Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Wojna i rewolucja to wydarzenia, które zmieniają bieg historii, stając się jednocześnie niezwykle trudnym doświadczeniem dla jednostek. W „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego dramatyczne wydarzenia związane z rewolucją w Rosji, a później z wojną polsko-bolszewicką stanowią kluczowe tło dla losów bohatera Cezarego Baryki i wpływają na jego rozwój osobisty, światopogląd oraz relacje z otaczającą rzeczywistością. Żeromski ukazuje ich wielowymiarowy charakter, przedstawiając je jako siłę destrukcyjną, ale także jako impuls do refleksji i przemiany. 

Teza: Wojna i rewolucja mają głęboki wpływ na psychikę człowieka. Doświadczenia związane z walką i przemocą szczególny ślad zostawiają w osobach młodych, które dopiero wkraczają w dorosłe życie. Przeżycia wojenne pozostają z nimi na resztę życia, mając wpływ na kolejne decyzje, jakie muszą podejmować jako dorośli ludzie.  

Rozwinięcie - „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego

Rozwinięcie: Na kartach powieści „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego wojna i rewolucja są przedstawione zarówno w wymiarze osobistym, jak i społecznym. Rewolucja w Baku, w której uczestniczy Cezary Baryka, jest bezwzględna i brutalna. Hasła o sprawiedliwości społecznej i wyrównywaniu różnic między biednymi i bogatymi przemawiają do młodego, niedoświadczonego i rozpuszczonego Baryki. Cezary po wyjeździe ojca na wojnę cieszy się z wolności, jaką uzyskał i szuka własnej drogi. Nie wie, czym jest bieda, ponieważ ojciec zawsze dbał, aby jego rodzinie niczego nie brakowało, a matka nadal trzyma syna pod kloszem. Przystąpienie młodzieńca do rewolucjonistów jest sposobem na szukanie własnej drogi w dorosłym życiu. W istocie zostaje zmanipulowany rewolucyjnymi hasłami jak wielu innych. Nawet gdy okazuje się, że musi oddać swoje mieszkanie rewolucjonistom, pozostając z matką w ciasnym pokoiku, nie dociera do niego prawda. Jadwiga Baryka nie pomaga synowi zrozumieć błędów, jakie popełnia i w tajemnicy ukrywa cenne przedmioty, sprzedając je sukcesywnie w zamian za jedzenie. Sama staje się coraz bardziej schorowana i niedożywiona, co również umyka uwadze Cezarego. Dopiero aresztowanie matki i jej śmierć zmusza bohatera do refleksji, a odkrycie kradzieży matczynej obrączki poprzez odrąbanie palca, na dobre uświadamia Cezaremu, że rewolucją kierują nikczemne pobudki i chciwość, które nie mają nic wspólnego ze wzniosłymi hasłami.  

Żeromski w sposób szczegółowy opisuje sceny terroru, grabieży i śmierci, co pozwala czytelnikowi zrozumieć destrukcyjne skutki takich wydarzeń. Rewolucja staje się dla Baryki symbolem upadku moralności i utraty człowieczeństwa.  

Kolejnym trudnym doświadczeniem dla Cezarego są walki między Tatarami i Ormianami. Obserwacja bestialskich czynów wywiera trwały wpływ na jego psychikę, zmuszając go do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, czy jakakolwiek ideologia usprawiedliwia przemoc. Wiele do myślenia dała mu praca przy kopaniu grobów i widok stosów rozkładających się ciał pomordowanych. Największe wrażenie zrobiły na nim zwłoki pięknej Ormianki. W takich okolicznościach odnalazł ojca, który również przeszedł swoją wojenną niedolę. Jego jedynym celem był powrót do ojczyzny, za którą bardzo tęsknił. Opowiadał synowi o szklanych domach, jakie buduje się w nowoczesnej Polsce i zachęcał do wspólnego wyjazdu.  

Po przyjeździe do Polski okazało się, że zamiast szklanych domów jest biedna, brudna wieś, ale Cezary mimo wszystko próbował pielęgnować w sobie uczucia patriotyczne. Wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, podczas której uratował przyjaciela Hipolita Wielosławskiego. W ramach wdzięczności został zaproszony do majątku ziemskiego jego rodziny w Nawłoci. Tu z kolei Cezary zobaczył, że patriotyczne hasła mają się nijak do obojętności szlachty na cudzą krzywdę i konieczność reform. Nie mogąc pogodzić się z nierównościami społecznymi pomiędzy dworem a wsią, wrócił do Warszawy.  

Cezary wrócił na studia medyczne, ale wciąż widział potrzebę reform i chciał działać na rzecz zmian dobrych dla całego społeczeństwa. W stolicy znalazł się otoczeniu komunistów, których hasła podobne były do bolszewickich, ale umiejscowione w nowych realiach. Podczas komunistycznej konferencji organizacyjno-informacyjnej słuchał wezwań do rewolucji i walki z burżuazją, ale mądrzejszy o doświadczenia wyniesione z rewolucji bolszewickiej w Baku, podjął dyskusję z prowadzącymi, starając się wyjaśnić, że rebelia wcale nie jest dobrym rozwiązaniem. Widział potrzebę zmian, był niecierpliwy wobec działań rządu i dyskutował na ten temat z Gajowcem. Ostatecznie ruszył wraz z robotnikami w marszu na Belweder, a Żeromski zawiesił akcję powieści w momencie wyjścia Cezarego przed tłum. 

Kontekst – „Lalka” Bolesława Prusa i „Pożoga” Zofii Kossak-Szczuckiej 

Kontekst: Oczywistym kontekstem dla wojny i rewolucji przedstawionej w „Przedwiośniu” są wydarzenia historyczne, w których osadzona jest akcja. Wpływ walki zbrojnej na człowieka można także obserwować w „Lalce” Bolesława Prusa w postaciach Wokulskiego i Rzeckiego. Pierwszy walczył w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Sybir. To właśnie te wydarzenia ukształtowały go i determinowały jego życiowe wybory, każąc porzucić romantyczne idee walki o ojczyznę i skupienie się na handlu. Z drugiej strony Prus zbudował postać „ostatniego romantyka”, czyli Rzeckiego, dla którego swego rodzaju motorem do budowania relacji z ludźmi były doświadczenia z Wiosny Ludów i wpojona przez ojca fascynacja Napoleonem. Stary subiekt widzi sprzymierzeńca i uczciwego człowieka w każdym zwolenniku francuskiego wodza. Dzięki temu zaufał Janowi Minclowi, czy choćby zarządcy Wirskiemu. Działania bohaterów „Lalki” były niewątpliwie uzależnione od doświadczeń wojennych, podobnie jak decyzje młodego Baryki.   

Obraz tego, jak rewolucja zmienia człowieka, można także odnaleźć w „Pożodze” Zofii Kossak-Szczuckiej, która w swojej powieści – również osadzonej w wirze wydarzeń historycznych – opowiada o latach 1917-19 na Wołyniu. Pisarka wspomina o bolszewikach, którzy werbowali ludzi do swoich szeregów z pomocą agitatorów. Tak, jak Cezary został omamiony bolszewickimi hasłami w Baku, tak podniecano nienawiść chłopów do burżui, a potem do Polaków na Wołyniu. W szeregi bolszewickie wstępowali ludzie, wierzący w sprawę, zmanipulowani, a ostatecznie oszukani. Pod wpływem innych gotowi byli kraść i mordować oraz popełniać najgorsze zbrodnie. Rewolucja doprowadziła do ich odczłowieczenia. Gdy orientowali się, że jednak nie chodzi tu o ideę, tylko najniższe pobudki, było już za późno, aby się wycofać. 

Podsumowanie 

Podsumowanie: W „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego widać jak wielki wpływ ma rewolucja i wojna na psychikę jednostki. Cezary Baryka przechodzi trudną drogę, podczas której popełnia wiele błędów, z których po czasie wyciąga wnioski. Traumatyczne przeżycia i zdobyte doświadczenia mobilizują go do dalszego działania na rzecz ojczyzny, która po odzyskaniu niepodległości boryka się z gigantyczną ilością problemów. Z drugiej strony dla niektórych ludzi rewolucja staje się drogą donikąd, ponieważ poziom manipulacji blokuje możliwość rozpoznania tego, co złe, prowadząc ich do kolejnych zbrodni.  

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.