Ten obcy

Streszczenie szczegółowe

W powieści przedstawiła autorka wakacyjne przygody czwórki przyjaciół. Monotonię letniego wypoczynku na wsi przerywa niespodziewane pojawienie się obcego chłopca na ich ulubionej wysepce. Przybysz jest chory, ma przebitą szkłem stopę, która sprawia mu wiele bólu. Początkowo dzieci traktują chłopca z dystansem. Szybko jednak rodzi się w nich współczucie i chęć niesienia pomocy. Dowiadują się, że Zenek wędruje autostopem w poszukiwaniu swego wujka.

Obcy jest bardzo małomówny, nawiązuje jednak ciche porozumienie z Ulą. Dzieci postanawiają, że ich nowy kolega pozostanie na wyspie do czasu wyzdrowienia. Budują mu prowizoryczny szałas z posłaniem i przynoszą z domów skromne racje pożywienia. Przyrzekają sobie wzajemnie, że sprawa Zenka zostanie ich tajemnicą, której nikomu nie zdradzą. Udaje im się namówi chłopca, by skorzystał z pomocy doktora Zalewskiego. Gdy lekarz, po założeniu opatrunku, proponuje mu pobyt w szpitalu, Zenek ucieka.

Dzieci wesoło spędzają czas na wyspie. Zenek pomaga Uli oswajać bezdomnego psa, Dunaja. Marian i Julek organizują rowerową wyprawę do Strykowa, w celu odnalezienia wujka Zenka. Niestety, nie przynosi ona rezultatów. Budowa zostaje odwołana. Urywa się wszelki ślad po poszukiwanym krewnym chłopca. Ula przypadkiem widzi, jak chłopiec płacze po otrzymaniu tej smutnej wiadomości. Dyskretnie wycofuje się i nikomu o tym nie mówi.

Po pewnym czasie Zenkowi kończą się pieniądze. Dzieciom też coraz trudniej jest przynosić mu jedzenie w tajemnicy przed opiekunami. Pewnego dnia dwaj chłopcy z wioski obrzucają kamieniami Dunaja. Zenek staje w obronie psa. Pomoc Mariana i Julka sprawia, że bójka kończy się ich zwycięstwem. Więź między dziećmi i przybyszem zacieśnia się. Wszyscy podziwiają jego odwagę i samodzielność. Imponuje im tajemniczością. Jest inny. Kolejną przygodę przeżywają przed wiejskim sklepikiem, do którego udali się, by kupić oranżadę. Są świadkami, jak przejeżdżający traktor płoszy konie stojące przy wozie, na którym matka pozostawiła bez opieki małe dziecko. Zenek bez namysłu rusza na ratunek. Z narażeniem życia ujarzmia przestraszone konie i ratuje chłopczyka. Unika jednak objawów wdzięczności ze strony matki dziecka, podaje fałszywe nazwisko. Rozgłos wyraźnie go przeraża. W oczach czwórki przyjaciół staje się bohaterem. Ma to wpływ na kolejne zdarzenie. Gdy chłopiec proponuje im wyprawę do cudzego sadu po jabłka, idą za nim, nie chcąc zyskać miana tchórzy. Jedynie Ula nie uczestniczy w kradzieży. Bardzo przeżywa ten incydent.

Wkrótce Marian, który był z dziadkiem na jarmarku w Łętowie, przynosi wstrząsającą wiadomość: Zenek ukradł tam przekupce pięćdziesiąt złotych. Dzieci są niemile zdziwione tą informacją. Zenek odchodzi z wyspy. Wieczorem odwiedza Ulę i w tajemnicy wyznaje jej, że dokonał kradzieży z głodu. Opowiada też o śmierci matki i ojcu alkoholiku, od którego uciekł. Wyznaje jej swe młodzieńcze uczucie. Zdradza cel dalszej wędrówki (Warszawa).

Po jego odejściu dzieci żałują surowego sądu, jaki wydały na Zenka. Ula dręczona współczuciem dla kolegi postanawia zarobić u sadownika pieniądze (przy zbiorze porzeczek), by oddać je okradzionej przekupce. Dług zostaje zwrócony. Zenek powraca na wyspę. Podejmuje pracę przy żniwach. Pojawia się jednak nowe niebezpieczeństwo. Chłopcy, którzy rzucali kamieniami w Dunaja, odkryli obecność Zenka na wyspie i informują o tym milicję. Na szczęście Julek podsłuchuje ich rozmowę. Wspólnie postanawiają ratować chłopca. Pestka prosi matkę o pomoc. Kobieta udaje się po radę do doktora Zalewskiego, który postanawia pomóc chłopcu. Zatrzymuje go u siebie. Wzruszony trudną sytuacją rodzinną chłopca, prosi milicjantów o wyrozumiałość. Uzyskuje też od nich pomoc w odnalezieniu Antoniego Janicy. Postępowanie doktora staje się podstawą do zbudowania porozumienia między nim a Ulą. Dziewczynka przekonuje się, iż ojciec zasługuje na zaufanie.

Wujek Zenka zostaje odnaleziony. Chłopiec wyjeżdża do niego. Na pożegnanie daje Uli list z wyznaniem miłosnym. Wszyscy odprowadzają Zenka na stację. Obiecują sobie wzajemną korespondencję.

Streszczenie krótkie

Czwórka przyjaciół: Ula Zalewska, Pestka, Marian i Julek spędzają wakacje w Olszynach. Mają swoje ulubione miejsce - wyspę. Pewnego dnia na wyspę trafia tajemniczy chłopiec. Ma zranioną stopę, jest głodny i zmęczony. Początkowo bohaterowie traktują go jak intruza, z czasem zaprzyjaźniają się. Zenek Wójcik, bo tak nazywa się przybysz, zwierza się Uli, że ma ojca alkoholika, który się nad nim znęca. Dlatego uciekł z domu i szuka swojego wujka, Antoniego Janicy. Ula i jej ojciec, doktor Zalewski, pomagają chłopcu odnaleźć wujka. Rozwiązują się także problemy Uli - jej ojciec odszedł od niej i mamy do innej kobiety. Po śmierci matki Ula czuje się samotna, nie potrafi zrozumieć ojca. Ostatecznie zaprzyjaźniają się.

Powieść dotyczy trudnych problemów: Zenek ma ojca nadużywającego alkoholu, rodzice Uli rozeszli się. Pisarka pokazuje, jak radzą sobie z tymi problemami młodzi ludzie, jak próbują je pokonywać.

Charakterystyka bohaterów

Zenek Wójcik - główny bohater utworu, tytułowy “obcy”. Chłopiec opuścił Wrocław uciekając od swego ojca (właściciela warsztatu samochodowego), który nadużywał alkoholu i znęcał się nad synem. Zenek ma szesnaście lat, jest wysoki i szczupły, zwinny, zręczny i silny. Ma ciemne włosy. Jest ubrany w zniszczoną wiatrówkę i ciemne drelichowe spodnie.

Zenek jest skrytym, nieufnym, zamkniętym w sobie chłopcem i przypomina chwilami zaszczutego psa Dunaja. Jest tajemniczy, zamknięty w sobie, czujny. Ukrywa swe uczucia i myśli. Cechuje go małomówność. Wszystko to dlatego, że nie zaznał w domu miłości i bezpieczeństwa. Bezbłędnie rozpoznaje, że bezdomny Dunaj wiele wycierpiał i ktoś bardzo go bił. Być może los Zenka był bardzo podobny.

Zenek jest odważnym chłopcem. Za wszelką cenę chce osiągnąć swój cel - odnaleźć wujka. Zdaje sobie sprawę, że od tego zależy jego przyszłość. Zenek jest bardzo samotny, ale potrafi sobie radzić. Niestety czasem musi się uciekać do kradzieży. Nie widzi innej możliwości zdobycia jedzenia. Stać go także na bohaterstwo. Kiedy mało brakuje, aby spłoszony koń wciągnął wóz i siedzące na nim dziecko wprost pod koła rozpędzonej ciężarówki, Zenek, ryzykując własnym życiem, ratuje dziecko. Nie zależy mu na podziękowaniach, bardziej boi się odkrycia jego prawdziwego nazwiska i odesłania do ojca. Chłopiec staje też w obronie napadniętego przez łobuzów Dunaja. Wie, że skrzywdzony po raz kolejny pies może stracić resztki zaufania do ludzi.

Zenek to wrażliwy, spragniony przyjaźni chłopiec. Darzy zaufaniem Ulę. Wyczuwa, że dziewczyna dobrze go rozumie i z jakiegoś powodu także jest nieszczęśliwa. W końcu obydwoje łączy młodzieńcza miłość. Pod wpływem Uli Zenek odzyskał zaufanie do ludzi, zrozumiał, że kradzież, oszustwo to poważne przewinienia. Dzięki wrodzonej szlachetności, chłopiec naprawił swe błędy.

Ula Zalewska - bohaterka główna, córka doktora Zalewskiego. Jest szczupłą, wysoką, zgrabną dziewczynką. Ma żal do ojca, że opuścił matkę i ją dla innej kobiety. Ula to cicha, spokojna, nieśmiała, subtelna dziewczyna. Jest zupełnym przeciwieństwem Pestki. Łatwo ją onieśmielić, zawstydzić, zasmucić, zranić. Jest wrażliwa. Ula jest bardzo szlachetna i uczciwa. Pracuje, by zwrócić ukradzione przez Zenka pieniądze. Odważnie broni swego zdania. Bardzo mocno przeżywa to, że ojciec ją opuścił. Jest wierna w uczuciach, choć niełatwo ją skłonić, by je okazała.

Pestka Ubyszówna - bohaterka główna, koleżanka Uli, ładna i zgrabna dziewczyna. Ma puszyste czarne włosy, kontrastujące z szarymi oczami.

Pestka jest pewna siebie, przebojowa, lubi być w centrum uwagi. Jest bardzo otwarta, szczera, a przy tym wesoła, roztrzepana. Łatwo nawiązuje kontakty z rówieśnikami. Mocna więź łączy ją także z matką. Jest jednak dużo mniej wrażliwa i delikatna niż Ula. Nie potrafi zrozumieć uczuć dziewczyny, która nie ma matki. Uważa, że ciekawie jest poznawać ojca, którego się nie znało w dzieciństwie, a tymczasem Uli jest trudno, przykro i źle. Pestka jest dobrą, uczciwą, ambitną dziewczyną. Obecność Zenka prowokuje ją do ryzykownych postępków, aby udowodnić swą wyjątkową odwagę. Pestka chce pokazać, że jest lepsza od Uli. Nie znosi porażek.

Marian Pietrzyk - bohater główny, starszy o dwa lata kuzyn Julka, z którym spędza wakacje u dziadków. Jest zrównoważonym i rozsądnym chłopcem. Postępuje uczciwie. Konieczność zachowania tajemnicy Zenka przed dziadkami bardzo go męczy. Chciałby pomóc chłopcu “legalnie”, bez kłamstw i wykrętów. Wiadomość o tym, że Zenek ukradł przekupce 50 zł powoduje wzburzenie i gniew chłopca. Jednocześnie wykazuje się on sporą ofiarnością, gdy trzeba Zenkowi pomóc. Wspomaga go w czasie bójki z miejscowymi chuliganami (Wiktorem i Włodkiem), którzy rzucali kamieniami w Dunaja. Organizuje wyprawę rowerową do Strykowa, by odnaleźć Antoniego Janicę. Wyrusza autobusem w celu nakłonienia Zenka do powrotu. Marian jest postacią pozytywną.

Julek Miler - bohater główny, cioteczny brat Mariana, bardzo dziecinny i naiwny. Kieruje się, jak każde dziecko, emocjami. Zenek fascynuje go swoją odmiennością, samodzielnością. Pragnie go zatrzymać na wyspie za wszelką cenę. Potępia i osądza surowo Mariana, który z rozsądkiem hamuje zapędy malca.

Czas i miejsce akcji

Wydarzenia przedstawione w powieści rozgrywają się w latach pięćdziesiątych XX wieku. Akcja toczy się w małej osadzie Olszyny nad rzeką Młynówką.

Geneza utworu i gatunek

Książka dotyczy problemów dorastających ludzi takich jak: pierwsza miłość, problemy rodzinne (ojciec Zenka jest alkoholikiem, chłopiec od niego ucieka, by szukać wujka, Antoniego Janicy; rodzice Uli się rozwiedli, potem jej mama zmarła i dziewczyna musi nawiązać więzi emocjonalne z tatą, co jest bardzo trudne, bo Ula obwinia go o to, że zostawił je i odszedł do innej kobiety), konieczność odpowiedzialności i uczciwości (Ula pracuje, by zwrócić pieniądze ukradzione przez Zenka, przyjaciele opiekują się Zenkiem, kiedy ten przybywa na wyspę).

Pod względem gatunkowym jest to powieść młodzieżowa.

Problematyka

Ten obcy to wielowątkowa powieść współczesna o problemach waszych rówieśników żyjących przed czterdziestoma laty. Ponieważ dotyczy wielu ważnych zagadnień moralnych, możemy ją nazwać powieścią psychologiczną. W utworze występują trzy główne wątki - wędrówka Zenka w celu odszukania wujka, przyjaźń między dziećmi i obcym przybyszem oraz pierwsze uczucie, delikatne i nieśmiałe, budzące się między Ulą Zalewską a Zenkiem Wójcikiem.

Autorka uczy przyjaźni, ofiarności i pomagania innym w trudnych sytuacjach. Uwrażliwia młodego czytelnika na krzywdę zwierząt i nieludzkie postępowanie wobec nich (przykład psa Dunaja). Zmusza do głębszej refleksji i oceny postępowania bohaterów, co sprawia, że zastanawiamy się nad pytaniami: Czy cel uświęca środki? Czy można kłamać chcąc pomóc drugiej osobie? Jaka jest różnica między kłamstwem a zachowaniem sekretu, tajemnicy? Przyrzeczenie złożone przez dzieci przynosi im w konsekwencji wiele kłopotów. Pestka traci zaufanie matki. Julek przysparza zmartwień kochającej go babci. Przynosząc Zenkowi jedzenie bez pozwolenia opiekunów, dzieci mimowolnie dokonują kradzieży.

Sporo trudności sprawia próba oceny postępowania Zenka. Tłumaczy konieczność kradzieży pieniędzy nękającym go głodem. A przecież przestępstwo pozostaje czynem karygodnym bez względu na wszelkie okoliczności łagodzące.

Autorka porusza również problem dzieci z rozbitych rodzin (Ula, Zenek) - ich samotność, zagubienie i wielką potrzebę miłości.

Biografia autora

I. Jurgielewiczowa (1903-2003) - powieściopisarka, pedagog. Początkowo pisała utwory dla dzieci i najmłodszych. Wielką popularność przyniosły jej psychologiczne powieści dla młodzieży - Niespokojne godziny, Ważne i nieważne, Ten obcy, Inna? Ten obcy i Inna?

W czasie okuipacji Jurgielewiczowa była żołnierzem Armii Krajowej, brała też udział w tajnym nauczaniu. W latach 1950-1954 pracowała jako kierownik literacki w Państwowym Teatrze Nowej Warszawy. Pisarka jest laureatką Orderu Uśmiechu.