Rola środowiska rodzinnego w powstawaniu zaburzeń i psychoterapia.

Rodzina jest pierwszym środowiskiem, które dziecko poznaje na drodze swojego rozwoju. Proces uspołecznienia rozpoczyna się od relacji emocjonalnej, która ustala się między dzieckiem a jego rodzicem lub opiekunem. Wytworzenie takiej ufnej więzi dostarcza wiele korzyści psychologicznych, natomiast jej brak może przyczynić się do zaburzeń. Świadczy to o ogromnym wpływie, jaki ma rodzina a przede wszystkim stosunki panujące między dzieckiem i jego rodzicami, na całe jego przyszłe życie i relacje z innymi ludźmi. Rodzina jest pierwszym polem doświadczeń dziecka, to rodzice kształtują modele i wzorce przyszłych zachowań swojego potomka. Dlatego też psychologowie często dopatrują się źródeł zaburzeń psychicznych w nieprawidłowym funkcjonowaniu życia rodzinnego.

Przykładem są zaburzenia na tle emocjonalnym występujące już u dzieci i młodzieży, które bywają wynikiem nieprawidłowej postawy jednego lub obydwu rodziców. Przyczyną problemów dziecka mogą być także niezdrowe relacje panujące między jego rodzicami, np. brak wzajemnego poszanowania, obojętność, kłótnie czy przemoc. Innym ważnym czynnikiem powodującym zaburzenia są złe metody wychowawcze stosowane wobec dziecka. Przeprowadzone w tym zakresie badania sugerują, że czynniki rodzinne wpływające na zaburzenia mają wyjątkowo trwały i bolesny charakter. Wiążą się często z odrzuceniem autorytetu rodziców, a co za tym idzie i wszelkich autorytetów, norm i zasad społecznych. Materiał zebrany w badaniach ilustruje, które czynniki charakterystyczne dla środowiska rodzinnego mają najbardziej negatywny wpływ na dziecko:

* postawa ojca cechująca się nadmierną pobłażliwością albo autorytaryzmem

* brak zainteresowania i opieki ze strony matki

* chłodne lub wrogie relacje uczuciowe między dzieckiem a obojgiem lub jednym z rodziców

* niezdrowa atmosfera panująca w rodzinie

Jak wiadomo, rodzina zapewnia podstawowe potrzeby dziecka, takie jak:

* poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa

* potrzeba przywiązania, obecności innych osób

* potrzeba miłości

* potrzeba akceptacji i szacunku

Potrzeba bezpieczeństwa, spokoju, wygody to jedna z podstawowych grup potrzeb, które muszą zostać zaspokojone zanim zaczną działać pozostałe potrzeby. Zaspokojenie tej potrzeby jest również istotne dla kształtowania się normalnych relacji społecznych i emocjonalnych.

Badania wykazały, że w rodzinach, w których panują wrogie stosunki między dzieckiem i rodzicami, brak jest również jakichkolwiek więzi uczuciowych, dzieci ważą mniej, rozwijają się wolniej. Zaczynają prawidłowo się rozwijać dopiero gdy opuszczą wrogie środowisko, a kiedy do niego powracają, ich rozwój zostaje ponownie zahamowany. Zjawisko to nazywane jest skarleniem psychospołecznym, pokazuje, że brak zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa a przede wszystkim brak miłości, więzi uczuciowych w środowisku rodzinnym może doprowadzić do zaburzeń rozwoju psychicznego i fizycznego.

Czasem zdarza się, że w środowisku rodzinnym występują jakieś zakłócenia, których nie można przewidzieć, ani kontrolować. Przykładami może być nagła śmierć jednego z rodziców albo stała nieobecność któregoś rodzica związana z jego pracą. Wydarzenie to jest bardzo bolesne dla dziecka, ale nie musi koniecznie powodować trwałych urazów, ani tym bardziej zaburzeń psychicznych. Jednakże nieprawidłowe relacje między rodzicami czy też konfliktowa atmosfera panująca w domu mają bardzo destrukcyjny wpływ na psychikę dziecka ponieważ zakłócają jego prymarną potrzebę poczucia bezpieczeństwa.

Potrzeba ta ujawnia się w sposób szczególny w momencie rozwodu rodziców. W takich sytuacjach dziecko często staje się przedmiotem rozgrywek między rodzicami chcących uzyskać wyłączne prawo opieki nad nim. Atmosfera panująca wówczas w domu jest bardzo nerwowa, między rodzicami często dochodzi do kłótni, a dziecko pozostaje biernym obserwatorem tych scen. Nie jest w stanie wpłynąć na rodziców, nie wie nawet jak to zrobić, ponieważ nie rozumie, co się dzieje (szczególnie małe dziecko). Odczuwa jednak wewnętrzny niepokój, niepewność tego co się wydarzy, zatem przeżywa to bardzo głęboko. Czuje się zagrożone zwłaszcza gdy odbiera od rodziców i otoczenia sprzeczne komunikaty.

Niezdrowe stosunki między obojgiem rodziców, wzajemny brak szacunku czy kłótnie znajdują odbicie w dziecku i mogą prowadzić do zaburzeń, takich jak nerwice, zaburzenia osobowości, lęki. Zaburzenia te mogą nasilać się w połączeniu z nieprawidłowymi relacjami dziecka z otoczeniem spoza środowiska rodzinnego. Czasem nerwice nie wymagają leczenia, ich objawy zanikają wraz z czasem. Zdarza się jednak, że zaburzenia neurotyczne mają poważny przebieg i kwalifikują się do leczenia psychiatrycznego. Przykładem może być nerwica natręctw, nerwica depresyjna, nerwica lękowa. Analizy statystyczne sugerują, że ok. 20-30% populacji cierpi na jakąś postać nerwicy, ale tylko w niektórych przypadkach konieczna jest pomoc psychiatryczna. Nerwica określana jest jako zaburzenie umysłowe, w którym występują objawy związane z bezskutecznym wysiłkiem poradzenia sobie z lękiem. Te objawy to np. różnego rodzaju lęki, egocentryzm, a także symptomy fizjologiczne. Zatem występują tu zaburzenia o podłożu psychicznym i fizycznym, które przeplatają się ze sobą pogarszając stan osoby chorej. Nerwice często powodują problemy z dostosowaniem się do nowego otoczenia, a co za tym idzie trudności w nawiązywaniu kontaktów, a nawet izolację społeczną. Przeszkadza to w nauce i w pracy. Osiowym objawem występującym we wszystkich niemal typach nerwic jest lęk, poza tym częste jest rozdrażnienie, znudzenie, stałe poczucie zmęczenia, niska samoocena. Towarzyszą temu zwykle objawy fizjologiczne, np. zaburzenia snu, bóle głowy, zaburzenia układu krążenia, pokarmowego, na tle seksualnym. Objawy te mogą różnić się w zależności od konkretnego przypadku nerwicy.

Różne typy nerwic:

1. neurasteniczna (neurastenia),

2. histeryczna (histeria),

3. psychasteniczna (psychastenia),

4. depresyjna,

5. lękowa,

6. nerwica natręctw,

7. hipochondryczna.

Leczenie nerwic:

Podstawową metodą leczenia nerwic jest psychoterapia, specjalistyczna pomoc psychiatryczna jest konieczna tylko w niektórych przypadkach nerwicy. Wtedy stosuje się zwykle leczenie ambulatoryjne lub na oddziale dziennym. Rokowania są raczej optymistyczne. Jednak w większości przypadków objawy nerwicy ustępują same po jakimś czasie.

Kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do powstawania zaburzeń u dziecka, m.in. nerwic jest nadużywanie alkoholu przez jednego z rodziców. Pociąga to za sobą często nieprawidłowe relacje panujące między członkami rodziny oraz niespokojną atmosferę rodzinną. Liczne kłótnie, wszczynane często pod wpływem alkoholu zakłócają poczucie bezpieczeństwa dziecka, które staje się niespokojne, pojawiają się u niego różnego typu lęki. Spożycie alkoholu w dużych ilościach zwiększa labilność emocji, ma negatywny wpływ na myślenie, pamięć i zdolność osądu. Badania wykazały, że rodzice niestabilni emocjonalnie często odrzucają swoje dzieci, nie zapewniają im opieki ani kontroli. Takie dzieci przejawiają potem postawy antyspołeczne, zachowują się agresywnie, są niezdolne do wytworzenia normalnych relacji z innymi ludźmi. Nadużywanie alkoholu jest w Polsce bardzo poważnym problemem społecznym, szczególnie z perspektywy środowiska rodzinnego.

Rodzicielskie cele w zakresie uspołeczniania dziecka oraz postawy wychowawcze, jakie reprezentują mają ogromny wpływ na atmosferę panującą w domu oraz wzajemne relacje członków rodziny. Wspomagając optymalny rozwój dziecka rodzice powinni dążyć do zaspokojenia jego podstawowych potrzeb nie tylko fizjologicznych ale również psychicznych, wspomnianego już poczucia bezpieczeństwa, potrzeb przywiązania, akceptacji, szacunku. Rodzice powinni darzyć dziecko miłością bezwarunkową, tzn. kochać je bez względu na okoliczności, jego osiągnięcia, zdrowie czy wygląd fizyczny. Dzięki temu dziecko posiada wysokie poczucie własnej wartości, czuje się akceptowane i ma poczucie bezpieczeństwa. Rodzice muszą wykazywać również pewne zaangażowanie w sprawy dziecka, interesować się tym, co robi, wspólnie spędzać czas, razem robić różne rzeczy. powinni mu także okazywać swoje uczucia i uczyć je wyrażać własne emocje. Bliskie więzi z kochającymi rodzicami są najlepszym krokiem prowadzącym do prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego dziecka.

Niekiedy rodzice reprezentują postawę odrzucającą wobec swojego dziecka. Dzieje się tak najczęściej w sytuacji, gdy dziecko było od początku niechciane albo jest ciężko chore i rodzice nie mają siły czy chęci się nim zajmować. Wtedy rodzice izolują się od dziecka, nie zapewniają mu opieki i kontroli. Nie interesuje ich zdrowie dziecka, jego sytuacja w szkole, ani tym bardziej pasje dziecka, czy problemy. Często rodzice nie są w stanie normalnie porozmawiać z dzieckiem, jedynie je krytykują, wyśmiewają się z niego, upokarzają. W niektórych przypadkach są wobec dziecka bardzo surowi i rygorystyczni. Często stosują kary, nawet cielesne. Postawa odrzucająca wiąże się zatem albo z nadmierną kontrolą albo z całkowitą pobłażliwością i obojętnością wobec dziecka. Zazwyczaj towarzyszy temu postępowaniu niemal całkowity brak bliskich więzi emocjonalnych. Wówczas dziecko stara się zaspokoić swoje podstawowe potrzeby bezpieczeństwa i akceptacji w innych środowiskach, wstępując np. do gangu.

Badania przeprowadzone w tym zakresie wskazują, że duża część przestępców była w przeszłości odrzucona przez rodziców. Takie odrzucenie, szczególnie we wczesnym dzieciństwie powoduje więc często wykształcenie się postaw antyspołecznych. Pozbawieni podstawowych wzorców myślenia i postępowania, jakie powinni dać im rodzice, młodzi ludzie nie potrafią się dostosować do życia z innymi ludźmi. Odczuwają przy tym wewnętrzną złość za to, co ich spotkało. Pragną odpłacić innym za swoje krzywdy, udowodnić swoją władzę i siłę związane z potrzebą nieustannej uwagi i podziwu ze strony otoczenia. Zwykle mają niewielką liczbę przyjaciół.

Postawy odrzucające często pojawiają się u rodziców wobec dzieci niechcianych, o czym była już mowa, np. nieślubnych. Oczywiście pojawienie się dziecka może całkowicie zmienić stosunek matki, która pokocha je i zdecyduje zająć się nim. Niestety często życie pisze zupełnie inny scenariusz. Matka dziecka może okazać się sama osobą niedojrzałą psychicznie, wykazywać pewne zaburzenia i tym samym być nieprzygotowaną do zaopiekowania się dzieckiem. W takich sytuacjach zdarzają się porzucenia dzieci.

Dziecko niechciane pojawia się nie tylko w rodzinach patologicznych, ale również w rodzinach powszechnie lubianych i szanowanych. Nie zmienia to jednak faktu, że rodzice mają obojętny, a nawet wrogi stosunek do dziecka i nie zajmują się nim. W rodzinach dobrze sytuowanych dziecko ma najczęściej zaspokojone wszystkie potrzeby fizyczne i materialne. Rodzice nie poświęcają mu jednak w ogóle czasu, nie rozmawiają z nim, dziecko czuje się więc niekochane i nieakceptowane. Powoduje to poczucie niższości, czasem depresję, oraz wewnętrzny gniew, który musi znaleźć swoje ujście. Uwalniany jest zazwyczaj poprzez zachowania agresywne, antyspołeczne. W ten sposób dziecko chce zwrócić na siebie uwagę innych i odpłacić im za swoje krzywdy.

Pewne zaburzenia mogą pojawić się również u dzieci, które nie izolują się od swoich rówieśników, mają wielu przyjaciół, mają nawet zdolności przywódcze i organizujące. Są dość niezależne, pomysłowe, odważne. Zdarza się, że ich rodzice nie poświęcają im w ogóle uwagi i siłą rzeczy dzieci są zdane same na siebie. Dom rodzinny jest brudny, zaniedbany. Nikt nie sprawuje opieki ani kontroli nad takimi dziećmi, które spędzają większość czasu na ulicy, wśród rówieśników. W ten sposób werbują nowych członków gangi młodzieżowe. Wykorzystują fakt, że rodzice nie interesują się młodą osobą.

Rodzice jako pierwsi przejawiają wobec dziecka określone modele zachowania i postaw, które dziecko szybko sobie przyswaja i stosuje je również wobec innych ludzi. W ten sposób rozpoczyna się proces jego uspołeczniania. Dlatego tak istotne jest, by relacje panujące w środowisku rodzinnym były jak najbardziej prawidłowe, dzięki temu dziecko ma większe szanse by tworzyć w przyszłości zdrowe relacje z innymi.

W domach, w których brakuje wzajemnego szacunku, wszyscy na siebie krzyczą, awanturują się, takie agresywne zachowania są internalizowane przez dziecko, które przenosi je na własne relacje z innymi ludźmi. Staje się więc niegrzeczne i aroganckie nie tylko w stosunku do swoich rodziców i rodzeństwa, ale także w szkole, na podwórku

W rodzinach, w których panuje nerwowa atmosfera spowodowana kłótniami, obelgami, dziecko staje się zwykle znerwicowane, nadwrażliwe. Obserwując swoich rodziców, którzy nie panują nad swoimi zachowaniami, także dzieci stają się niestabilne emocjonalnie, wykazują postawy antyspołeczne, mają trudności z adaptacją, nie przestrzegają przyjętych społecznie norm i reguł.

Często sięgają po różne używki, takie jak alkohol czy papierosy. Szczególnie widoczne jest to w przypadku chłopców, którzy naśladują zachowanie swoich ojców. Picie alkoholu jest w ich rozumieniu oznaką władzy, dominacji, siły. Często właśnie w domu nakłaniani są do wypicia alkoholu. Taki mechanizm sprzyja wpadaniu tych dzieci w różne nałogi. Potwierdzają to badania, które wykazały, że wśród synów alkoholików spotyka się o wiele więcej przypadków alkoholizmu, niż u innych mężczyzn.

Spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach, szczególnie przez ludzi młodych, ma bardzo negatywny wpływ na ich rozwój psychospołeczny. Alkohol, podobnie jak inne używki tłumi lub obniża psychiczną i fizyczną aktywność organizmu, zniekształcając obraz rzeczywistości. Młodzi ludzie najczęściej w stanie upojenia alkoholowego dokonują przestępstw czy chuligańskich wybryków.

Psychoterapia jest jedną z podstawowych metod leczenia zaburzeń umysłowych, w której, za pomocą określonych procedur, dąży się do wystąpienia zmian pozwalających na usunięcie lub zmniejszenie nasilenia objawów choroby (Strelau, 2001). Zatem podstawowym celem psychoterapii jest osiągnięcie określonych zmian. Każda terapia składa się z technik koncentrujących się na zmianie niewłaściwych zachowań, emocji wynikających z zaburzeń. Badania ankietowe sugerują, że w Polsce liczba ludzi korzystających z pomocy psychoterapeuty stale wzrasta.

Wyróżnia się kilka rodzajów psychoterapii:

1. Psychoanaliza

Terapia psychoanalityczna została opracowana przez Freuda. Jest to dość intensywna i długotrwała metoda polegająca na wykrywaniu nieuświadamianych przez pacjenta motywów i konfliktów. W terapii tej poszukuje się źródeł zaburzeń w strukturze osobowości jednostki, dlatego ma ona na celu zmianę właściwości wewnątrzpsychicznych. Psychoanalityk dąży zatem do uwolnienia stłumionych potrzeb i popędów pacjenta, uświadomienia mu jego prawdziwych pragnień oraz zmianę nieskutecznych mechanizmów obronnych. Terapia psychoanalityczna (psychodynamiczna) jest jedną z najstarszych metod psychoterapii stosowanych w psychologii.

2. Psychoterapia analityczna

Stosuje metody podobne do tych psychoanalitycznych, jednak skupia się na ściśle określonym czynniku emocjonalnym związanym z konkretnym zaburzeniem sugerując pacjentowi rozwiązanie konkretnego problemu. W związku z tym jest to terapia bardzo intensywna i krótkotrwała.

3. Psychoterapia poznawcza (kognitywna)

Terapia ta koncentruje się na aspektach zachowania i emocjach, które pozostają zaburzone. Ma na celu zmianę sposobu, w jaki pacjent spostrzega swoje doświadczenia życiowe.

4. Psychoterapia behawioralna

Ma na celu wywołanie odpowiednich zmian poprzez usunięcie niewłaściwych reakcji w odpowiedzi na określony bodziec, uczenia pacjenta odpowiednich reakcji. Metoda ta działa więc w oparciu o paradygmat behawiorystyczny zakładający, że każdy bodziec wywołuje określoną reakcję. Działa też w oparciu o teorię warunkowania i uczenia się. Terapia ta nastawiona jest na zmianę nawyków myślowych zmierzającą do ułatwienia pacjentowi przystosowywania się do nowych warunków środowiskowych.

5. Psychoterapia Humanistyczna - "Rogersowska"

Druga nazwa tej terapii pochodzi od jej twórcy, jednego z czołowych przedstawicieli psychologii humanistycznej - Carla Rogersa. W swoich metodach odwołuje się więc do podstawowych założeń psychologii humanistycznej, takich jak samorozwój, wzrost, samoświadomość. Stawia sobie za cel uwolnienie wrodzonego potencjału pacjenta, jego wrodzonych skłonności do samodoskonalenia się, a także zwiększenie samoakceptacji, świadomości własnych potrzeb.

6. Psychoterapia Humanistyczna - Gestalt

Jest to zespół procedur mających na celu pomoc jednostce w osiągnięciu jedności psychiki i ciała i staniu się całością. Zakłada, że wewnętrzne doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne figury - postaci. Ma umożliwić pacjentowi doświadczenia całego siebie, poszerzenie jego samoświadomości.

7. Neurolingwistyczne Programowanie (NLP)

Skupia się na zachowaniach człowieka traktowanych w kategoriach komunikatu, szczególnie zaś na wzorach komunikowania się z innymi ludźmi. W tym ujęciu psychoterapia polega na kształtowaniu nowych reguł komunikowania się pozwalających na tworzenie zdrowych relacji międzyludzkich.

8. Terapia systemowa

W podejściu systemowym poszukuje się przyczyn zaburzeń w funkcjonowaniu systemów społecznych, których pacjent jest członkiem. Przykładem takiego systemu jest rodzina. Zatem terapeuta skupia się nie tyle na jednostce, co na określonym systemie, który wadliwie działa. Pacjent traktowany jest jako jeden z elementów zaburzonego systemu, np. rodzinnego.

9. Terapia Ericksonowska

Nazwa pochodzi od twórcy metody - Ericksona, który zakładał, że każdy z nas posiada wrodzony potencjał i zdolność do przezwyciężania konfliktów. Terapia powinna więc rozwijać ten potencjał tkwiący w pacjencie, jego wewnętrzną siłę i możliwości, a nie skupiać się tylko jego zaburzeniach i problemach. Terapeuta powinien natomiast wykorzystać pozytywne strony pacjenta do pożądanych przez niego zmian.

Eklektyzm w psychoterapii

Badania wykazują, że większość psychoterapeutów nie wykorzystuje metod charakterystycznych dla tylko jednego podejścia terapeutycznego. W zależności od własnych decyzji oraz potrzeb pacjenta posługują się technikami należącymi do różnych szkół psychoterapeutycznych.

Metody i techniki stosowane w psychoterapii

- dialog terapeutyczny

W trakcie terapii, psychoterapeuta uważnie analizuje wypowiedzi pacjenta w celu wyodrębnienia pewnych faktów i mechanizmów, z których działania pacjent nie zdaje sobie sprawy. Następnie powinien uświadomić pacjentowi ich istnienie by uwrażliwić go w przyszłości na pewne nieprawidłowe wzorce myślenia i postępowania.

- sterowane wyobrażenia

Jest to technika, w której terapeuta stymuluje wyobraźnię swojego pacjenta. Poleca mu, by wyobrażał sobie określone rzeczy czy czynności, zwykle metoda ta stosowana jest w celu zrelaksowania pacjenta.

- rysunek psychoterapeutyczny

Jest to forma pozwalająca na analizę wytworów pacjenta. Rysunek może być wykonany na dowolny temat albo na temat zasugerowany przez terapeutę. Analiza tego rysunku (np. użytych barw, treści) dostarcza informacji użytecznych w diagnozie na temat nieświadomych potrzeb czy tendencji pacjenta.

- muzykoterapia

Wykorzystywanie muzyki w terapii (np. poprzez wspólne śpiewanie czy granie na instrumentach) służy relaksacji pacjenta, wywołaniu u niego określonych stanów emocjonalnych, wyobrażeń. Często stosowana jest w terapii grupowej, ma na celu wytworzenie pewnych relacji interpersonalnych.

- psychodrama

Jest to technika dramatyczna stosowana często w terapiach, w różnych metodach nauczania. Polega na odgrywaniu różnych ról wywołując tym samym określone stany emocjonalne i doświadczenia. Pozwala również na odkrycie nieuświadamianych przeżyć i potrzeb oraz zaprezentowanie różnorodnych sposobów radzenia sobie w sytuacjach życia codziennego. Istnieją również specjalne techniki pantomimiczne, w których pacjenci proszeni są o komunikowanie innym własnych przeżyć i uczuć bez użycia słów.

- zabawa

Wykorzystywana jest najczęściej w leczeniu dzieci, ponieważ jest najskuteczniejszą metodą pozwalającą się im zrelaksować. Ma różne formy i funkcje. Może polegać na rysowaniu, lepieniu, szczególnie jeśli dziecko jest nieśmiałe i terapeuta nie może wydobyć z niego potrzebnych mu informacji. Zabawa często umożliwia dziecku wyrażenie prawdziwych emocji a terapeucie pomaga odkryć przyczyny lęków dziecka.

- techniki behawioralne

• desensytyzacja - opiera się na zasadach warunkowania klasycznego, najczęściej stosowana jest w leczeni fobii. Polega na stopniowym eliminowaniu lękowych reakcji pacjenta, który staje się coraz mniej wrażliwy na prezentowane mu bodźce budzące u niego lęk.
• modelowanie - technika, w której terapeuta prezentuje pożądaną reakcję, którą pacjent następnie naśladuje przy pomocy psychoterapeuty.
• techniki awersyjne - terapeuci posługują się nimi w leczeniu osób, które odczuwają "pociąg" do szkodliwych bodźców, np. alkoholu. Opierają się one na zasadach warunkowania, mianowicie bodźce pożądane przez pacjenta kojarzone są z bodźcami nieprzyjemnymi lub bardzo dla niego bolesnymi. W ten sposób uczy się on unikać obydwu tych bodźców.
• trening asertywności - stawia sobie za cel rozwijanie w danej osobie postawy asertywnej polegającej na swobodnym realizowaniu własnych potrzeb przy jednoczesnym szanowaniu potrzeb innych. Postawa asertywna przejawia się na przykład w umiejętności odmawiania (oczywiście w zależności od sytuacji), swobodnego wypowiadania własnego zdania.

- relaksacja

Polega na uczeniu różnych technik pomagających w odprężeniu się i rozluźnianiu mięśni. Powoduje to zmniejszenie się napięcia psychicznego. Czasem stan relaksu osiągany jest poprzez wyobrażanie sobie różnych rzeczy lub czynności przynoszących pacjentowi poczucie spokoju.

- hipnoza

Polega na wywołaniu u pacjenta za pomocą określonych procedur zmienionego stanu świadomości, w którym pacjent znajduje się w stanie odprężenia, jest podatny na sugestie terapeuty. Następują u niego również zmiany w zakresie percepcji, pamięci i samokontroli

- analiza genogramu

Jest to interpretacja genogramu, czyli drzewa genealogicznego przedstawiającego historię rodziny pacjenta. Pozwala terapeucie na uchwycenie ważnych wydarzeń rodzinnych mogących wpływać na obecną strukturę środowiska rodzinnego jego pacjenta, a także różnych przekazów pokoleniowych przyczyniających się do występowania patologii.

Formy terapii:

-terapia indywidualna

Charakteryzuje się bezpośrednią relacją występującą między terapeutą a jego pacjentem, jak również intymnością zwiększającą wzajemne zaufanie.

-terapia grupowa

Prowadzona jest w grupach zamkniętych (wszyscy członkowie grupy rozpoczynają i kończą leczenie w tym samym czasie) lub otwartych. Terapia odbywająca się w grupie daje pacjentowi poczucie, że inni również zmierzają się z podobnymi do jego problemami. W trakcie terapii otrzymuje on stale informacje zwrotne od innych osób z grupy, te mogą być dla niego źródłem różnych wzorców postępowania i radzenia sobie w sytuacjach problemowych. Poza tym grupa dostarcza pojedynczemu pacjentowi wsparcia. Wchodzenie w relacje z innymi ludźmi zwiększa otwartość pacjenta, pozwala mu odkryć własne potrzeby i doświadczenia.

- terapia rodzinna

W terapii bierze udział cała rodzina pacjenta. Pomaga to terapeucie w wykryciu źródła zaburzeń, uświadomieniu pacjentowi i pozostałym członkom rodziny przyczyn nieprawidłowości i zachęceniu do zmian. Taka terapia pozwala również na polepszenie wzajemnych relacji i komunikacji.