Co to jest Giełda Papierów Wartościowych?
Na początku trzeba wyjaśnić czym jest GPW i przedstawić zarys jej funkcji oraz działania. Giełda Papierów Wartościowych to Giełda pieniężna - zinstytucjonalizowany rodzaj rynku kapitałowego.
Na giełdzie tej przedmiotem operacji są papiery wartościowe oraz środki płatnicze ( waluty), kruszce (np. platyna, srebro czy złoto). Uczestnikami Giełdy Papierów wartościowych są osoby pośredniczące tzw. maklerzy, urzędnicy (osoby, które okresowo są dopuszczane do obrotu na giełdzie, zwierają one transakcje na rachunek oraz w imieniu firm dla których pracują), samodzielni uczestnicy giełdy (to przedstawiciele instytucji lokacyjnych, banków) a także personel giełdy (główny i pomocniczy), obserwatorzy jak i dziennikarze.
Zasady działania giełdy oraz jej organizację określa regulamin. Organy giełdowe to gównie:
- zarząd giełdy,
- izba maklerów,
- komisja do spraw dopuszczeń,
- sąd rozjemczy i honorowy
- biuro rozliczeniowe.
Giełda spełnia istotne funkcje gospodarcze, można wymienić trzy podstawowe:
- mobilizuje kapitał,
- transformuje kapitał,
- ocenia kapitał.
Istnieje kilka ważnych Giełd Papierów Wartościowych na świecie, są to m.in.:
- GPW w Nowym Jorku,
- GPW w Tokio,
- GPW w Londynie,
- GPW we Frankfurcie nad Menem,
- GPW w Amsterdamie,
- GPW w Paryżu.
Po omówieniu czym jest Giełda Papierów Wartościowych należy wyjaśnić kwestię papierów wartościowych:
Papier wartościowy jest to dokument, który przypisuje jego właścicielowi prawa majątkowe. Najpopularniejszymi papierami wartościowymi to: akcje, bony skarbowe, obligacje, bony oszczędnościowe, czeki, weksle, banknoty oraz losy loteryjne.
Papiery wartościowe można również podzielić ze względu na rodzaj praw majątkowych, są to papiery wartościowe, które reprezentują współwłasność (np. akcje) lub wierzytelność (pozostałe). Rodzaj dochodu, który można uzyskać dzięki posiadaniu któregoś z papieru wartościowego pozwala wyróżnić papiery wartościowe dające stały dochód oraz dochód zmienny. Papiery wartościowe ze stałym dochodem to akcje uprzywilejowane, obligacje o stałej stopie oprocentowania, obligacje o kuponie zero i weksle. Papiery wartościowe, z których uzyskujemy zmienny dochód to akcje zwykłe, jednostki uczestnictwa w FE Funduszach Emerytalnych oraz obligacje o zmiennej stopie procentowej.
Rodzaje papierów w zależności od formy przekazywania form własności:
- papiery wartościowe imienne - czyli nazwisko lub nazwa właściciela (posiadacza) zamieszczona jest na papierze wartościowym, a przekazanie praw własności odbywa się na drodze umów notarialnych, najczęściej tyko przy zgodzie emitenta (co również wymaga odnotowania w rejestrze),
- papiery wartościowe na okaziciela - przeniesienie prawa własności w tym rodzaju papierów odbywa się poprzez wręczenie ich innym osobom.
Istnieje czas funkcjonowania papierów wartościowych na rynku finansowym. Jeśli termin ważności upływa podlegają one obowiązkowi wykupienia przez emitenta ( m.in. obligacje, weksle, bony skarbowe) bądź umorzeniu (m.in. losy loteryjne). Są również papiery wartościowe bezterminowe, które nie podlegają obowiązkowi wykupienia (m.in. akcje, banknoty, jednostki uczestnictwa w funduszach emerytalnych).
Geneza GPW Giełdy Papierów Wartościowych
Sprzyjające warunki, które przyczyniły się do powstania GPW w Polsce nastały dopiero w 1989r. i od tego roku mamy do czynienia z dużą przemianą ustrojową. Odchodzimy od rodzaju socjalistycznej gospodarki (która, niestety, zostawiła ślady w obecnej gospodarce), gdzie brak było możliwości działania giełdy kapitałowej, do ustroju kapitalistycznego, którego rynek papierów wartościowych jest jednym z ważniejszych części działań gospodarczych. Jednym z najtrudniejszych dylematów przy kreowaniu giełdy, było wybranie sposobu notowań. W Polsce twórcy rynku kapitałowego nie posiadali znacznego doświadczenia jak i odpowiednich systemów komputerowych. Toteż zdecydowano na podjęcie kooperacji z zachodnimi giełdami, aby pozyskać niezbędne doradztwo i środki. Zwycięską okazała się oferta francuska, rząd tego kraju wspomógł projekt finansowo oraz zasilił odpowiednimi ekspertami, a wzór Giełdy Warszawskiej zaczerpnięto z Giełdy w Lyonie.
Ewolucja i rewolucja giełdy
Warszawska Giełda Papierów Wartościowych (WGPW) wystartowała pierwsza sesją dnia 16 kwietnia 1991r. Rynek kapitałowy w Polsce przebył niekrótka drogę ewolucji, zaczynając od małej giełdy, z symbolicznymi obrotami i 5 spółkami, przez płynne opadanie cen akcji w dół w roku 1992, silne wzrosty w latach 1993/1994, ogromny krach w marcu 1994r. oraz kilkudziesięcioprocentową przecenę walorów, po euforyczny wzrost liczebności spółek, profesjonalizmu przedsiębiorstw "obsługujących" WGPW, wielkości obrotów oraz wszechstronnej wiedzy inwestujących.
Prawne warunki funkcjonowania giełd
Obrót papierami wartościowymi na GPW to transakcje, które są zwierane na rynku wtórnym, czyli na takim, gdzie brak emitentów - instytucji dokonującej emisji papierów wartościowych. Ustawa o Prawie Publicznym precyzuje proces obrotu papierami wartościowymi. GPW traktowana jest jako instytucja publiczno - prawna, w której każdy z podmiotów posiadający odpowiednie zezwolenie na działalność maklerską ma możliwość bycia udziałowcem giełdy oraz ma prawo do przeprowadzania na niej transakcji. W Polsce GPW wykluczają cel zarobkowy, akcje które są emitowane mogą być tylko imienne oraz nie maja prawa do wypłaty dywidendy (części zysków, które spółka przeznacza dla posiadacza akcji w ilości zależności od liczby posiadanych akcji).
Nabywcami akcji według polskiego prawa mogą być tylko:
- Skarb Państwa,
- przedsiębiorstwa maklerskie,
- banki,
- firmy ubezpieczeniowe,
- fundusze inwestycyjne,
- emitenci papierów wartościowych, które zostały dopuszczone do publicznego obrotu.
Aktualnie w Polsce istnieje jedna giełda papierów wartościowych aczkolwiek Ustawa nie wyklucza możliwości powstania kolejnych. Prognozuje ona pewne warunki dla podmiotów, które chciałyby prowadzić takie działania. Muszą one złożyć odpowiednie wnioski do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG), gdzie przedstawią swoje środki techniczne oraz źródła finansowania tworzonej giełdy a także deklaracji minimum 10 podmiotów, które będą prowadzić działalność maklerska na tworzonej giełdzie. Decyzja przedmiotowa jest wydawana natomiast przez Rade Ministrów a nie przez KPWiG.
Podmioty, które przeprowadzają transakcje:
Transakcji na giełdach w naszym kraju mogą wykonywać tylko określone instytucje, dopuszczone do obrotu na GPW. Instytucje te to m.in. niezależne domy maklerskie (gdy ich właścicielem jest bank to muszą zostać podmiotowo wydzielone). Firma maklerska by móc prowadzić obrót na giełdzie musi zostać wpierw bezpośrednim członkiem Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, następnie złożyć odpowiedni wniosek do Rady Giełdy. Ta z kolei udzielając zezwolenia dokonuje włączenia podmiotu na listę akcjonariuszy, w tym momencie przedsiębiorstwo maklerskie zostaje członkiem Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych.
Uzyskanie dopuszczenia do obrotu publicznego
Papier wartościowy aby mógł być notowany na giełdzie konieczne jest spełnienie ciągu warunków. Pierwszym, bezwzględnym warunkiem jest dopuszczenie do obrotu publicznego. Jeśli na współczesnej giełdzie dominują akcje, należałoby się skupić na warunkach, które są konieczne do spełnienia przez spółki akcyjne by uzyskały zgodę notowania na WGPW. Oczywistym jest, iż notowana może być tylko spółka akcyjna, która zapoznała Komisję Papierów Wartościowych i Giełd z odpowiednim wnioskiem oraz przedstawiła prospekt emisyjny, w wyniku czego została dopuszczona do obrotu publicznego. Spełnienie wyżej wymienionych warunków umożliwia spółce złożenie wniosku do przedstawicieli giełdy z prośba o wyrażenie zgody na możliwość notowania akcji spółki na giełdzie. Następnie Rada Giełdy podejmuje decyzję przedmiotową w okresie 6 tyg. od daty złożenia wniosku. Decyzja ta jest podejmowana na wniosek Zarządu Giełdy. Jeśli spółka otrzyma decyzję odmowna, to przysługuje jej prawo odwołania i ponownego złożenia wniosku. Gruntowny tryb odwołań definiują szczegółowe przepisy. Jednak jak praktyka pokazuje większość wniosków otrzymuje decyzję pozytywną wraz z określeniem przez Radę Giełdy rynku na którym będą notowane papiery wartościowe emitenta.
Wcielenie do obrotu:
Można powiedzieć, iż papiery wartościowe są wprowadzana w obrót giełdowy na 2 sposoby:
- zwykły - jeśli została podjęta stosowna uchwała o dopuszczeniu papierów wartościowych emitenta do obrotu giełdowego pierwsze notowanie odbywa się w terminie nie krótszym niż czternaście dni od daty podjęcia uchwały,
- publiczna sprzedaż - wprowadzenie dokonywane jest przez członka Giełdy, który przedkłada ofertę sprzedaży. Jest to najczęściej wykorzystywany sposób wprowadzania do obrotu, stosowany przez Skarb Państwa przy sprzedaży posiadanych akcji w ręce inwestorów w czacie większych prywatyzacji.
Rodzaje rynków notowań:
Na Giełdzie Papierów Wartościowych notowania mogą odbywać się na rynku:
- podstawowym,
- równoległym,
- wolnym,
- praw pochodnych.
Rynki te posiadają charakterystyczne cechy. Pierwszy trzy to rynki obrotu akcjami, które różnią się od siebie drobiazgowymi kryteriami narzucanymi na notowane firmy oraz prestiżem, który wynika w zależności od rynku notowania spółki (liczby wymienione poniżej ukazują ów prestiż oraz niebanalne kryteria). Dodatkowo, rynek podstawowy jest miejscem notowań obligacji emitowanych przez Skarb Państwa. Kryteria notowań na rynkach WGPW:
========
- Rynek podstawowy :
~ nieograniczona zbywalność akcji,
~ wartość akcji, które zostały dopuszczone do obrotu wynosi nie mniej niż 24 miliony zł, a pozostałych papierów wartościowych nie mniej niż 12 mln zł,
~ kapitał akcyjny spółki to minimum 7 mln zł,
~ wartość księgowa spółki to minimum 36 mln zł,
~wartość akcji, które zostały dopuszczone do obrotu oraz są w posiadaniu akcjonariuszy, wynosi nie mniej niż 18 mln zł (muszą one stanowić nie mniej niż 25% wszystkich akcji emitowanych przez spółkę). Warunek ten jest spełniony, jeśli co najmniej 500 tys. akcji spółki o wartości nie mniej niż 60 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy
~ właściciele akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego to minimum 500 akcjonariuszy,
~spółka osiągnęła łączny zysk przed opodatkowaniem za ostatnie 3 lata w wysokości co najmniej 8 mln zł, oraz w ostatnim roku obrotowym osiągnęła dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem.
- Rynek równoległy:
~ nieograniczona zbywalność akcji,
~ wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi nie mniej niż 12 mln zł, a pozostałych papierów wartościowych nie mniej niż 6 mln zł,
~ kapitał akcyjny spółki to nie mniej niż 3 mln zł,
~wartość księgowa spółki wynosi nie mniej niż 18 mln zł,
~ wartość akcji dopuszczonych do obrotu oraz będących w posiadaniu akcjonariuszy , wynosi co najmniej 9 mln zł (muszą stanowić nie mniej niż 10% wszystkich akcji spółki). Warunek jest spełniony, jeśli co najmniej 200 tysięcy akcji spółki o wartości nie mniej niż 30 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy),
~ nie mniej niż 300 akcjonariuszy jest właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego,
~ spółka osiągnęła w ostatnim roku obrotowym dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem ,
- Rynek wolny:
~ nieograniczona zbywalność akcji,
~ wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 4 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 2 mln zł
~ kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 1,5 mln zł,
~ wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 4 mln zł,
~ emitent ukazał publicznie roczne sprawozdanie finansowe zawierające opinię biegłego rewidenta za ostatni rok obrotowy, który obejmuje nie mniej niż 12 kolejnych miesięcy,
- rynek praw pochodnych:
~ papiery wartościowe emitowane na tym rynku z cena zależna w większym stopniu od kształtowania się ceny danego podmiotu bazowego dla danego prawa majątkowego.
Proces wycofania papierów wartościowych z notowań giełdowych:
Spółka emitująca papiery wartościowe na giełdę, mimo uzyskania pozwolenia na notowania, przez cały okres musi spełniać ostre zasady. Wprowadzone przez emitenta papiery przestają być notowane w momencie wycofania z obrotu publicznego albo w gdy przestają spełniać któreś z warunków notowań. Rada Giełdy jest uprawniona do wycofania papierów wartościowych jeśli:
- zostanie złożony wniosek przez emitenta o wycofanie papierów wartościowych,
- stan spółki emitującej jest stawiany w stanie likwidacji albo zostaje ogłoszona jej upadłość,
- emitujący naruszył przepisy prawa, na przykład przyczynia się do nierównego dostępu do informacji, które maja wpływ na kurs akcji.
Przestępstwa giełdowe:
Wiadomym jest, iż tam gdzie znajdują się pieniądze pojawia się wabik uzyskania ich w sposób nielegalny. Takim miejscem jest również rynek kapitałowy. Przestępczość giełdowa ma swą długą historię, także w Polsce występowały mniejsze lub większe afery. Zjawisko to jest naturalne i nieuniknione, aczkolwiek system prawny ma na celu ich ograniczanie. Należy mieć świadomość, iż każde z przestępstw gospodarczych uszczupla środki finansowe społeczeństwa, a zwłaszcza przestępstwa giełdowe, kiedy możemy mniej pieniędzy uzyskać a nawet zaznać stratę. Uregulowania ustawowe chronią potencjalnie najsłabszych akcjonariuszy przed takimi malwersacją zarządzających spółek, dużych inwestorów czy maklerów. Trzeba jednak podkreślić, iż skala tych przestępstw nie jest duża, wykrywalność znaczna a ewentualne kary za nadużycia są proporcjonalne do zagrożeń.
Rodzaje występujących przestępstw giełdowych:
Można wymienić kilkanaście rodzajów przestępstw giełdowych, lecz w warunkach polskich najczęściej spotykane są te, które dotyczą nielegalnego wykorzystania informacji. Wiadomym jest, że w dzisiejszym świecie informacja ma bardzo dużą rolę, najbardziej widoczne jest to na rynkach obrotu kapitałem. Osoby, które mają dostęp do informacji uzyskują szybką przewagę nad pozostałymi inwestorami. Nie stanowi to problemu gdy dostęp do potrzebnej informacji jest równy, jeśli zarówno duży bank oraz mały inwestor uzyskają ją w tej samej chwili. Niestety nie jest tak zawsze. Przestępstwa oparte na nielegalnym wykorzystaniu informacji to m.in.:
- zatajenie informacji - w chwili gdy emitent bądź biuro maklerskie dokona zatajenie informacji istotnych dla inwestujących,
- gdy emitent lub biuro maklerskie poda nieprawdziwe informacje w celu osiągnięcia określonego celu (podanie nieprawdziwych danych o zamiarach inwestycyjnych może nakłonić inwestorów do kupna czy sprzedaży papierów wartościowych),
- wykorzystanie informacji:
> przez osobę, która ma do niej bezpośredni dostęp (np. pracownik przedsiębiorstwa maklerskiego bądź spółki notowanej na GPW wiedząc wcześniej, iż spółka poniosła stratę, dokona sprzedaży jej akcji nim dowiedzą się inni inwestorzy i zanim kurs akcji zacznie spadać,
> wykorzystanie wyżej wymienionych informacji przez firmę mającą do niej dostęp np. dom maklerski, który może zachować się identycznie jak osoba w przykładzie powyżej,
> upowszechnienie informacji przez emitenta bądź inny podmiot tylko do wybranej grupy inwestorów.
Przestępstwa tego typu są bardzo niebezpieczne dla prawidłowego funkcjonowania giełdy oraz pozostałych inwestorów.
- przeprowadzenie "działań wyprzedzających" - ma miejsce gdy podmiot (np. biuro maklerskie, pracownicy tego biura lub funduszy inwestycyjnych i emerytalnych) wie, iż jego klient bądź jego podmiot macierzysty dokona większej transakcji na giełdzie. W tym momencie znając taką decyzję, są w stanie odpowiednio zareagować i dokonać transakcji, które przyniosą im profity bądź osłonią przed stratami. Na przykład jeśli pracownik funduszu emerytalnego będzie wiedział, iż fundusz dokona inwestycji w akcje spółki Y może sam dokonać zakupu jej akcji wiedząc, że spore zakupy funduszu odzwierciedlą się w zwiększonym popycie i cena akcji spółki Y wzrośnie,
- działania, które zmierzają do sztucznej zmiany kursu walorów spółki, np. jeśli grupa inwestujących działa świadomie i przeprowadza transakcje kupna - sprzedaży między sobą tego samego papieru wartościowego po coraz większej cenie. Mając w dyspozycji odpowiednio duży kapitał mogą podnieść kurs waloru spółki (najczęściej niedużej spółki) aż o kilkaset procent. Następuje wtedy moment, że pozostałe podmioty inwestujące zaczynają wierzyć w permanentny wzrost kursu waloru i wtedy grupa przestępcza dokona sprzedaży papierów wartościowych z olbrzymim zyskiem.
Działania zapobiegające przestępstwom giełdowym:
Powyższe przykłady stanowią niewielką część pomysłowości ludzkiej, która zmierza do zdobycia pieniędzy w nielegalny sposób. Należy jednak przyznać, iż wiele takich przestępstw jest wykrywalnych. Niewątpliwie część z przestępstw giełdowych zupełnie nie zostanie wyśledzona, lecz trzeba mieć świadomość, iż organy ścigania oraz Komisja Papierów Wartościowych i Giełd ciągle monitorują wymianę informacji oraz duże transakcje zwierana na GPW. Polska giełda odnotowała przestępstwa giełdowe lecz ich liczebność oraz skala była niewielka. Można zatem stwierdzić, iż polska giełda pod tym względem nie jest niebezpieczna.
Jak inwestować aby nie odnotować straty?
Kończąc powinno się unaocznić kilka praktycznych porad w jaki sposób grać na giełdzie aby nie wpaść w tzw. dół finansowy oraz psychiczny. Grając na giełdzie nie powinno się ulegać emocjom. Trzeba trzeźwo ocenić rzeczywistą sytuację. Naturalnym jest wzrost cen oraz spadek kursów walorów. Sami musimy zdecydować czy przeczekamy potencjalne spadki, czy będziemy działać. Musimy dokonywać zakupów mądrze i inwestować tylko część z dostępnych środków. Nie możemy angażować środków, które są przeznaczone na inne cele, np. chcemy za kilka miesięcy kupić samochód a w między czasie zainwestować pieniądze na giełdzie. To poważny błąd ponieważ zawsze może dojść do zdarzenia, że kurs naszych akcji spadnie i dokonując spieniężenia ich na kupno samochodu pozbawi nas szansy na możliwość skorzystania z ewentualnej hossy przy kolejnych sesjach na giełdzie. Przed inwestycjami winniśmy również podzielić pieniądze na parę części (1/4 w akcje spółki Y, ½ w obligacje Skarbu Państwa, 1/16 w akcje spółki Z, a resztę zostawić na rachunku bankowym. Postępowanie w ten sposób chroni nas przed większymi stratami w przypadku niepowodzenia którejś z inwestycji. Możemy też zawierzyć nasze pieniądze specjalistom z funduszy inwestycyjnych, a ludzie bardziej zamożni mogą przekazać je domowi maklerskiemu w celu odpowiedniego zarządzania. Pamiętajmy, iż na giełdzie można wiele zyskać oraz dużo stracić, zawsze długofalowe traktowanie inwestycji oddziałuje na korzyść nas samych. Zanim rozpoczniemy samodzielną grę warto zaznajomić się z budową naszego rynku kapitałowego oraz z przeróżnymi technikami wyboru najbardziej dochodowych inwestycji.
Bibliografia:
Wiedza o gospodarce; pod redakcją T.Wosia i J.Stelmacha
Podstawy przedsiębiorczości; M.Biernacka, J.Korba, Z.Smutek
www.geocities.com/WallStreet/3037/gielda
www.mpips.gov.pl
www.kpwig.gov.pl
www.kdpw.com.pl
www.gpw.com.pl
gielda.wp.pl
