Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: „Górą Edek” to jedno z opowiadań znajdujących się w zbiorze „Prawo Prerii” autorstwa Marka Nowakowskiego. Utwór powstał w latach 90. XX wieku, a autor opisał w nich postkomunistyczne polskie realia. Tytuł całego tomu nawiązuje do wyrażenia prawo dżungli, które oznacza triumf silniejszego, rządy siły. Opowiadanie „Górą Edek” wpisuje się w tę konwencję idealnie, jest bowiem nawiązaniem do „Tanga” – dramatu Sławomira Mrożka, w którym to w metaforyczny sposób wygrywa chamstwo, prostactwo i siła. Nowakowski nawiązuje do postaci Edka z dramatu Mrożka nieprzypadkowo, podkreślając, że pewne ludzkie zachowania nie zmieniają się mimo upływu czasu. 

Teza: Twórcy literaccy nawiązują do innych dzieł z różnych powodów.  

Rozwinięcie - „Górą Edek” Marka Nowakowskiego

Rozwinięcie: Nowakowski nawiązał do „Tanga”, by pokazać, że wyższość siły i brutalności nad kulturą i klasą jest niezależna od czasów, ale uniwersalna dla wszystkich pokoleń.   Jeden z głównych bohaterów „Tanga” – Artur, próbuje wprowadzić do swojego domu harmonię, ład i zasady, dzięki którym przywróci mu poprawne funkcjonowanie. Przeciwnikiem porządku jest jednak Edek – kochanek matki, a przy tym silny cham i prostak, który swój sprzeciw wyraża brutalnie – poprzez zabicie Artura. Nowakowski w „Górą Edek” poruszył ten problem, wykorzystując nieco mniej dramatyczną, ale za to doskonale znaną większości osób sytuację. Akcja dzieje się na ruchliwej ulicy, gdzie kierowca małego fiata czeka na to, aby móc wjechać na parking. Niestety, niefortunnie staje tak, że aby zaparkować musi odrobinę się cofnąć, co daje szansę wjechania na to samo miejsce drugiemu kierowcy. Na nieszczęście kierowcy fiata, drugim zainteresowanym tym samym miejscem jest dobrze zbudowany kierowca forda, który ani myśli rezygnować z takiej okazji. Tak długo stoi za drobnym właścicielem fiata, że ten pod presją odjeżdża. Ford parkuje tam, gdzie chce. Kierowca fiata wysiada z samochodu i chce wyjaśnić sytuację, ale drugi mężczyzna ignoruje go i odchodzi w kierunku sklepów.  

Nowakowski nie nawiązał do „Tanga” przypadkowo. Pisarz wskazał w ten sposób, że problemy, z którymi mierzyło się pokolenie Mrożka, są uniwersalne. Rozwiązywanie konfliktów siłą było, jest i będzie doświadczeniem całej ludzkości – pokazują to wszystkie wojny, w których „górą” są ci, którzy mają pieniądze na zbrojenie. Do kontekstu opowiadania „Górą Edek” Nowakowski „dołożył” jeszcze jedną, istotną dla współczesnych ludzi kwestię. Kierowca, który wymusza wjazd na parking, jest właścicielem dużego, pięknego i prawdopodobnie drogiego auta. Oprócz siły fizycznej ma zatem też coś więcej – pieniądze i prestiż, które dają mu luksusowe auto. Kierowca małego fiata wydaje się więc przy nim dosłownie maleńki – jego tani, dosyć prymitywny samochód wygląda nędznie przy lśniącej karoserii nowoczesnego forda. „Edek” z opowiadania Nowakowskiego podpiera swoją pewność siebie drogim samochodem – czy bez niego też byłby taki wyrywny? Okazuje się, że współcześnie siłę dają również pieniądze czy inne dobra materialne. Choć utwór „Górą Edek” powstał ponad 20 lat temu, wciąż pozostaje aktualny. 

Kontekst - „Latarnik” Henryka Sienkiewicza

Kontekst: Nawiązywanie w swojej twórczości do innego utworu literackiego nie jest praktyką wymyśloną przez Nowakowskiego. Taki zabieg ma o wiele dłuższą historię, a jednym z ciekawszych przykładów jest utwór „Latarnik” Henryka Sienkiewicza. Bohater noweli, pan Skawiński jest Polakiem, który po wielu latach tułaczki znajduje zatrudnienie w latarni morskiej na wyspie w pobliżu Panamy. Któregoś dnia na wyspę dociera paczka, a tam znajduje się egzemplarz „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Dla Skawińskiego, emigranta, który przez całe życie tęskni za ojczyzną, jest to niezwykły podarunek. Czytanie narodowej epopei jest dla niego jak powrót do ukochanej ojczyzny – przenosi się na polską wieś, czuje zapachy, ogląda wspaniałą polską przyrodę. Zaczytuje się w książce tak, że zapomina zapalić latarnię i doprowadza do rozbicia się statku, za co zostaje wyrzucony z pracy. Jego tułaczka zaczyna się na nowo. Sienkiewicz nie bez powodu sięgnął po „Pana Tadeusza” – dzieło przepełnione polskością, „Biblię” emigrantów. Pokazał, że literatura ma ogromną moc – może niemal fizycznie przenieść człowieka w odległe miejsce i zawładnąć jego sercem.  

Podsumowanie

Podsumowanie: Twórcy dzieł literackich z różnych powodów nawiązują do twórczości innych autorów. Nowakowski odniósł się do postaci Edka z „Tanga” Sławomira Mrożka, aby pokazać, że motyw wyższości siły i brutalności nad kulturą jest nadal aktualny. To rodzi pytanie: czy Edek zawsze będzie górą? Chciałoby się wierzyć, że nie. Niestety, patrząc na kondycję współczesnego świata, wydaje się, że jest taka opcja. Często na siłę, przemoc i chamstwo trudno jest bowiem zareagować inaczej niż podniesioną głową i milczeniem. Gdy inteligentny i kulturalny człowiek zetknie się z brutalnością i prostactwem, rzadko ma do dyspozycji inne narzędzia niż zachowanie spokoju i zimnej krwi. Bycie „górą” dla człowieka z wartościami należy bardziej rozumieć jako umiejętność niezniżania się do poziomu troglodyty, który pięścią i wrzaskiem próbuje wymuszać swoje racje. Z drugiej strony twórcy literaccy nawiązują do innych dzieł po to, aby podkreślić tęsknotę za ojczyzną, bowiem to właśnie odczuł tytułowy latarnik w momencie, gdy zaczął czytać „Pana Tadeusza”. Rodzima literatura może wywołać w nas wiele emocji, szczególnie, gdy znajdujemy się z dala od rodzinnego państwa.

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.