Najstarsze miasta w Polsce – na liście nie ma Kalisza ani Krakowa

Ani Kraków, ani Kalisz nie należą do czołówki najstarszych miast w Polsce. Wbrew pozorom, ustalenie, które miasto zasługuje na palmę pierwszeństwa, nie jest takie łatwe. W gronie najstarszych najczęściej na początku wymienia się Biskupin. Jak jest naprawdę?

Spis treści:

Najstarsze miasta w Polsce – które zasługują na to miano?
Kiedy powstawały pierwsze miasta w Polsce?
Biskupin – prehistoryczne polskie miasto istnieje do dziś
Kalisz – czy na pewno jest najstarszy?
A jeśli Calisia to jednak nie Kalisz?

Najstarsze miasta w Polsce – które zasługują na to miano?

Żeby jasno stwierdzić, które miasto jest tym najstarszym w Polsce, trzeba określić, czym jest i czym było niegdyś miasto. Nie ulega wątpliwości, że miasta były rozmaicie definiowane na różnych etapach polskiej państwowości. Ustalając ranking 10 najstarszych polskich miast, należy wziąć pod uwagę te, które istnieją dotychczas czy również te, które istniały tylko przez pewien czas? Te i inne kwestie sprawiają, że ustalenie podium nie jest oczywiste.

Przeczytaj również: Zawoja czy Ochotnica – która wieś jest najdłuższa?

Najłatwiej jest klasyfikować i porządkować miasta w kolejności na podstawie daty nadania im praw miejskich. Na podstawie dat wystawienia aktów lokacyjnych, zestawienie najstarszych polskich miast wygląda następująco:

Złotoryja – przed 1211 r.
Lwówek – przed 1217 r.
Opole – przed 1217 r.
Racibórz – ok. 1217 r.
Leśnica – 1217 r.
Sobótka – 1221 r.
Cieszyn – przed 1223 r.
Środa Śląska – przed 1223 r.
Nysa – 1223 r.
Ujazd – 1223 r.

Kiedy powstawały pierwsze miasta w Polsce?

Biorąc pod uwagę aspekty prawne i społeczne, rozwój miast w Polsce rozpoczyna się tak naprawdę dopiero w XIII wieku. To właśnie wtedy zaczęto zakładać je na wzór prawa niemieckiego. Dzięki temu prawa miejskie zaczęły być w Polsce rozumiane tak, jak w całej Europie. Określenie „miasto” zaczęło więc być uniwersalnym terminem dla wszystkich większych jednostek osadniczych.

Co kryło się pod terminem „prawa miejskie”? Był to po prostu zbiór praw, który wyjmował mieszczan spod działania prawa ziemskiego. W Polsce najczęściej lokowano miasta na prawie magdeburskim, a niemiecki Magdeburg był miastem-wzorem, którym inspirowano się przybudowaniu osad w naszym kraju.

Ciekawostka! Na prawie magdeburskim zakładano przede wszystkim miasta na Śląsku, w Małopolsce (np. Kraków w 1257 roku) czy na Rusi Czerwonej (np. Lwów w 1256 roku).

Biskupin – prehistoryczne polskie miasto istnieje do dziś

Znajdujący się w powiecie żnińskim, w województwie kujawsko-pomorskim Biskupin bezapelacyjnie należy do czołówki najstarszych polskich miast. Choć trzeba pamiętać, że „miasto” to określenie współczesne, a Biskupin w czasach swojego powstania nazywany był „grodem”. Biskupin nazywany jest miastem prehistorycznym nie bez powodu – zgodnie z najbardziej aktualnymi informacjami moment jego powstania szacuje się na VIII wiek p.n.e. Co ciekawe, odkrycie Biskupina nastąpiło bardzo późno, a w dodatku przypadkowo.

W 1933 roku odkrycia fragmentów osady dokonał lokalny nauczyciel, Wincenty Szwajcer, który poinformował o swoich podejrzeniach profesora Józefa Kostrzewskiego. Na terenie Biskupina zaczęto prowadzić badania. Obecnie osada jest otwarta dla zwiedzających, a na jej terenie utworzono Muzeum Archeologiczne.

Przeczytaj również: Szlakiem krasnali, maszkaronów, smoków... Miasta na weekend

Kalisz – czy na pewno jest najstarszy?

O ile Biskupin jest bezdyskusyjnie najstarszym do tej pory odkrytym polskim miastem, o tyle w przypadku Kalisza dyskusje i wątpliwości się pojawiają. Wszystko przez Klaudiusza Ptolemeusza z Aleksandrii. On bowiem w swojej „Geografii” wymienił szereg miast, składających się na tzw. „Wielką Germanię”. Zaliczył do nich Leucaristus, Budorgium, Arsonium, Carrodunum i Calisię, czyli… nasz Kalisz? Jeśli Calisia to Kalisz, oznaczałoby to, że miasto powstało już w II roku naszej ery. Jest kilka argumentów, które przemawiają za tą tezą: przebiegający tamtędy szlak bursztynowy, który potwierdzają badania czy ślady rzymskich wpływów.

Swoją cegiełkę do uznania Kalisza za najstarsze miasto w Polsce dołożył również historyk i kronikarz Jan Długosz, który napisał, że najstarszym miastem w Polsce jest Kalisz. Teza ta przez długi czas nie była podważana.

A jeśli Calisia to jednak nie Kalisz?

Nie brakuje jednak także przeciwników tezy Ptolemeusza, którzy twierdzą, że raczej nie mogło chodzić mu o miasta w znaczeniu antycznym, ale najwyżej o barbarzyńskie osady. Przede wszystkim dlatego, że wówczas miast rzymskich w tamtym czasie i na tym terenie jeszcze nie było, a miejscowe osady mogły jedynie być drewnianymi wioskami, często zresztą ulegającymi zniszczeniu. Co więcej, językoznawcy są przekonani, że nazwa „Kalisz” nie ma nic wspólnego z Calisią, ale pochodzi od słów kal lub kał, oznaczających kiedyś bagno.

Lista najstarszych polskich miast może zaskakiwać – próżno szukać na niej Krakowa, Biskupina czy Kalisza. Spokojnie – nikt nie podważa powstania osady w Biskupinie jeszcze przed naszą erą. Natomiast, aby wybrać najstarsze polskie miasta, potrzebne jest jakieś kryterium. Najczęściej stosowane to data nadania praw miejskich – a te zostały nadane Krakowowi czy Kaliszowi znacznie później, niż nam się wydaje.