Giaur

Streszczenie szczegółowe

Giaur George'a Byrona poprzedzony jest przedmową autora, w której skrótowo przedstawia on opowiadaną dalej historię, a także wskazuje na czas i miejsce akcji, kiedy to Wyspy Jońskie były pod panowaniem Rzeczypospolitej Weneckiej. Oznacza to, że historia, o które mowa rozgrywa się pod koniec XVIII wieku w Grecji. Warto pamiętać, że na początku przywołany zostaje także Temistokles, słynny grecki wódz, który pokonał Persów pod Salaminą. Autora pyta, czy pojawi się drugi Temistokles, sugerując tym samym, że na Giaura w pewien sposób należy patrzeć jak na kolejne wcielenie greckiego przywódcy.  

Początkowe wersy Giaura skoncentrowane są na opisie wyspy. Piękno przyrody skłania narratora do refleksji na temat miejsca człowieka w świecie. Przemyślenia te nie są jednak pozytywne. Człowiek zostaje opisany jako ten, który sieje zniszczenie, przynosi chaos. Grecja sportretowana zostaje jednak jako ojczyzna bohaterów, co prowokuje do rozpoczęcia pieśni tyrtejskiej, a więc wzywającej do walki za ojczyznę. W ten sposób zarysowany zostaje kontekst polityczny, walki muzułmanów z chrześcijanami, natomiast szybko zejdzie on na drugi plan.

Dopiero po tym wstępie pojawia się Giaur. Pędzi na koniu po zboczu. Jest gniewny, niespokojny. Nie do końca jednak można rozczytać jego emocje. Narrator przychodzi z podpowiedzią, że bohater po prostu cierpi, a cierpienie to ciągnie się w nieskończoność. Nie wyjaśnia jednak, co jest powodem bólu bohatera.

Narrator wspomina Hassana — tureckiego wodza. Przypomina jego dzieciństwo, życie w przepychu i bogactwie, pełne dostatku kolejne lata życia. To wielkie szczęście się jednak kończy i przychodzi moment krytyczny, kiedy w świecie Hassana pojawia się pustka. Narrator podpowiada, że chodzi o moment, kiedy z pałacowych pokoi na śmierć wyprowadzono kobietę. Ponownie jednak nie tłumaczy, o kogo chodzi, kim kobieta była dla Hassana, dlaczego miała zginąć. Pojawia się natomiast wspomnienie walki Giaura i Hassana.

W kolejnej scenie pojawiają się Turcy, którzy wyrzucają coś do morza. „Coś” zawinięte w worek się jednak porusza tuż przed wrzuceniem go do wody. Narrator zdaje się sugerować, że w środku jest kobieta, na której dokonana zostanie okrutna zbrodnia. 

Szybko jednak wracamy do Hassana, który stracił całą radość życia. Ludzie winą za ten stan obarczają zniknięcie Leili – wyjątkowej żony Hassana, która była dla niego najważniejsza w całym haremie. Przytoczona zostaje opowieść o ucieczce Leili przebranej za chłopca razem z kochankiem – Giaurem. Hassan wyrusza na poszukiwania uciekinierów. Jego oddział zostaje zaatakowany przez ludzi Giaura, sam Giaur zostaje przez niego rozpoznany mimo albańskiego stroju. Giaur pokonuje Hassana w bardzo dramatycznej walce. Bohaterowie przedstawieni są jednak od samego początku jak równi sobie. Ostatecznie jednak zwycięstwo jest po stronie Giaura, który wcale nie odczuwa satysfakcji ze zwycięstwa. Dopiero teraz okazuje się, że Leili z nim nie ma. Została utopiona z rozkazu Hassana, a Giaur teraz mści się za śmierć ukochanej. Wściekłość miesza się u niego z ogromnym cierpieniem wywołanym przez utratę ukochanej. Giaur ucieka, wybierając tułacze życie. 

Matka Hassana oczekuje syna. Jest przekonana, że Hassan wyruszył w podróż po kolejną żonę. Posłaniec jednak przynosi wieść o jego śmierci. Narrator zdaje się tłumaczyć perspektywę Turków jako muzułmanów i samego Hassana, który jest przedstawiony jako bardzo szlachetny i uczciwy, zobowiązany jednak do stosowania prawa wspólnoty domagającej się ostatecznej kary za niewierność żony. Narrator krytykuje zaś Giaura i przekonuje, że nigdy nie zazna on spokoju. Przepowiada mu, że stanie się upiorem, którego wiecznie będzie nękać zło, które wpuścił do swojego serca. Giaur po raz kolejny zostaje przedstawiony jako obcy, niezrozumiały, odtrącony. 

Wracamy do Giaura, który znajduje się jednak już w zupełnie innym otoczeniu. Dowiadujemy się, że minęło 6 lat od śmierci ukochanej Leili. Giaur mieszka w klasztorze, nie zaznaje tutaj jednak spokoju. Narzucił na siebie habit, ale ślubów zakonnych nie przyjął. Klasztor traktuje jako bezpieczne schronienie przed innymi ludźmi. Izoluje się, cały czas na nowo przeżywa własne cierpienie. Ma myśli samobójcze. Nie potrafi pogodzić się z tym wszystkim, co się stało, a przede wszystkim z utratą najważniejszej dla niego istoty, jaką była ukochana Leila. Narrator ponownie podkreśla, że bohater już nigdy nie zazna spokoju. Największym jego cierpieniem jest samotność, z której jednak nie potrafi się wyzwolić. 

Giaur się spowiada. Jego opowieść oparta jest na kontraście między nim – rozdartym, pełnym emocji, mającym za sobą burzliwą historię człowiekiem a milczącym mnichem, który może zaznać spokoju. Tytułowy bohater mówi jednak, że niczego nie żałuje. Obwinia się jedynie za śmierć ukochanej. Giaur wie, że gdyby nie wzajemne uczucie, Leila by żyła. Giaur, opisując uczucie do Leili, wskazuje, że na chwilę dzięki niemu wszedł do raju, ale z razem ze stratą ukochanej, stracił sens życia. Giaur czuje nadchodzącą śmierć, prosi więc o prosty pogrzeb, krzyż na grobie i pozbawienie tabliczki, która pozwoliłaby innym go rozpoznać. Bohater umiera. 

Problematyka

Giaur to utwór jednowątkowy o dość prostej, romansowej fabule. Byronowi udało się jednak zawrzeć w nim co najmniej kilka ważnych problemów, które były istotne dla światopoglądu romantycznego. 

• Wątek nieszczęśliwej miłości – nie znamy perspektywy Leili, natomiast z wypowiedzi Giaura można domyślać, że była to miłość odwzajemniona, której na drodze do szczęścia stanęło społeczeństwo, przekonania, zakazy, inni ludzie. Hassan nie jest tutaj przedstawiony jako szalejący mąż, a egzekutor prawa, które nakazuje mu zabić żonę za niewierność. Giaur w spowiedzi podkreśla wielkie cierpienie i samotność, jaką spowodowała utrata Leili, jednocześnie jednak wskazując, że te krótkie chwile z ukochaną były wstępem do raju. Taki sposób postrzegania miłości będzie dominował o wielu romantycznych twórców. 

• Wątek samotności – Giaur to opowieść o człowieku, który przez większość życia czuje się samotny, opuszczony, nierozumiany przez świat, wiecznie obcy wśród innych. Giaur jest obcy pod względem swojego pochodzenia, wyznawanej religii, w końcu obcym czynią go jego wybory.

• Wątek wolności jednostki – Giaur to symbol bezkompromisowości. Gotowy jest najpierw walczyć o swoje szczęście, a potem pomścić jego utratę. Uosabia konflikt jednostki ze społeczeństwem.

• Wątek różnic kulturowych – Byron w genialny sposób w romansowej fabule zamknął problematykę zupełnie nieprzekładalnych na siebie perspektyw człowieka Zachodu i Wschodu, nie tylko religijnych, ale związanych z tradycją, poczuciem honoru czy rozumieniem moralności. 

Warto pamiętać także o sposobie przedstawienia samej Grecji przez Byrona. Ważne są tutaj opisy przyrody, architektury, strojów i zachowań bohaterów. Byron przywiązywał wiele uwagi do tego, aby oddać tzw. koloryt lokalny Grecji. W tamtym okresie, dla Europejczyków, Grecja stanowiła bowiem już synonim Wschodu, Orientu, którym przecież twórcy romantyczni byli zafascynowani. Tak jak Mickiewicz w Sonetach krymskich posługuje się obco brzmiącymi wyrażeniami, tak robi to Byron w Giaurze. Już sam tytuł, odwołujący się do określenia niewiernego przez muzułmanów wyraźnie na taką tendencję opisu wskazuje. 

Pytania i odpowiedzi z podręczników, w których omawiana jest ta lektura, znajdziesz na stronie Skul.pl

Język polski. Przeszłość i dziś. Klasa 2. Podręcznik. Część 1 - odpowiedzi i rozwiązania

Streszczenie krótkie

Giaura rozpoczyna przedmowa autora, wskazująca na czas i miejsce akcji, czyli koniec XVIII wieku w Grecji. Przywołany zostaje także Temistokles, słynny grecki wódz, który pokonał Persów pod Salaminą. Buduje się więc wrażenie, że takim drugim Temistoklesem mógłby być Giaur. 

Na początku narrator opisuje piękno greckich wysp. Wskazuje jednak także na zniszczenie, jakie wprowadza tutaj człowiek. Grecja to bowiem ojczyzna bohaterów, którzy walczą za swój kraj. Podmiot mówiący wzywa do walki za ojczyznę. 

Pojawia się Giaur, który pędzi na koniu. Jest gniewny, niespokojny, cierpi, a cierpienie to ciągnie się w nieskończoność. Narrator nie wyjawia jednak przyczyn tego stanu rzeczy.

Pojawia się wspomnienie o Hassanie, jego życiu w przepychu, do którego wkradła się jednak pustka i cierpienie. Narrator wspomina moment, kiedy z pałacowych pokoi na śmierć wyprowadzono kobietę. Ponownie nie wiadomo jednak, kto to był i dlaczego kobieta została skazana na śmierć. Pojawia się także obraz walki Giaura i Hassana bez szczegółowych wyjaśnień.

Przenosimy się nad brzeg morza, gdzie pojawiają się Turcy, który wyrzucają worek do wody. Narrator zdaje się sugerować, że w środku jest kobieta, na której dokonana zostaje okrutna zbrodnia. Wszystko pełne jest jednak niedomówień i niejasności. 

Wracamy do Hassana, który stracił całą radość życia. Domniemywa się, że to przez zniknięcie Leili – wyjątkowej żony Hassana, która miała uciec z Giaurem. Hassan wyrusza na poszukiwania uciekinierów. Jego oddział zostaje zaatakowany przez ludzi Giaura. Giaur pokonuje Hassana. Dopiero teraz okazuje się, że Leili z nim nie ma. Została utopiona z rozkazu Hassana, a Giaur teraz mści się za śmierć ukochanej, po czym rozpoczyna samotną wędrówkę.

Matka Hassana dowiaduje się o śmierci syna. Narrator pokazuje tę historię z perspektywy muzułmanów, broni ich postępowania, zdaje się tłumaczyć decyzje Hassana, który skazując żonę na śmierć, postąpił zgodnie z obowiązującym prawem. Krytykuje zaś Giaura. Przepowiada mu, że stanie się upiorem, którego wiecznie będzie nękać zło, które wpuścił do swojego serca. 

Następuje luka czasowa w opowieści. Minęło 6 lat od śmierci ukochanej Leili. Giaur mieszka w klasztorze. Izoluje się, cały czas na nowo przeżywa własne cierpienie, konsekwentnie odcina się od świata. Ma myśli samobójcze. Największym jego cierpieniem jest samotność, z której jednak nie potrafi się wyzwolić. 

Giaur się spowiada. Wspomina swoją burzliwą młodość, miłość do Leili, walkę z Hassanem. Mówi jednak, że niczego nie żałuje. Obwinia się jedynie za śmierć ukochanej. Bohater czuje nadchodzącą śmierć. Prosi o pochowanie go w anonimowym grobie, do końca podkreślając swoją obcość w świecie. Giaur umiera.

Plan wydarzeń

1.     Opis piękna greckiej przyrody i wezwanie do walki za ojczyznę.

2.    Giaur pędzi po greckim zboczu z posępną miną i cierpieniem wymalowanym na twarzy. 

3.     Wspomnienie szczęśliwych lat życia Hassana. 

4.     Informacja o wyprowadzeniu z pałacu Hassana kobiety skazanej na śmierć. 

5.     Wspomnienie walki Hassana i Giaura. 

6.     Turcy wyrzucają do morza worek, w którym znajduje się kobieta. 

7.   Hassan cierpi po porzuceniu przez ukochaną Leilę, która uciekła z niewiernym Giaurem. 

8.     Wyprawa Hassana w poszukiwaniu uciekinierów. 

9.     Walka Hassana i Giaura, w której ten drugi zabija Turka. 

10.  Informacja o wcześniejszym utopieniu Leili z rozkazu Hassana, za co mści się teraz Giaur. 

11.  Ucieczka Giaura i rozpoczęcie samotnej wędrówki. 

12.  Matka Hassana dowiaduje się o śmierci syna, a narrator ukazuje muzułmański punkt widzenia na całą historię. 

13.  Przepowiednia dotycząca wiecznego cierpienia Giaura. 

14.  Po 6 latach od śmierci Leili Giaur mieszka w klasztorze, gdzie nadal jednak nie może zaznać spokoju. 

15.  Spowiedź Giaura, który przeczuwa nadchodzącą śmierć. 

16.  Śmierć Giaura poprzedzona prośbą o anonimowy grób. 

Charakterystyka bohaterów

Giaur – bohater nie tylko tytułowy, ale i bardzo charakterystyczny, reprezentujący model tzw. bohatera bajronicznego, często (szczególnie na początkowym etapie) utożsamianego z bohaterem romantycznym. Giaur jako bohater bajroniczny jest tajemniczy, jego historia jest trudna do rozszyfrowania. Bohater Giaura izoluje się, kryje przed ludźmi, jednocześnie jednak ma w sobie bardzo wiele emocji, cierpienia, czuje się odrzucony przez świat, zmuszony do samotnej walki przeciwko całemu światu. W przypadku Giaura Byrona uruchomiony zostaje jeszcze jeden kontekst: bohater jest chrześcijaninem (wspomina się o nim jako o Wenecjaninie, ale przede wszystkim jest symbolem człowieka Zachodu), a więc walka z muzułmaninem, jakim jest Turek Hassan, ma także wymiar starcia dwóch kultur i dwóch religii; motorem jego wszystkich działań jest miłość do Leili, którą ostatecznie decyduje się pomścić; kiedy traci ukochaną i dokonuje zemsty, nie odczuwa jednak spokoju, szuka go w klasztorze, izolując się od innych. Umiera, prosząc o anonimowy grób, czym jeszcze raz podkreśla swoją obcość. 

 Hassan – turecki dumny rycerz i pan, mąż Leili, który nie potrafi pogodzić się z jej zdradą; skazuje ją jednak na śmierć, nie dlatego, że pragnie takiej kary dla żony, ale ze względu na prawa wspólnoty, w jakiej żyje; jest szlachetnym i godnym Giaura przeciwnikiem, który stanowi symbol odmienności kulturowej, trudnej do zaakceptowania dla zachodniego czytelnika. 

 Leila – żona Hassana, ukochana Giaura; trudno o niej coś powiedzieć, bo bohaterka w całym utworze się nie wypowiada, nie działa; opisują ją jedynie narrator i Giaur; pierwszy sławi jej urodę, drugi przyrównuje ją do anioła, o odwzajemnionym uczuciu do Giaura dowiadujemy się tylko od niego.

Geneza utworu i gatunek

George Byron Giaura wydał w 1813 roku. Było to dwa lata po tym, jak wrócił ze swojej podróży na Wschód. Utwór okazał się absolutnym bestsellerem. Tylko w 1813 roku miał aż dziewięć wydań. W każdym Byron cały czas nanosił poprawki. Wiele osób podejrzewało, że Byron opowiada własną historię i był kochankiem Leili. Rozwiał jednak te domysły w przedmowie. Polskie wydanie Giaura ukazało się w 1834 roku, kiedy tomik Poezyi Byrona przetłumaczył Adam Mickiewicz. Giaur Byrona stał się jednym z najważniejszych i najbardziej inspirujących utworów pierwszej fazy europejskiego romantyzmu.

Giaur jest jednym z najsłynniejszych przykładów bardzo popularnego romantycznego gatunku – powieści poetyckiej. Za jej prekursora uznaje się Waltera Scotta, który zasłynął także jako autor powieści historycznych. Powieść poetycka to dłuższy utwór pisany wierszem, który – zgodnie z poetyką romantyczną – łamie granice podziałów rodzajowych. Łączy on bowiem epikę i lirykę. 

• Wierszem, językiem poetyckim opisuje stosunkowo rozbudowaną fabułę. 

• Dominuje tutaj opis i opowiadanie, charakterystyczne dla epiki. 

• Uwagę zwraca liryczna subiektywizacja narracji, która przypomina typowe ja liryczne. Narrator opowieści, niczym podmiot liryczny w wierszu, wypowiada swoje sądy i dzieli się emocjami.

• Dla romantycznej powieści poetyckiej charakterystyczne jest zaburzenie porządku przyczynowo skutkowego, niejasności w przebiegu fabuły, fragmentaryczność. W Giaurze historię bohaterów można zrekonstruować właściwie dopiero na końcu powieści, wcześniej jest to niemożliwe, ze względu na szereg inwersji czasowych i niedomówień. 

• Charakterystyczny jest także sam bohater romantycznej powieści poetyckiej – samotny buntownik, zmuszony do dokonywania dramatycznych wyborów. 

• Często sceneria powieści poetyckiej była egzotyczna, co wynikało z fascynacji Orientem w tamtym okresie. 

Znaczenie tytułu

Tytuł Giaur bardzo wyraźnie wskazuje na problematykę utworu. Giaur to bowiem nie imię własne, ale muzułmańskie określenie „niewiernego”, a więc najczęściej chrześcijanina. Tutaj jednak przede wszystkim działa jako synonim obcego, odrzuconego, niezrozumianego człowieka. Zatytułowanie przez Byrona w ten sposób powieści poetyckiej wskazuje więc nie tylko na głównego bohatera (co w romantyzmie było dość standardowym zabiegiem), ale i na sposób jego postrzegania i problematykę postaci z tym związaną. 

Biografia autora

George Gordon Noel Byron, określany również jako baron Byron lub lord Byron urodził się 22 stycznia 1788 roku w Londynie. Zmarł natomiast 19 kwietnia 1824 roku w Missolungi. Uznawany jest za jednego z najważniejszych poetów romantycznych. Bardzo wysoko ceniona jest także jego dramaturgia. 

Wychował się w zubożałej rodzinie arystokratów. Urodził się w Londynie, natomiast pierwsze lata spędził z matką w Szkocji. W wieku 10 lat otrzymał po stryjecznym dziadku tytuł barona. W 1805 roku rozpoczął studia w Trinity College Uniwersytetu Cambridge. Zakochał się wtedy po raz pierwszy. Obiekt jego miłości – młodszy od niego John Edleston został sportretowany w The Cornelian, utworze wydanym przez Byrona w 1807 roku. Po ukończeniu studiów Byron zasiadał w Izbie Lordów. Miał romans z żoną przyszłego premiera, ale miłością największą w tym okresie darzył przyrodnią siostrę, która odeszła od męża. Domniemywano, że dziewczynka, którą urodziła kobieta, była córką Byrona. Dla ukrócenia tego typu plotek Byron ożenił się z Anną Milbank. Małżeństwo było nieudane, po roku lady Byron zostawiła męża, wyjeżdżając z ich córką. 

Byron wyjechał do Genewy, gdzie zaprzyjaźnił się z Percym Shelleyem i Mary Shelley. Uwiódł jej siostrę, z którą spłodził dziecko, które pod przymusem uznał. Razem z Shelleyami udał się w podróż śladami Jana Jakuba Rousseau. Zawędrował między innymi do zamku Chillon, co zainspirowało go do napisania poematu Więzień Chillonu. W 1818 przeniósł się do Włoch, gdzie napisał poemat dygresyjno-heroikomiczny Don Juan. Tam nawiązał też kolejny romans. W 1823 wziął udział w wyprawie do Grecji i walkach o jej niepodległość. 

W Missolungi spotkał się z  Aleksandrosem Mawrokordatosemą – jednym z przywódców powstania greckiego. Zanim jednak rozpoczęła się wyprawa, Byron zachorował. Potem nabawił się dodatkowo malarii, a to doprowadził do jego śmierci 19 kwietnia 1823 roku. 

Byron był niewątpliwie jednym z najbardziej wpływowych twórców romantycznych. To bardzo ważna postać w samej Anglii, bardzo czczona również przez Greków, dla których pozostaje on symbolem wsparcia dla XIX-wiecznych walk Grecji o niepodległość. 

Jego dramaty – Manfred i Kain – były wzorami dla innych autorów tworzących zręby dramaturgii romantycznej. Szczególnie dla Juliusza Słowackiego jego bohaterowie wielokrotnie byli pewną inspiracją. Forma poematu dygresyjnego Don Juan była z kolei istotną wskazówką do tworzenia Beniowskiego. Na Byrona wielokrotnie powoływał się oczywiście także Adam Mickiewicz.