Jak napisać interpretację utworu literackiego
Z koniecznością interpretacji tekstu spotkasz się na egzaminie ośmioklasisty (pytania do tekstu wymuszają do pewnego stopnia także interpretowanie podanych fragmentów) oraz na maturze, na której nie sposób napisać żadnego wypracowania bez umiejętności zrozumienia tekstów, do których będziesz się odnosić. Nie mówiąc już o egzaminie ustnym, gdzie do odpowiedzi konieczna będzie interpretacja tekstu źródłowego. Jest to zatem taka forma wypowiedzi, którą koniecznie musisz umieć zastosować w praktyce.
Interpretacja to subiektywne odczytanie tekstu literackiego i poszukiwanie w nim sensu. Najprościej rzecz ujmując, interpretacja ma na celu odpowiedź na klasyczne pytanie: „Co autor miał na myśli?”, które niejednokrotnie bywa prawdziwą zmorą uczniów. Wprawdzie nie zawsze jesteśmy w stanie w pełni dociec intencji pisarza, ale zestawiając ze sobą różne konteksty, w których osadzony jest tekst, możemy lepiej zrozumieć jego przesłanie.
Zanim przystąpisz do pisania interpretacji utworu literackiego, warto zrozumieć, czym właściwie jest ta forma wypowiedzi. Często mylona jest z analizą, jednakże interpretacja ma odmienny cel i charakter. O ile analiza skupia się na „rozebraniu” dzieła na czynniki pierwsze – czyli określeniu formy, budowy, gatunku, rodzaju literackiego, zastosowanych środków stylistycznych – o tyle interpretacja idzie o krok dalej. To próba zrozumienia sensu tekstu, odkrycia przesłania dzieła oraz odnalezienia informacji na temat tego, jakie emocje, wartości, problemy i przesłanie kryją się za taką, a nie inną formą.
Oczywiście, żeby rozpocząć interpretację dzieła, musisz doskonale znać jego treść. Czytaj uważnie, zwracając uwagę na powtarzające się motywy, nastroje, ważne słowa czy nieoczywiste obrazy. Staraj się uchwycić, jaki problem, temat lub emocja jest najważniejsza w utworze. Już na tym etapie warto robić sobie notatki, jeśli nasuwają ci się jakieś skojarzenia i konteksty. Może to być miłość, przemijanie, bunt, samotność, niesprawiedliwość, ale także wydarzenia historyczne lub nawiązania do innych dzieł literackich – wachlarz możliwości jest ogromny. Tu właśnie zaczyna się interpretacja: gdy próbujesz nazwać, o czym tak naprawdę jest ten tekst, co może oznaczać i co wyrażać. Nie chodzi tu tylko o dosłowny sens, ale także przenośny i symboliczny.
Podczas pisania interpretacji koniecznie musisz wziąć pod uwagę także konteksty. To one stanowią swoisty wytrych do zrozumienia sensu utworu. Szukając ich, możesz sobie zadawać np. takie pytania:
· czy wydarzenia z życia autora mają wpływ na tekst? (kontekst biograficzny);
· czy utwór powstał w okresie ważnych przemian albo do nich nawiązuje? (kontekst historyczny);
· czy dzieło czerpie z jakiegoś nurtu, epoki, tradycji? (kontekst kulturowy);
· czy utwór nawiązuje do innych dzieł? (kontekst literacki).
Konteksty pomagają dostrzec głębszy sens, osadzić utwór na szerszym tle i zrozumieć, dlaczego został napisany właśnie w taki sposób. Więcej na ich temat znajdziesz także w słowniczku.
Interpretacja to zatem twórczy proces rozumienia sensu dzieła. W interpretacji nie chodzi tylko o wiedzę, ale też o refleksję i próbę odczytania tego, co nie zostało napisane wprost. To autorskie rozumienie tekstu – z jednej strony logiczne i uzasadnione przykładami z tekstu, ale mimo wszystko zawsze nacechowane indywidualnym myśleniem.
Zwróć uwagę na najczęściej popełniane błędy przy interpretacji
Ponoć najlepiej uczyć się na cudzych błędach, toteż zachowaj czujność i nie popełnij najczęstszych pomyłek w interpretacji utworów literackich, takich jak:
- streszczanie zamiast interpretowania – zamiast analizować sens, uczniowie opisują po kolei wydarzenia, tymczasem masz szukać myśli przewodniej, drugiego dna i przede wszystkim kontekstów;
- mylenie analizy z interpretacją – pamiętaj, że analiza polega na dokładnym rozpracowaniu warstwy językowej i strukturalnej utworu. Interpretacja to zrozumienie całości przesłania, jakie niesie utwór literacki;
- brak tezy i uporządkowania – interpretacja bez wyraźnej myśli przewodniej traci spójność. W swojej interpretacji zachowaj trójpodział wypowiedzi na wstęp (wprowadzenie, teza, geneza dzieła), rozwinięcie (argumenty, konteksty, motywy, przesłanie) i zakończenie (podsumowanie i wnioski);
- interpretacja niebiorąca pod uwagę istotnych kontekstów i badań literackich – interpretacja ma być kwintesencją twoich przemyśleń na temat dzieła, ale bierz również pod uwagę ogólnie przyjęte interpretacje badaczy literatury. Żeby móc formułować oryginalne i autorskie interpretacje, musisz mieć mocne argumenty.
Słowniczek pojęć
Kontekst — szereg odniesień, które pomagają lepiej zrozumieć utwór literacki, jego sens, przesłanie i znaczenia. Odnosi się on do okoliczności, w jakich powstał tekst oraz do wszystkiego, co może poszerzyć jego interpretację. Możemy wyróżnić kilka podstawowych rodzajów kontekstów:
● kontekst biograficzny – odnosi się do życia autora. Używamy go, gdy np. wydarzenia z życia pisarza miały wpływ na tematykę utworu, np.: znajomość biografii Adama Mickiewicza pozwala lepiej zrozumieć jego tęsknotę za ojczyzną w „Sonetach krymskich”;
● kontekst historyczny – dotyczy wydarzeń historycznych, realiów epoki, w których powstało dzieło lub które są w nim przedstawione, np.: wiedza na temat powstania styczniowego jest kluczowa przy interpretacji „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej;
● kontekst kulturowy – odwołuje się do szeroko pojętej kultury: sztuki, tradycji, obyczajów czy symboli znanych z danej kultury, np.: w „Żonie modnej” Ignacego Krasickiego można odnaleźć obraz epoki oświecenia, która zachłyśnięta była francuszczyzną i naśladowaniem cudzych wzorców;
● kontekst religijny lub filozoficzny – odnosi się do prądów filozoficznych i duchowych, które mogą stanowić klucz interpretacji dzieła, np.: znajomość wierzeń starożytnych Greków (konflikt prawa boskiego z ziemskim) pomoże w interpretacji „Antygony” Sofoklesa;
● kontekst literacki – polega na zestawieniu utworu z innymi dziełami literackimi (z tej samej epoki, tego samego autora lub o podobnej tematyce), np.: porównanie motywu buntu i walki o niepodległość w „Kordianie” Juliusza Słowackiego i w „Dziadach cz. III” Adama Mickiewicza pozwala głębiej zrozumieć romantyczny obraz bohatera.
Rodzajów kontekstów jest znacznie więcej, niemniej jednak te możesz najczęściej wykorzystać, interpretując dzieło. Pozostałe pojęcia, które warto znać:
Nadinterpretacja — to sytuacja, w której interpretacja idzie za daleko, a zatem doszukuje się sensu w niewłaściwych miejscach lub wręcz dopowiada myśli, które nie są zgodne z żadnym kontekstem.
Hermeneutyka — to sztuka interpretacji tekstów, zwłaszcza literackich, filozoficznych i religijnych. Skupia się na odkrywaniu sensu ukrytego w dziele poprzez analizę kontekstu, języka i intencji autora.
Przydatne zwroty
Pisząc interpretację utworu literackiego, możesz wykorzystać takie sformułowania jak:
„Utwór porusza problem…”
„Tekst ukazuje…”
„Autor podejmuje temat…”
„Dzieło skłania do refleksji nad…”
„W kontekście biograficznym/historycznym/kulturowym/filozoficznym utwór nawiązuje do…”
„Znajomość epoki pozwala lepiej zrozumieć…”
„Interpretacja dzieła pozwala dostrzec…”
„Autor w sugestywny sposób ukazuje…”
„Dzieło można odczytać na wielu poziomach…”
