Świadczenia dodatkowe to obok wynagrodzeń z pracy jedne z najważniejszych źródeł dochodów gospodarstw domowych. W ich skład wchodzą świadczenia emerytalne oraz rentowe, świadczenia pochodzące z pomocy społecznej a także zasiłki.

Emerytura jest to dożywotnie pieniężne świadczenie, które przysługuje wszystkim pracownikom po przepracowaniu pewnej liczby lat oraz po osiągnięciu określonego poziomu wiekowego.

Renta jest to świadczenie pieniężne długoterminowe, które realizują fundusze ubezpieczeniowe, w naszym kraju istnieją trzy główne rodzaje rent, są to: emerytura, renta rodzinna i renta inwalidzka.

Zasiłek jest to świadczenie pieniężne, które jest wypłacane jako pomoc osobom trwale bądź czasowo nie mogących zaspokoić swoich potrzeb materialnych z własnych środków, na przykład zasiłek rodzinny, porodowy, chorobowy lub dla bezrobotnych.

Od 01.01.1999 roku, w Polsce obowiązuje nowy, zmieniony system ubezpieczeń społecznych. System ten jest całkowicie repartycyjny, oznacza to że wysokość wypłacanej renty i emerytury zależy głównie od kwot zapłaconych składek a także od ilości przepracowanych lat przez daną osobę.

I filar szkoleniowa macierzyński

II rodzinna chorobowy rzeczowa

III z tytułu pogrzebowy pieniężna

niezdolności Dla bezrobotnych

do pracy opiekuńczy

Każda osoba zatrudniona odprowadza składki ze swych dochodów brutto, są one pobierane na ubezpieczenia rentowe, emerytalne i chorobowe. Pracodawca z kolei odprowadza od dochodów zatrudnionego składkę na ubezpieczenie rentowe i emerytalne a także składkę dodatkową na ubezpieczenie wypadkowe. Odprowadzone składki tworzą razem fundusze:

  • Emerytalne - wypłacające emerytury;
  • Rentowe - wypłacające:
    • Renty rodzinne;
    • Renty z tytułu niezdolności do pracy;
    • Zasiłki pogrzebowe;
    • Renty szkoleniowe;
  • Chorobowe - wypłacające zasiłki:
    • Chorobowe;
    • Opiekuńcze;
    • Macierzyńskie;
  • Wypadkowe - wypłacające renty z tytułu niezdolności do pracy, które zostały spowodowane wypadkami przy pracy albo chorobami zawodowymi.

Niezdolność do pracy - pojęcie:

Osoba niezdolna do pracy, to taka która całkowicie albo częściowo straciła zdolność do wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia zręczności, sprawności organizmu oraz nie rokuje na odzyskanie zdolności do prac po procesie przekwalifikowania.

Osoba całkowicie niezdolna do pracy, to taka która straciła zdolność wykonywania jakiejkolwiek z prac.

Osoba częściowo niezdolna do pracy to taka, która straciła - w dużej części - zdolność o wykonywania pracy zgodnej z poziomem kwalifikacji, który posiada.

Rodzaje rent:

  • Stała - przysługująca osobie niezdolnej do pracy, przy czym jej niezdolność do pracy uznana została za trwałą;
  • Okresowa - przysługująca osobie czasowo niezdolnej do pracy przez pewien okres, który wskazał w decyzji organ rentowy.

Renta szkoleniowa:

Jeżeli osoba ubezpieczona spełnia warunki, które są wymagane przy przyznawaniu renty oraz uzyska stosowne orzeczenie o celowości przekwalifikowania w zawodzie ze względu na występującą niezdolność wykonywania pracy w aktualnym zawodzie, to może ona uzyskać rentę szkoleniową. Taka renta jest przyznawana na okres sześciu miesięcy z możliwością przedłużania.

Renta rodzinna:

Taka renta przysługuje członkom rodziny osób, które w momencie śmierci miały ustalone prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do wykonywania pracy albo spełniały warunki niezbędne do otrzymania jednego z omawianych świadczeń. Oceniając prawo do otrzymania renty rodzinnej zakłada się, iż osoba która zmarła była całkowicie niezdolna do wykonywania pracy.

Uprawnieni do otrzymania renty rodzinnej:

  • Dzieci

Rentę rodzinną mogą otrzymać dzieci własne, potomstwo drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione które nie ukończyły 16 roku życia albo 25 lat jeżeli pobierają naukę. A także bez określenia progu wiekowego, jeżeli są całkowicie niezdolne do wykonywania pracy przed 16 rokiem życia albo w trakcie pobierania nauki do ukończenia 25 lat;

  • Wnuki oraz rodzeństwo

Prawo do otrzymania renty rodzinnej mają również wnuki, rodzeństwo oraz inne z dzieci, które zostały przyjęte w utrzymanie i wychowanie przed osiągnięciem przez nie pełnoletniości, jeśli spełniają one warunki takie jak własne dzieci oraz zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie minimum jeden rok przed śmiercią osoby ubezpieczonej (rencisty lub emeryta), inaczej jeśli śmierć nastąpiła w wypadku;

  • Wdowa

Renta rodzinna przysługuje małżonce zmarłego (wdowie) jeżeli w momencie śmierci małżonka skończyła 50 lat albo nie była zdolna do pracy, lub też wychowuje i utrzymuje minimum jedno dziecko, wnuka albo rodzeństwo uprawnione do otrzymania renty rodzinnej po zmarłym małżonku. Żona rozwiedziona i wdowa, które w momencie śmierci małżonka nie pozostawały z nim we wspólności małżeńskiej, mają prawo do otrzymania renty rodzinnej, jeśli spełniają warunki wymagane od wdów i dodatkowo w chwili śmierci małżonka miały prawo do otrzymywania alimentów;

  • Wdowiec;
  • Rodzice

Do renty rodzinnej mają prawo rodzice, jeśli osoba ubezpieczona (rencista lub emeryt) bezpośrednio przed swoją śmiercią miał wkład w ich utrzymanie.

Jeżeli koszty pogrzebu pokrył pracodawca, dom pomocy społecznej, gmina, instytucja zakonna albo diecezjalna to zasiłek pogrzebowy przysługuje tym z podmiotów w wysokości kosztów pogrzebu udokumentowanych, jednak nie wyższych niż 200% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jeżeli koszty pogrzebu poniosły więcej niż jedna osoba albo podmiot to zasiłek pogrzebowy jest podzielony pomiędzy te osoby albo podmioty współmiernie do kosztów, które te osoby lub podmioty poniosły.

Jeśli pogrzeb zorganizowano na koszt państwa, społecznej lub politycznej organizacji a członek z rodziny także poniósł część kosztów tego pogrzebu to zasiłek pogrzebowy również przysługuje temu członkowi w kwocie 200% średniego miesięcznego wynagrodzenia. Omawiane zasiłki pogrzebowe są wypłacane przez oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zasiłki chorobowe:

Zasiłek chorobowy należy się osobie ubezpieczonej, która stała się niezdolna do wykonywania pracy w chwili trwania stanu ubezpieczenia chorobowego.

Taki zasiłek jest należny przez okres 6 miesięcy, w przypadku zachorowania na gruźlicę przysługuje przez 9 miesięcy. Można przedłużyć ten okres na orzeczenie lekarza ZUS, jednak nie więcej niż na kolejne 3 miesiące, jeśli osoba chora prognozuje możliwość odzyskania zdolności do wykonywania pracy. Zasiłek chorobowy nie jest przedłużany osobie, która została uprawniona do otrzymywania renty z tytułu niezdolności do wykonywania pracy.

Zasiłki macierzyńskie:

Zasiłek macierzyński należy się osobie ubezpieczonej, która w czasie trwania okresu ubezpieczenia chorobowego albo urlopu wychowawczego:

  • Urodziła dziecko;
  • Przyjęła w wychowanie dziecko mające nie więcej niż 1 rok oraz wystąpiła w sprawie przysposobienia tego dziecka do sądu opiekuńczego;
  • Przyjęła na wychowanie dziecko mające nie więcej niż 1 rok w ramach tworzenia rodziny zastępczej.

Zasiłek macierzyński przysługuje również ubezpieczonemu przyjmującego na wychowanie dziecko. Także w przypadku śmierci osoby ubezpieczonej albo porzucenia przez taką osobę dziecka, zasiłek ten należy się ubezpieczonemu czyli ojcu dziecka albo innemu ubezpieczonemu z członków rodziny, musza oni jednak przerwać zatrudnienie albo inną z działalności zarobkowych w celu możliwości sprawowania osobistej opieki nad przysposobionym dzieckiem.

Kobieta, matka dziecka, w momencie wykorzystania zasiłku macierzyńskiego przez okres minimum 14 tygodni po urodzeniu ma prawo do rezygnacji z dalszego pobierania omawianego zasiłku macierzyńskiego i wcześniej powrócić do pracy zarobkowej. W takim wypadku resztę okresu pobierania zasiłku może wykorzystać ojciec dziecka, jeżeli jest ubezpieczony.

Zasiłki opiekuńcze:

Zasiłek ten przysługuje osobie ubezpieczonej, która została zwolniona od wykonywania prac z powodu potrzeby osobistego opiekowania się zdrowym dzieckiem mającym nie więcej niż 8 lat, dzieckiem chorym mającym nie więcej niż 14 lat, albo innym członkiem rodziny będącym w stanie choroby. Zasiłek ten w równi przysługuje matce i ojcu ale wypłacany jest tylko temu z rodziców który wystąpił z wnioskiem o wypłatę tego świadczenia na pewien okres.

Zasiłek opiekuńczy należy się w okresie zwolnienia od pracy z potrzeby osobistej opieki, jednak nie dłużej niż przez okres 60 dni w całym roku kalendarzowym, jeśli sprawowana opieka jest nad dzieckiem mającym nie więcej niż 8 lat i dzieckiem chorym mającym nie więcej niż 14 lat, lub też 14 dni w całym roku kalendarzowym jeśli opieka jest sprawowana nad dzieckiem mającym więcej niż 14 lat albo innymi chorymi z członków rodziny. Całkowity okres wypłacania zasiłków opiekuńczych spowodowanych opieką nad dziećmi albo innymi z członków rodziny z przyczyn różnych oraz bez względu na liczebność członków rodziny, którzy wymagają opieki, nie może być dłuższy niż 60 dni w całym roku kalendarzowym.

Omawiane świadczenie należne jest pod warunkiem, że nie istnieją inni członkowie rodziny, którzy mogą sprawować opiekę. Wyjątkiem jest sprawowanie opieki nad dzieckiem mającym nie więcej niż 2 lata i jest chore, wtedy zasiłek opiekuńczy przysługuje nawet jeżeli istnieją inni członkowie rodziny, którzy mogliby sprawować opiekę.

System emerytalny w Polsce - 3 filary:

  1. Zreformowany Zakład Ubezpieczeń Społecznych - uczestniczy w nim każda zatrudniona osoba obowiązkowo. Emerytura wypłacana z I filaru pochodzi z bieżących składek osób pracujących, które uprawniają tylko do emerytury dożywotniej. Filar I gwarantuje emerytury na minimalnym poziomie. Nie dziedziczy się uprawnień z tego filaru.
  2. OFE czyli Otwarty Fundusz Emerytalny - ten filar przyjmuje część składek przekazywanych z ZUS do któregoś z działającego na rynku OFE. II filar nie jest obowiązkowy dla każdego. Osoby, które w roku 1999 miały powyżej 50 lat, nie podlegały zasadom tego filaru. Jedynym źródłem świadczeń emerytalnych dla tych osób jest ZUS. Osoby, które mają mniej niż 30 lat mają obowiązek korzystania zarówno z I jak i II filaru. Osoby pomiędzy 30 a 50 rokiem życia mają swobodę wyboru pomiędzy I a II filarem. Kapitał z II filaru podlega dziedziczeniu.
  3. Filar II - Uzupełnienie emerytury - ma on dobrowolny charakter, podlega możliwości dziedziczenia. Umożliwia osobom zapobiegliwym chcącym w przyszłości otrzymywać wyższą emeryturę na odprowadzanie składek. Filar III może zostać wybrany przez osoby nie mogące skorzystać z II filaru.

Powszechny spis ludności rok 2002

Aż 28% Polaków zadeklarowało swoje utrzymanie ze źródeł nie zarobkowych (czyli renty, emerytury, zasiłki). Pośród osób tych prawie połowa to osoby, które utrzymują się głównie z emerytur (pracowniczych lub rolnych), a prawie co czwarta osoba utrzymuje się z renty określającej niezdolność do pracy ( renta inwalidzka). Zasiłek dla osób bezrobotnych w roku poprzedzającym spis stanowił źródło głównego utrzymania dla 5,7% ludzi.

Jak pokazał spis w roku 2002, na 100 ludzi którzy utrzymują się z własnych dochodów z pracy wypada 87 ludzi, którzy głównie utrzymują się z nie zarobkowych źródeł. W roku 1988 wskaźnik ten wynosił 40 na 100. Uwagę zwraca fakt, iż stosunkowo dużo osób młodych jest na utrzymaniu. Co czwarty w wieku produkcyjnym przebywa na utrzymaniu, gdzie co trzecia osoba jest w wieku mobilnym. Dużo gorzej jest w przypadku kobiet niż mężczyzn.

Największy odsetek osób, które utrzymują się tylko z nie zarobkowych dochodów zanotowano w łódzkim (aż 31,3%) i świętokrzyskim ( aż 30,4%), zaś najniższy w podlaskim (25,5%). W większej części województw minimalnie wyższy odsetek osób utrzymujących się z takich źródeł stanowili zamieszkujący wsie.