawia z nim sam. Kiedy wraca, zapada decyzja, że Zenek zostaje na noc w domu doktora, a Ula nocuje u ciotki.

XV. Spal ten list

Następnego dnia rano ojciec mówi Uli, że poprosił milicjanta, aby ten spróbował odnaleźć wujka Zenka. Dziewczynka jest w szoku. Jest ogromnie wdzięczna tacie. Doktor i Ula dzięki temu wydarzeniu wreszcie szczerze ze sobą rozmawiają. Doktor przyznaje, że dla innej kobiety zostawił mamę Uli, ale nigdy właściwie nie przestał jej kochać. Dziewczynka może o tym wszystkim napisać w kolejnym liście, który pisze do swojej zmarłej matki.

W pewnym momencie do domu wraca ojciec, który ma dla dzieci dobrą wiadomość. Milicjantowi udało się zdobyć adres wujka Zenka. Mężczyzna już na niego czeka. Kiedy dzieci się żegnają, Zenek wręcza Uli kopertę. Dziewczynka w środku znajduje pieniądze, które stanowią zwrot tych zarobionych przez Ulę, aby można było zwrócić je przekupce. Oprócz tego jest tak jednak także list z  wyznaniem miłosnym od Zenka. Zgodnie z prośbą, Ula po przeczytaniu pali ten list i nikomu o nim nie mówi. Wszyscy odprowadzają chłopca na dworzec. Przyjaciele wymieniają między sobą adresy, składając obietnice częstej korespondencji i szybkich odwiedzin.

Plan wydarzeń

1. Ula Zalewska przyjeżdża na wakacje do małej wsi na Mazowszu, gdzie mieszka jej ojciec, miejscowy lekarz.
2. Ula spotyka się ze swoimi przyjaciółmi: Pestką Ubyszówną, Marianem Pietrzykiem i jego młodszym bratem Julkiem. Razem spędzają czas na wyspie na rzece Młynówce.
3. Dzieci znajdują na wyspie tajemniczego chłopca, Zenka Wójcika, który jest ranny. Dowiadują się, że uciekł z domu i potrzebuje pomocy.
4. Dzieci postanawiają pomóc Zenkowi. Przynoszą mu jedzenie, bandaże i ubrania. Starają się również ukryć jego obecność przed dorosłymi.
5. Ula, Pestka, Marian i Julek coraz bardziej zżywają się z Zenkiem. Dowiadują się o jego trudnej przeszłości i powodach ucieczki z domu.
6. Mieszkańcy wsi zaczynają zauważać dziwne zachowanie dzieci. Podejrzewają, że coś ukrywają. Wzmożone zainteresowanie dorosłych utrudnia dzieciom pomaganie Zenkowi.
7. W grupie przyjaciół pojawiają się pierwsze nieporozumienia i konflikty, głównie związane z różnymi podejściami do pomocy Zenkowi i zazdrością o jego uwagę.
8. Zenek, chcąc zdobyć jedzenie, kradnie jabłka z sadu. Dzieci są zaniepokojone jego zachowaniem, a Marian jest szczególnie niezadowolony z tego incydentu.
9. Zenek, czując się winny i niechciany, postanawia opuścić wyspę i odejść. Dzieci są zrozpaczone jego decyzją i starają się go odnaleźć.
10. Julek ulega wypadkowi podczas poszukiwań Zenka. Zostaje ranny, co jeszcze bardziej komplikuje sytuację.
11. Zenek wraca na wyspę, dowiedziawszy się o wypadku Julka. Postanawia zostać i pomóc swoim nowym przyjaciołom.
12. Ula w końcu decyduje się wyznać prawdę swojemu ojcu. Doktor Zalewski oferuje pomóc Zenkowi, zarówno medyczną, jak i emocjonalną.
13. Dzięki wsparciu doktora Zalewskiego, Zenek znajduje nową nadzieję na przyszłość. Zostaje ustalone, że Zenek może zostać u doktora Zalewskiego na dłużej.
14. Wakacje dobiegają końca. Dzieci muszą wrócić do codziennych obowiązków, ale ich przyjaźń z Zenkiem zostaje umocniona.
15. Powieść kończy się pozytywnym akcentem, z nadzieją na lepszą przyszłość dla Zenka i trwałą przyjaźń między wszystkimi bohaterami.

Charakterystyka bohaterów

Zenek Wójcik – tajemniczy chłopiec, który pojawia się na wyspie na rzece Młynówce. Ma około 14-15 lat.  Zenek jest wysoki, szczupły, ma ciemne włosy i przenikliwe oczy. Jego wygląd i postawa zdradzają ciężkie przeżycia oraz trudne dzieciństwo. Pochodzi z dysfunkcyjnej rodziny; jego matka zmarła, a ojciec ma problem z nałogiem i źle go traktuje. Ucieka z domu, ponieważ nie może znieść życia z ojcem. Jest niezależny, odważny, ale także zamknięty w sobie. Jego doświadczenia życiowe sprawiły, że nie jest gotowy bezwarunkowo zaufać innym ludziom. Jest zdolny do poświęceń i ma silną wolę przetrwania. Początkowo nieufny wobec grupy, z czasem zaczyna się otwierać. Zyskuje przyjaciół w Uli, Pestce, Marianie i Julku, którzy pomagają mu znaleźć nowe miejsce w społeczeństwie. Ulę darzy szczególnym uczuciem. Przez całą powieść przechodzi znaczną przemianę, od zbuntowanego samotnika do osoby, która odnajduje zrozumienie i wsparcie wśród przyjaciół.

Ula Zalewska – delikatna dziewczyna o łagodnym wyrazie twarzy. Jest cicha, spokojna, a jej zachowanie cechuje empatia i troska o innych. To córka miejscowego lekarza. Jej rodzice się rozwiedli, co mocno wpłynęło na jej życie emocjonalne. Mieszka z ojcem, który jest dla niej autorytetem. Ula jest wrażliwa, opiekuńcza, pełna współczucia. Cechuje ją głęboka empatia wobec innych ludzi, co widać w jej relacji z Zenkiem. Szybko nawiązuje bliską więź z chłopcem, stając się dla niego wsparciem emocjonalnym. Jest też bardzo związana z przyjaciółmi, choć czasami bywa zazdrosna o Pestkę. Przez swoje doświadczenia z Zenkiem uczy się radzić sobie z własnymi emocjami i odnajduje swoje miejsce w grupie przyjaciół. Poprawie ulegają także jej relacje z ojcem.

Pestka Ubyszówna – energiczna i pewna siebie dziewczyna o kręconych włosach i żywym spojrzeniu. Zawsze pełna entuzjazmu i chęci do działania. Jest córką nauczycielki, dorasta w stabilnym, kochającym domu. Ma silne wsparcie rodziny, choć nie jest już tak blisko z mamą, jak kiedyś. Pestka jest świetnie zorganizowana, stanowcza, czasami impulsywna. Cechuje ją  racjonalne podejście do życia. Jest mniej skłonna do okazywania uczuć niż Ula, co sprawia, że bywa postrzegana jako bardziej praktyczna. To lojalna i oddana przyjaciółka, chociaż jej impulsywność czasami prowadzi do konfliktów. Jest zdeterminowana, by pomagać innym, co widać w jej relacjach z Zenkiem. Bywa zazdrosna – szczególnie o relację Zenka z Ulą.

Marian Pietrzyk – starszy brat Julka, chłopak o spokojnym usposobieniu i poważnym spojrzeniu. Zawsze opanowany i odpowiedzialny. Dorasta w kochającej rodzinie, ma młodszego brata Julka, którym często się opiekuje. Jego rodzina jest zżyta i pełna wsparcia. Jest rozważny, odpowiedzialny, często pełni rolę lidera grupy. To spokojny, rozsądny chłopiec, który szczególnie dba o bezpieczeństwo swoich przyjaciół. Jest szanowany przez innych członków grupy za swoje rozsądne podejście. Z początku nieufny wobec Zenka, z czasem zaczyna go szanować i darzyć przyjaźnią. Przez swoje doświadczenia z Zenkiem i przyjaciółmi, Marian rozwija umiejętności lidera grupy i uczy się lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach. Potrafi przeprosić za swoje błędy, jest gotów na poszukiwania Zenka.

Julek Pietrzyk – młodszy brat Mariana, pełen energii i entuzjazmu. Ma żywe, ciekawskie oczy i często uśmiech na twarzy. Mariana jest dla niego wzorem do naśladowania. To impulsywny, ciekawski, pełen energii chłopiec. Jest chętny do przygód i odkrywania nowych rzeczy, ale czasami bywa nieostrożny. Szybko zaprzyjaźnia się z Zenkiem i podziwia go za jego odwagę i niezależność. Jest blisko związany z bratem Marianem i resztą grupy. Julek uczy się większej odpowiedzialności i rozwija umiejętność współpracy w grupie.

Czas i miejsce akcji

Akcja powieści „Ten obcy” Ireny Jurgielewiczowej rozgrywa się latem, prawdopodobnie w latach 60. XX wieku. Wskazują na to realia życia codziennego i obyczaje (np. informacja, że mamy do czynienia z milicjantem, a nie policjantem itd.). Akcja rozpoczyna się 11 lipca, kiedy na wyspie przyjaciół pojawia się Zenek. Wakacyjna atmosfera jest istotnym elementem fabuły, ponieważ dzieci mają dużo wolnego czasu, który spędzają na odkrywaniu okolicy i przygodach.

Akcja powieści toczy się głównie w małej wsi na Mazowszu, niedaleko miasta, gdzie mieszkają bohaterowie. Centralne miejsce wydarzeń to wyspa na rzece Młynówce. Staje się ona schronieniem dla Zenka. Dzieci często tam przebywają, spędzają czas, rozmawiają i pomagają Zenkowi. Akcja rozgrywa się także w domu Uli, Pestki, a w najbliższej okolicy.

Geneza utworu i gatunek

Książka Ten obcy to powieść Ireny Jurgielewiczowej, opublikowana po raz pierwszy w 1961 roku.

Utwór zalicza się zarówno do gatunku powieści obyczajowej, jak i literatury młodzieżowej. Jako powieść obyczajowa „Ten obcy” skupia się na realistycznym przedstawieniu codziennego życia bohaterów i ich relacji międzyludzkich, natomiast jednocześnie jest to utwór adresowany głównie do młodszych czytelników. Porusza więc tematy ważne dla nastoletnich odbiorców, takie jak przyjaźń, odpowiedzialność, pierwsze konflikty moralne czy dorastanie.

Jako powieść obyczajową „Tego obcego” wyróżnia:

• realizm życia codziennego – powieść opowiada o codziennym życiu bohaterów, przedstawiając ich codzienne troski, obowiązki itd.
• problemy społeczne – powieść porusza problemy takie jak uzależnienie rodziców, problem z porozumieniem między dziećmi a rodzicami, rozstania.
• ciekawe portrety psychologiczne – bohaterowie są wielowymiarowi, zmieniają się w trakcie powieści, rozwijają.
• krytyka społeczna – powieść zawiera wyraźne wskazówki dotyczące uczciwości, moralności, relacji rodzinnych i przyjacielskich.

Z kolei o przynależności do literatury młodzieżowej świadczy:

1. wiek głównych bohaterów – w centrum akcji znajdują się nastolatki, które przeżywają problemy i bardzo różne sytuacje związane z dorastaniem, kontaktami z rodziną.
2. tematyka dojrzewania – ważne tematy tej powieści to przyjaźń, pierwsze zauroczenie, konflikty z rodzicami, odpowiedzialność.
3. jasny podział na dobro i zło – Bohaterowie często uczą się rozróżniania, co jest dobre, a co złe, a fabuła prowadzi do ich moralnego rozwoju; kiedy postanawiają ukryć Zenka, otwierają się na zupełnie nowe doświadczenia.
4. dynamiczna akcja – Fabuła literatury młodzieżowej często charakteryzuje się szybszym tempem i dynamicznymi wydarzeniami, aby zainteresować młodszego czytelnika.
5. przekazywanie pozytywnych wartości – Książki dla młodzieży często mają dydaktyczny charakter, ucząc wartości takich jak lojalność, przyjaźń, odwaga, odpowiedzialność za własne czyny.
6. przystępny język – Styl narracji i język są prostsze, aby były zrozumiałe dla młodszego czytelnika, choć jednocześnie mogą być literacko wartościowe.

Problematyka

„Ten obcy" Ireny Jurgielewiczowej to powieść o dorastaniu, przyjaźni, odpowiedzialności i zrozumieniu inności. Opowiada o grupie młodych ludzi, którzy muszą skonfrontować się z trudnymi emocjami i decyzjami w wyniku spotkania z "obcym" chłopakiem, który pojawia się niespodziewanie na ich wyspie. W powieści liczy się główna tematyka: problemy rodzinne, pierwsza miłość, odpowiedzialność, wykluczenie.

Inność i wykluczenie

Postać Zenka Wójcika symbolizuje inność i izolację. Ucieka on od przemocy domowej, co sprawia, że jego życie naznaczone jest bólem i samotnością. Zenek wchodzi do świata grupy przyjaciół, którzy (choć w kilku przypadkach tylko z pozoru) mają ustabilizowane relacje z rodzinami i otoczeniem. Na początku jest postrzegany jako ktoś z zewnątrz, tajemniczy i niepewny. Sam też nie jest gotowy otworzyć się przed nowymi znajomymi. Przez długi czas kluczy, mówi półprawdy, unika odpowiedzi na wiele pytań. Dzieci się jednak nie poddają, nie są gotowe zostawić go samemu sobie, mimo że mogłyby poczuć się odepchnięte. Pojawia się tu problem wykluczenia społecznego i wskazówka Jurgielewiczowej, jak sobie z nim radzić. W końcu Zenek, mimo swojej inności, z czasem zyskuje akceptację, lecz proces ten nie jest łatwy dla żadnej ze stron. Pisarka nie stara się koloryzować rzeczywistości, nie unika pokazywania napięć między dziećmi, szczególnie chłopcami, a także Zenkiem i Ula.  Postać Zenka uczy młodych bohaterów, jak ważne jest zrozumienie dla tych, którzy nie pasują do schematów lub norm. Bardzo pozytywnie zaprezentowany zostaje także ojciec Uli, który nie odrzuca chłopca, tylko chce pomóc Zenkowi i to dzięki jego interwencji udaje się odnaleźć wujka Zenka. Autorka pokazuje, jak uprzedzenia i stereotypy mogą wpłynąć na postrzeganie "obcych", oraz jak przełamywanie tych barier może prowadzić do głębszej empatii i zrozumienia.

Przyjaźń

W powieści ukazana jest różnorodność w relacjach między bohaterami, co dobrze pokazuje już samo streszczenie lektury. Początkowo Ula, Pestka, Marian i Julek tworzą zgraną paczkę, która spędza razem wakacje na wyspie, choć każde z nich ma także swoją osobną historią. Dzieci nie wiedzą o sobie wszystkiego, część problemów i dylematów zostawiają dla siebie. Razem świetnie spędzają czas i to się liczy przede wszystkim. Pojawienie się Zenka zmienia dynamikę tej grupy. Relacje zostają wystawione na próbę, gdy przyjaciele zaczynają różnie reagować na Zenka i jego sytuację. Pojawienie się chłopca sprawia także, że każde z dzieci gotowe jest zmierzyć się z problemami w swoim domu. Ula, najbardziej empatyczna i skłonna do pomocy, widzi w Zenku kogoś potrzebującego i odczuwa do niego głębszą więź, która z czasem przeradza się w zauroczenie. Pestka, bardziej żywiołowa i pewna siebie, z początku niechętnie angażuje się w pomoc, ale ostatecznie również staje się dla Zenka wsparciem. Z kolei Marianowi i Julkowi nieco trudniej przychodzi wyjście z otwartymi ramionami do nowego przybysza, szczególnie kiedy zachowuje się on w sposób dla nich nieakceptowalny (np. kiedy Zenek ukradł jabłka). To wszystko prowadzi do konfliktów i różnic zdań w grupie, w pewnym momencie nawet odejścia Zenka. Dzieciom udaje się jednak pokonać ten kryzys, pomóc Zenkowi, a jednocześnie przyznać się do własnych niedoskonałości. Książka pokazuje, jak przyjaźń może być wystawiona na próbę przez nowe sytuacje, ale także jak wspólne działania i empatia mogą ją wzmocnić. Kiedy dzieci czekają, aż Zenek wróci, po tym jak opuszcza wyspę, zachodzi w nich głęboka refleksja. Ula, która chciała zatrzymać Zenka za wszelką cenę, uczy się, że czasami dystans jest potrzebny do nowego spojrzenia na rzeczywistość. Kiedy znów spotyka Zenka, jest w stanie bardziej się przed nim otworzyć.

Odpowiedzialność

Bohaterowie muszą zmierzyć się z trudnymi decyzjami, co sprawia, że przyspieszają swój proces dorastania. Każde z nich, na swój sposób, staje przed wyborem między pomocą innemu człowiekowi a lojalnością wobec norm społecznych i rodziców (rodzice Pestki są na przykład bardzo rozczarowani tym, że ukrywała przed nimi historię Zenka; dyskusyjna jest kradzież jabłek). Ukrywanie Zenka przed dorosłymi to ryzykowne posunięcie, które wymaga od bohaterów ogromnej odpowiedzialności (ze świadomością przekraczania granic społecznych i kłamstwa wobec rodziców). Natomiast Zenek nie tylko stawia ich w trudnych sytuacjach, ale również – świadomie bądź nie – uczy, że pomoc innym wymaga odwagi i gotowości do ponoszenia odpowiedzialności za konsekwencje swoich czynów. Powieść ukazuje, jak młodzi bohaterowie stopniowo dojrzewają, ucząc się, że ich czyny mają wpływ nie tylko na nich samych, ale także na innych ludzi. Problem odpowiedzialności nie dotyczy tutaj jednak tylko dzieci. Bardzo krytycznie przedstawieni są niektórzy rodzice: przede wszystkim ojciec Zenka, który nie bierze odpowiedzialności za swojego syna, ulegając uzależnieniu. Trudna relacja Uli i jej taty także po części wynika z żalu dziewczynki do ojca, że po rozstaniu z jej mamą zrezygnował (w jej oczach) z odpowiedzialności za nią.

Dojrzewanie

Każdy z bohaterów znajduje się w tym szczególnym etapie przechodzenia od dzieciństwa do dorosłości. Proces dojrzewania nie jest jednak w „Tym obcym” zaprezentowany jako prosty. Już same relacje między bohaterami bardzo mocno na to wskazują. Wręcz przeciwnie – wymaga od bohaterów zmierzenia się z emocjami, które do tej pory były im obce. Ula, która jest wrażliwa i nieśmiała, musi zrozumieć swoje uczucia do Zenka oraz uporządkować skomplikowaną relację z ojcem. Pestka z kolei, bardziej pewna siebie i przebojowa, zaczyna odkrywać, że nie zawsze może być w centrum uwagi, co nie jest dla niej łatwe do zaakceptowania i prowadzi do wchodzenia przez nią w wewnętrzne konflikty w grupie. Marian i Julek z kolei szukają drogi, aby odnaleźć swoje miejsce w świecie dorosłych, co również wymaga od nich dojrzałości emocjonalnej. Motyw dojrzewania jest kluczowy, gdyż to właśnie spotkanie z Zenkiem przyspiesza proces dorastania, konfrontując bohaterów z problemami i emocjami, których wcześniej nie doświadczali. Dla Uli nowym doświadczeniem jest potrzeba, by Zenek został blisko niej. Bójka na wyspie uświadamia chłopcom, że trzeba się bronić. Pestka uczy się, jak trudne są czasami wybory między lojalnością wobec przyjaciół a odpowiedzialnością wobec rodziców. Kiedy Zenek opuścił wyspę, dzieci uświadomiły sobie wiele

Relacje rodzinne

Książka ukazuje różnorodność relacji rodzinnych, szczególnie na przykładzie Uli i Pestki. Relacje między bohaterami to bowiem jedno, między nimi a dorosłymi, to zupełnie inna sprawa. Ta tematyka: problemy rodzinne i emocje z tym związane, to ważny aspekt "Tego obcego". Ula zmaga się z poczuciem odrzucenia przez ojca, który po rozstaniu i śmierci żony zamknął się w sobie i nie potrafi nawiązać bliskiej relacji z córką. Brak ciepła i bliskości sprawia, że Ula czuje się samotna i niezrozumiana, co znajduje swoje odzwierciedlenie w jej chęci niesienia pomocy Zenekowi – widzi w nim kogoś, kto również potrzebuje wsparcia. Pestka natomiast ma bardzo dobre relacje z rodzicami (choć także zdarza jej się czuć niezrozumianą), co podkreśla kontrast między obiema dziewczętami. Jurgielewiczowa pokazuje, jak ważne są relacje rodzinne w kształtowaniu emocji i postaw młodych ludzi, a także jak trudności w tych relacjach mogą wpłynąć na ich zachowanie i decyzje.

Moralność i wartości

Powieść stawia młodych bohaterów przed pytaniami moralnymi, z którymi muszą się zmierzyć. Jednym z kluczowych dylematów jest kwestia kłamstwa i prawdomówności. Bohaterowie ukrywają Zenka, co jest sprzeczne z wartościami, które zostały im wpojone przez dorosłych. Mimo to decydują się na pomoc, co rodzi w nich wewnętrzne konflikty. Kolejnym moralnym wyzwaniem jest kradzież – Zenek w pewnym momencie kradnie jabłka, co wywołuje zaniepokojenie i zmusza bohaterów do refleksji nad tym, co jest słuszne. Książka pokazuje, że dorastanie wiąże się z koniecznością podejmowania trudnych decyzji moralnych, które nie zawsze mają jednoznaczne odpowiedzi. Bohaterowie muszą sami wypracować swoje zasady i wartości, często konfrontując się z własnymi ograniczeniami i słabościami.

Biografia autora

Irena Jurgielewiczowa z domu Drozdrowicz urodziła się 13 stycznia 1903 roku w Działoszynie koło Wielunia. Była to ważna polska powieściopisarska, a także pedagożka. Znana jest przede wszystkim jako autorka wielu poczytnych książek dla młodzieży. Wykładała także w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Prywatnie była żoną malarza Mieczysława Jurgielewicza.

Irena Jurgielewicz studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończyła filologię polską, a następnie rozpoczęła studia doktoranckie. Je również ukończyła z sukcesem. W 1928 roku otrzymała stopień doktora na podstawie rozprawy „Technika powieści Stefana Żeromskiego”. To jednak nie była jej jedyna przygoda akademicka. W międzyczasie studiowała także pedagogikę na Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie potem sama uczyła.

Jej debiut przypadł na rok 1933, kiedy to na łamach czasopisma „Wiedza i Życie” opublikowała swój pierwszy esej. Rozwój kariery został przerwany przez wybuch II wojny światowej. Jurgielewiczowej udało się przeżyć, w trakcie wojny brała udział w tajnym nauczaniu uniwersyteckim. Była także żołnierzem AK. Brała udział w powstaniu warszawskim. Po jego upadku przebywała w obozie jenieckim, a do kraju wróciła dopiero w 1946 roku. Natychmiast jednak podjęła się kolejnych aktywności zawodowych: w latach 1947–1950 prowadziła wykłady na Uniwersytecie Warszawskim, w czasie 1950–1954 była kierownikiem literackim Państwowego Teatru Nowej Warszawy, pracowała również jako nauczycielka. Nie porzuciła jednak marzeń i ambicji literackich. Pisała właściwie zaraz od momentu powrotu do Polski. Przystąpiła również do  Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Karierę pisarską rozpoczęła od utworów dla  najmłodszych odbiorców. W 1948 roku wydała debiutancką: „Historię o czterech warszawskich pstroczkach”. Potem kolejno: „O chłopcu, który szukał domu” (1957), „Kajtek, warszawski szpak” (1958), „Jak jeden malarz chciał namalować szczęśliwego motyla” (1960). Zdecydowanie największą popularność zawdzięczała jednak książkom dla niego starszego odbiorcy. Jej psychologiczne powieści dla młodzieży zyskały bardzo wierne grono czytelników. Z najważniejszych pozycji należy tutaj wymienić: „Niespokojne godziny” (1964), „Wszystko inaczej” (1968), „Inna?” (1975), „Ważne i nieważne” (1971) oraz „Ten obcy” (1961). Ta ostatnia książka bezdyskusyjnie jest najbardziej rozpoznawalnym utworem Jurgielewiczowej. W 1964 roku umieszczono ją na Liście Honorowej IBBY. Pozycja została także przetłumaczona na wiele języków. Sama Jurgielewiczowa na wniosek dzieci otrzymała Order Uśmiechu.  Pisarska zmarła 25 maja 2003 w Warszawie.