Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: W ustrojach reżimowych nie istnieje pojęcie takie jak wolność jednostki. Władza skutecznie dąży do tego, aby wszelkie przejawy wolności tłamsić, a społeczeństwo „wychować” na ciemną, posłuszną masę. Jednym z takich ustrojów jest totalitaryzm. W jaki sposób podstawowe wolności jednostki są w nim ograniczane? Przede wszystkim, władza kontroluje każdy aspekt życia – chce mieć wpływ nie tylko na zachowanie, ale także na myślenie obywateli. Rządzący wykorzystują do tego specyficzne narzędzia, np. propagandę czy budowanie wśród ludzi poczucia zagrożenia (charakterystyczne dla totalitaryzmu jest kreowanie figury wspólnego wroga: w XX wieku dla ZSRR była nim III Rzesza, dzisiaj w Korei Północnej za wroga narodu podaje się USA). Doskonałym literackim przykładem tego, jak władza w państwie totalitarnym ogranicza wolność, jest powieść Georga Orwella „Rok 1984”. Autor pokazał w niej również, jak wygląda odebranie człowiekowi ostatniego bastionu wolności, czyli uczuć do drugiej osoby. 

Teza: Wolność w państwie totalitarnym można zachować, będąc odpornym na propagandę, trwając przy swoich ideałach i nie dając zarządzać swoimi uczuciami. 

Rozwinięcie - „Rok 1984” George’a Orwella

Rozwinięcie: W powieści „Rok  1984” Orwell dokładnie wyjaśnił, jak działa propaganda, która odbiera ludziom wolność myślenia. Władza wpajała ludziom hasła takie jak „Wolność to niewola” czy „Wojna to pokój”, aby zapobiec ewentualnym buntom – jeśli wolność to tak naprawdę niewola, po co do niej dążyć? Wielki Brat kontrolował obywateli poprzez teleekrany – jednostki były podglądane cały czas, również we własnych domach. Główny bohater powieści, Winston Smith zdaje się odporny na działania władzy, a gdy poznaje Julię, w której się zakochuje, pozwala sobie nawet na pewne przejawy buntu. Młodzi spotykają się po kryjomu – ich relacja opiera się na zaufaniu, ale także przyjemnej, niesłużącej prokreacji intymności. A to – w państwie, w którym żyją – jest niedozwolone. Wszelkie akty seksualne są bowiem przez władzę obrzydzane – seks ma służyć wyłącznie płodzeniu nowych obywateli. Gdy związek Winstona i Julii wychodzi na jaw, mężczyzna zostaje aresztowany. Jego odporność na propagandę nie podoba się władzy. Aby wtłoczyć mu do głowy obowiązujące w Oceanii hasła, poddaje się go torturom, które ostatecznie sprawiają, że mężczyzna zaczyna wyznawać idee  partyjne. Ostatnim bastionem jego wolności jest miłość do Julii, której – jak mogłoby się wydawać – nic nie jest w stanie złamać. Niestety, rządzący wiedzą, że możliwość kontrolowania porywów serca da im pełną władzę nad człowiekiem, dlatego szantażując Winstona okrutnymi torturami, wymuszają wyrzeczenie się miłości do kobiety. Po tym wydarzeniu mężczyzna staje się wrakiem człowieka – wie, że został pokonany, a ostatnia namiastka jego wolności już nie istnieje. Wyznaje więc miłość Wielkiemu Bratu.  

Zarówno Julia, jak i Winston zachowywali wolność poprzez sprzeciwianie się Wielkiemu Bratu w sposób ukryty, złośliwy – na przykład udając zaangażowanych członków Ligi Antyseksualnej, a w rzeczywistości zupełnie nie przestrzegając jej reguł. Wolnością był bunt – ich przypadek pokazuje jednak, że system totalitarny znajdzie sposób na każdego człowieka, o ile trafi w jego czuły punkt. 

Kontekst – „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 

Kontekst: Czy ustrój totalitarny jest w stanie odebrać wolność każdemu człowiekowi? Literatura i życie pokazują, że nie. Wszystko zależy od tego, jak tę wolność zinterpretujemy – czasem można uznać się za osobę wolną, siedząc za kratami. Takim bohaterem był na przykład Michaił Kostylew z powieści Gustawa Herlinga-Grudzińskiego „Inny świat”. Mężczyzna został uwięziony w łagrze i postanowił nie poddać się  systemowi – przez kilka dni opalał sobie rękę ogniem, aby uzyskać zwolnienie z pracy. Można sobie wyobrazić, jak ogromny ból musiało mu to sprawiać. Mężczyzna wolał jednak znosić takie cierpienie niż pracować dla Sowietów. Wybrał ból, bo zdecydował, że jego ręce nie będą wspierać oprawców – w pewnym sensie zachował więc wolność. Co więcej, nie pozwolił również zdecydować innym o terminie swojej śmierci – gdy dowiedział się, że zostanie wysłany na Kołymę, oblał się wiadrem wrzątku. Mężczyzna popełnił samobójstwo, do końca będąc wiernym swoim ideałom. Umarł wolny. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Wolność to pojęcie bardzo szerokie, mieszczące w sobie wiele znaczeń. Najbardziej podstawową definicją jest życie, w którym nie ograniczają nas żadne nadzory ani kraty zakładu karnego. Wolność to także możliwość pójścia na wymarzone studia, poszukiwanie  i znalezienie pracy, kupowanie ulubionego jedzenia czy spędzanie czasu tak, jak się lubi. Wolność można zatem wyjaśnić jako wybór.  Z kolei warto zwrócić uwagę, że wolność dla każdego oznacza coś innego, co świadczy o tym, że każdy człowiek ma indywidualną definicję. W państwach totalitarnych, gettach czy obozach koncentracyjnych jedyną wolnością był czasem wybór rodzaju i terminu śmierci – tak, jak zrobił to zakonnik Maksymilian Maria Kolbe, idąc na śmierć za współwięźnia. Czyż decyzja o dobrowolnym oddaniu życia za drugiego człowieka nie jest wolnością, której nie da się odebrać? Trwanie przy swoich ideałach to jedna z tych wolności, które najtrudniej odebrać, a które zasługują na największy szacunek. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.