Skala centylowa – do czego służy i gdzie się jej używa?

O centylach słyszał każdy, choć nie każdy wie, do czego służą. Ta wiedza przyda się szczególnie maturzystom i to wcale nie dlatego, że centyle pojawią się w tym roku na egzaminie z matematyki. Jak prawidłowo odczytać skalę centylową? Do czego się ją stosuje?

Spis treści:

Skala centylowa. Co można z niej wyczytać?
Skala centylowa a rekrutacja na studia

Skala centylowa. Co można z niej wyczytać?

Centyl to jeden z terminów statystycznych, który dla wielu z nas pozostaje dość egzotyczny – każdemu obił się o uszy, ale niekoniecznie szło za tym poznanie ich funkcji. Najczęściej skala centylowa pojawia się w kontekście wyników egzaminów maturalnych, choć w rzeczywistości ma o wiele więcej zastosowań. Powszechnie centyli używa się do przedstawiania wyników pomiarów wzrostu i wagi w danej grupie wiekowej, czy rezultatów osiąganych na tle innych w testach inteligencji.

W najprostszych słowach – skala centylowa poskazuje, jak nasz wynik prezentuje się na tle osiągnięć reszty grupy (np. nasz wynik maturalny na tle pozostałych zdających w danym roku).

Nieco bardziej "technicznie" centyle opisano w materiałach dostępnych na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej:

"Centyl to jedna z miar przeciętnych. Charakteryzuje zbiorowość statystyczną niezależnie od różnic występujących między jednostkami tej zbiorowości. Ponieważ centyl dzieli zbiorowość na 100 równych części, można więc dla każdego numeru obserwacji określić procent zbiorowości znajdującej się powyżej lub poniżej tej obserwacji."

Sprawdź też: Edukacja obywatelska zamiast HIT-u. Od kiedy nowy przedmiot?

Dla pełnego wyjaśnienia najlepiej będzie jednak posłużyć się przykładem. Jeżeli wynik centylowy osiągnięty przez danego ucznia na egzaminie maturalnym wyniósł 85, oznacza to, że poradził on sobie tak samo lub lepiej od 85 proc. wszystkich zdających.

Już niedługo wszyscy uczniowie klas ósmych i ostatnich roczników w liceach i technikach będą mogli zapoznać się ze skalą centylową na własnym przykładzie. Wyniki egzaminów ósmoklasisty, jak i poszczególnych przedmiotów na maturze oprócz skali procentowej są też prezentowane w centylach. W ten sposób uczniowie i abiturienci mogą porównać swoje osiągnięcia z rezultatami innych. Po ogłoszeniu wyników Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE) publikuje zbiorcze tabele z centylami dla każdego z wymienionych egzaminów.

Czytaj również: Pytania jawne matura 2025. Lista pytań i odpowiedzi

Skala centylowa a rekrutacja na studia

W 2023 roku uczniowie liceum przystąpili do matury w nowej formule. O ile po egzaminie ósmoklasisty nie ma możliwości zrobienia sobie przerwy w nauce, to w przypadku rekrutacji na studia mogą brać w niej udział osoby, które maturę pisały kilka czy nawet kilkanaście lat wcześniej. To rodzi uzasadnione wątpliwości – porównywanie "surowych" wyników uzyskiwanych w różnych latach nie uwzględnia m.in. różnic w trudności poszczególnych rocznikach. Nie pomaga także zmieniająca się podstawa programowa.

Tymczasem Konstytucja RP gwarantuje obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W marcu 2023 roku pismo do ministra edukacji i nauki wystosował w tej sprawie rzecznik praw obywatelskich, Marcin Wiącek. Jak czytamy "nie można dopuścić do sytuacji, że wyniki egzaminów różnych roczników staną się nieporównywalne, zaś o przyjęciu na wybrany kierunek studiów zdecyduje nie wiedza i umiejętności kandydata, ale rok uzyskania świadectwa dojrzałości".

rekrutacja na studia skala centylowa — **Według wielu specjalistów uwzględnienie w rekrutacji skali centylowej sprawiłoby, że jej wyniki stałyby się bardziej sprawiedliwe** /fot. Piotr Molecki/East News

Według wielu specjalistów uwzględnienie skali centylowej w procesie rekrutacji sprawiłoby, że stałby się on bardziej sprawiedliwy. Porównywane byłyby wtedy faktyczny poziom umiejętności danego ucznia na tle jego rówieśników, a nie procentowe wyniki, które nie uwzględniają różnic w poziomie trudności egzaminów i kilku innych pobocznych czynników, które mogły mieć wpływ na rezultaty w poszczególnych rocznikach.

Odpowiedź ówczesnego ministra, Przemysława Czarnka, wskazuje, że ministerstwo na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie ma możliwości ingerowania w przyjęte przez poszczególne uczelnie metody rekrutacji. Wspomniana podstawa prawna nie zawęża kryterium kwalifikacji do samych wyników procentowych, więc uczelnie we własnej gestii mogą włączyć skalę centylową do algorytmu stosowanego przy rekrutacji.