Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Młodość ma swoje prawa – w kontekście młodzieży zwykło się mówić, że jest zbuntowana, szalona, ekscentryczna i wolna. Jednak co dzieje się, gdy najbardziej beztroski i najpiękniejszy czas życia przyjdzie spędzić w kraju, który nie istnieje na mapie? W którym młodość ma nie prawa, ale przede wszystkim obowiązki? Czasy zaborów były szczególnie trudne właśnie dla młodzieży – to oni, pełni wiary, optymizmu i nadziei na wolność byli dla zaborców największym zagrożeniem. Hart ducha, odwaga, gotowość do poświęceń – między innymi te cechy wyróżniały kolejne pokolenia młodych Polaków, żyjących pod zaborami. Ich obraz nakreślił Adam Mickiewicz w III części „Dziadów” oraz Eliza Orzeszkowa w noweli „Gloria Victis”. 

Teza: Polska młodzież jest często ukazywana jako pełna nadziei na odzyskanie wolności, odważna i niepokorna. Walkę o ojczyznę traktuje jak swój obowiązek – w przeciwieństwie do elit, które zamiast walczyć, zajmują się zabawą i korzystaniem z uciech życia. 

Rozwinięcie - „Dziady cz. III” Adama Mickiewicza

Rozwinięcie: Młodzież, którą opisuje Mickiewicz w „Dziadach cz. III”, jest nieustępliwa w walce o wolność i gotowa nawet do poświęcenia życia, aby kraj odzyskał niepodległość. Zaborca doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że wolność, która drzemie w sercach młodych, jest zagrożeniem dla utrzymania dotychczasowego porządku, dlatego za swój cel obiera sobie właśnie gnębienie młodzieży. Studenci padają ofiarami represji, ale nie ustają w walce o swoje ideały. Nie tracą ducha, stoją twardo na straży wartości. Bohaterstwo studentów Mickiewicz opisał w scenie więziennej – młodzi spotykają się w celi Konrada, aby wspólnie spędzić Boże Narodzenie. Wspominają wtedy bohaterskie postawy swoich przyjaciół: bitego do nieprzytomności Wasilewskiego czy przetrzymywanego przez rok w areszcie Janczewskiego. 

Znamiennym fragmentem „Dziadów” jest scena VII – „Salon Warszawski”. Obrazuje ona doskonale jaskrawy kontrast między postawą zapalonej do walki, patriotycznie nastawionej młodzieży a elitami, wśród których są arystokraci, generałowie, szlachetnie urodzone damy i literaci. Głównym tematem rozmów na owym spotkaniu są losy ojczyzny i prześladowania młodych Polaków. Elity jednak nie są tymi kwestiami zainteresowane – wolą rozmawiać o tym, co bezpieczne i nie narażać się na gniew carskich służb. Najważniejszym momentem sceny jest opowieść Adolfa o Cichowskim – młodym mężczyźnie, którego aresztowano zaraz po ślubie i wywieziono na tortury. Udało się go odnaleźć po kilku latach – wrócił do domu okrutnie wyniszczony fizycznie i psychicznie. Nie wydał nikogo, za co zapłacił zdrowiem i nieomal życiem. Elit jednak nie rusza opowieść o młodym, brutalnie torturowanym chłopaku – niektórzy twierdzą wręcz, że nie będą jej słuchać, bo to niebezpieczne. 

Podsumowaniem dwóch zupełnie sprzecznych podejść różnych warstw społecznych do niepodległości Polski jest mowa młodego Wysockiego, który przyrównuje naród do lawy – twardy, zimny wierzch to zdegenerowane elity, które obchodzi tylko ich własna kariera. Prawdziwy duch narodu kryje się jednak w głębi – wewnętrznego ognia, symbolizującego zawziętość w walce o niepodległość nic nie jest w stanie wyziębić. Tą lawą, która w końcu przebije się przez twardą skorupę, jest właśnie polska młodzież. 

Warto podkreślić, że buntownicza i pełna pasji postawa młodzieży to jeden z kluczowych wątków literatury romantycznej. Młodych inspiruje bowiem romantyczne podejście do wolności – nie rozważają „za i przeciw”, nie analizują opłacalności walki o niepodległość. Ich romantyczna postawa polega na odczuwaniu przymusu walki i niezachwianej wiary w powodzenie przedsięwzięcia. 

Kontekst - „Gloria Victis” Elizy Orzeszkowej

Kontekst: Piękną postawę młodzieży, która jest gotowa oddać swoje życie za ojczyznę, opisała również Eliza Orzeszkowa w noweli „Gloria Victis”. Pisarka uznała, że choć powstanie styczniowe skończyło się klęską, pamięć o nim należy zachować i przekazywać młodym Polakom. Wierzyła, że opisanie bohaterskich czynów żołnierzy stanie się inspiracją dla kolejnych pokoleń.  

W powstaniu, którym dowodził Romuald Traugutt, wzięło udział bardzo wielu młodych Polaków. Dla zaborcy był to sygnał, żeby totalnie wyniszczyć powstańców – młodzi są bowiem nośnikiem wolnościowych idei, buntownikami, którzy nie będą bezczynnie patrzeć na uciemiężoną ojczyznę. Zniszczenie młodzieży to zniszczenie przyszłości narodu – dlatego zaborcy tak bezdusznie rozprawiali się z młodymi. Głównymi bohaterami noweli są Maryś Tarłowski i Jagmin – młodzi, zupełnie nieprzygotowani do zabijania, ale odważni Polacy. Tarłowski kocha przyrodę i literaturę – jest w zasadzie zaprzeczeniem ideału żołnierza. Walka o wolność Polski jest jednak dla niego najwyższym celem, dlatego decyduje się iść do powstania. Jego historia kończy się tragicznie – umiera męczeńską śmiercią, rozniesiony na pikach Rosjan. W „Glorii Victis” Orzeszkowa rozprawiła się z krytyką powstania styczniowego, opisując je jako absolutnie konieczny zryw wolnościowy. Trzeba pamiętać bowiem, że przez wiele osób (w tym elity!) powstanie było niepotrzebnym rozlewem krwi, który wybuchł w imię romantycznych ideałów.   

O romantycznym wydźwięku utworu Orzeszkowej stanowi nie tylko temat walki o wolność, ale również wyjątkowy sposób, w którym autorka zdecydowała się przekazać historię powstańców. O losach młodzieży opowiadają bowiem wiatrowi drzewa i polne kwiaty.  

Podsumowanie

Podsumowanie: W literaturze polska młodzież z czasów zaborów jest ukazana jako najbardziej odważna, nieustępliwa i bezkompromisowa część społeczeństwa. Zarówno Mickiewicz, jak i Orzeszkowa opisują niezłomne postawy młodych bohaterów, którzy zamiast przeżywać pierwsze miłości i rozterki życiowe, muszą stanąć do walki z wrogiem. Dodatkową trudnością jest niezrozumienie ich gotowości do poświecenia życia przez pozostałe warstwy społeczne – głównie elity, którym wygodnie jest siedzieć cicho, nie wychylać się, by nie narazić się carowi.

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.