1. Pojecie prawa finansowego

Prawo finansowe to zbiór przepisów dotyczących publicznej działalności finansowej oraz prywatnej działalności finansowej. W odniesieniu do prawa finansów publicznych będzie to, zatem przede wszystkim zagadnienie akumulacji oraz rozdziału i wydatkowania środków pieniężnych pochodzących z budżetu państwa. Ponadto normy prawa finansowego swym zakresem obejmują organizację i działalność organów i instytucji finansowych.

Zakres stosunków regulowanych przez publiczne prawo finansowe jest bardzo zróżnicowany i szeroki. Przepisy tej gałęzi prawa normują m.in. zasady i tryb sporządzania budżetu, podatku, cła, obrót dewizami, ubezpieczenia, kontrybucje, grzywny, kary, pożyczki, oprocentowanie, emisja znaków pieniężnych i papierów wartościowych, wpływy ze sprzedaży lub dzierżawy mienia publicznego, lokaty, depozyty, składki i inne. Wydatki publiczne obejmują głównie finansowanie administracji państwowej, wymiary sprawiedliwości, ochrony porządku publicznego, obronności, służby zdrowia

Charakter stosunków regulowanych normami prawa finansowego ma wiele cech stosunku administracyjnego. Zasadniczą wspólną cechą jest, bowiem ich władczy i przymusowy charakter. Jedną z cech wyróżniających prawo finansowe jest to, iż nie reguluje wszystkich stosunków o charakterze finansowym, a tylko te, w których jedna ze stron posiada pozycję nierównorzędna tj. wyposażona jest w stosunku do drugiej strony w uprawnienia władcze. Tak, więc stosunki wynikające z zawarcia umowy pożyczki czy też kredytu przez bank osobie fizycznej nie są stosunkami z zakresu prawa finansowego, ponieważ podmioty te mają pozycję równorzędną (przynajmniej teoretycznie). Stosunek ten ma charakter finansowy jednakże jest regulowany przepisami prawa cywilnego. Jak wyżej wspomniano prawo finansowe dzieli się na prawo finansów publicznych oraz prawo finansów prywatnych, zasadnicze różnice między tymi rodzajami praw polegają na tym że:

  • Fundusze publiczne - gromadzone są na zasadzie przymusu i przeznaczone na zaspokojenie potrzeb publicznych (ogółu społeczeństwa)
  • Fundusze prywatne - służą realizacji celów głównie osobistych
  • Zakres finansów publicznych jest dużo szerszy;
  • Operacje finansowe dokonywane w zakresie finansów publicznych rzutują na ogólną równowagę finansową Państwa.

Zróżnicowanie unormowań prawem finansowym skutkuje tym, że w ramach tej gałęzi prawa wyróżnić można kilka podstawowych działów prawa finansowego:

- prawo budżetowe

- prawo podatkowe

- prawo ubezpieczeniowe

- prawo celne

- prawo dewizowe

- prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego

- prawo bankowe

- prawo finansowe podmiotów gospodarczych

- prawo rynku kapitałowego

2. Źródła prawa finansowego w Polsce

  1. Prawo budżetowe:
  • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. - rozdział X
  • Ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych - zawiera ona istotne dla ograniczenia państwowego długu publicznego (a pośrednio deficytu budżetowego jednostek finansów publicznych) konstrukcje prawne zapobiegające przekroczeniu konstytucyjnego limitu 3/5 Produktu krajowego brutto.
  • Ustawa o Narodowym Banku Polskim z 29 sierpnia 1997 r.
  • Ustawa budżetowa uchwalana corocznie
  1. Prawo podatkowe
  • Ordynacja podatkowa ustawa z 29.08.1997r.,
  • Kodeks Karny skarbowy z 10.09. 1999 r.
  • Ustawa o podatku od towarów i usług z 11 marca 2004 roku
  • Ustawa o podatku akcyzowym 09.01.1993r.,
  • Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, z dnia 26 lipca 1991 r.
  • Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
  • Ustawa o podatku rolnym z 15.11.1984r.,
  • Ustawa o podatku leśnym z 30 10.2002 r.
  • Ustawa o podatku od spadków i darowizn z 28.07.1983r.,
  • Ustawa o grach losowych i zakładach wzajemnych z 29.07.1992r.,
  • Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych z 12.01.1991r. (obejmuje podatek od nieruchomości, od środków transportowych, od posiadania psów, opłatę targową, miejscową i administracyjną),
  • Ustawa o opłacie skarbowej z 31.01.1989 r.
  • Ustawa o kontroli skarbowej z 28.09.1991 r.
  • Ponadto szereg umów międzynarodowych dotyczących unikania podwójnego opodatkowania
  1. Prawo ubezpieczeniowe
  • Kodeks cywilny ustawa z 28.04.1964r.,
  • Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 22 05. 2003,
  • Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym z 22 05. 2003r.
  • Ubezpieczenia obowiązkowe, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny i Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Ustawa z 22 maja 2003 r.
  • Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych z 22 05.2003 r.
  • Nadzór ubezpieczeniowy i emerytalny oraz Rzecznik Ubezpieczonych. Ustawa z 22 maja 2003 roku.

d. Prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego

  • Ustawa o finansach publicznych z 26.11.1998r.,
  • Ustawa. o finansowaniu gmin z 10.12.1993r.,
  • Ustawa o samorządzie gminnym z 08.03.1990r.
  • Ustawa. o samorządzie powiatowym z 05.06.1998r.
  • Ustawa. o samorządzie województwa z 05.06.1998r.,
  • Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 26.11.1998r.

e. Prawo walutowe i dewizowe

  • Prawo dewizowe z 27 07.2002r,
  • Ustawa o denominacji złotego z 07.07.1994r.
  • Ustawa o zmianie systemu pieniężnego z 28.10.1950r.
  • Zarządzenie Prez. NBP w sprawie zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych z 31.01.1989r.

f. Prawo finansowe podmiotów gospodarczych

  • Kodeks spółek handlowych z 2001 roku
  • Ustawa o rachunkowości z 29.09.1994r.
  • Ustawa prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 21.08.1997r.
  • Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2004 roku.
  • Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych z 25.09.1981r.

g. Prawo bankowe

  • Ustawa prawo bankowe z 29.08.1997r.
  • Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z 14.12.1994r.
  • Ustawa o Narodowym Banku Polskim z 29.08.1997r
  • Listy zastawne i banki hipoteczne -ustawa z 29.08.1997 r.
  • Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych z 2004 roku
  • Funkcjonowanie banków spółdzielczych, ich zrzeszanie się i banki zrzeszające ustawa z 07.12.2000 r.