W pedagogice XX wieku zauważamy innowacyjne hasła i idee, różni pedagodzy wskazują na nowe wartości i cele oraz wzywają do reformy szkoły. Pod wpływem tych oryginalnych myśli powstaje pomysł "nowej szkoły", zaczyna się szerzyć "nowe wychowanie". Innowacyjne idee w pedagogice XX wieku powstały na gruncie wiedzy zarówno psychologicznej jak i biologicznej; następuje zerwanie z dawną praktyką tradycyjnej szkoły oraz jej formalizmem i racjonalizmem na rzecz budowania i umacniania związku między szkołą a życiem.

Rygoryzm i formalizm herbartowskiej szkoły spotkały się z krytyką rozmaitych, indywidualistycznych kierunków w wychowaniu, propagujących tzw. "nową szkołę". Na gruncie pedagogiki, jednostka odzyskała swoją wolność i prawo do sukcesu, co podyktowane było nowymi ideami politycznego liberalizmu oraz gospodarczego lessefryzmu, który zezwalał jednostce na swobodę i działanie. Nowe prądy odnalazły swoje odbicie w wielu rodzajach szkół czy doświadczalnych zakładach (jak np. miejskie zakłady wychowawcze w Anglii i Francji); sankcjonowały one żywiołowość i spontaniczność, były one jednak klasowo ograniczone.

Na gruncie pedagogiki XX wieku wyróżnia się następujące prądy:

  • pedagogika naturalistyczno - liberalna
  • pedagogika kultury
  • pedagogika socjologiczna
  • pedagogika religijna
  • pedagogika humanistyczna
  • pedagogika materializmu historycznego

Pedagogika naturalistyczno - liberalna

Opierała się głównie na prawach biologicznych; według tego prądu, jednostka miała się przystosować do panującego porządku społecznego a zadaniem pedagogiki miało być ułatwienie jej walki o byt, współzawodnictwa oraz przystosowanie do otaczającej rzeczywistości. Pedagogika naturalistyczno - liberalna u swoich podstaw miała również prawa psychologiczne; jej wielką zaletą było zbliżenie się do dziecka oraz doprowadzenie do powstania wielu szkół eksperymentalnych i podejmowanych prób nowego wychowania. Odniosła również wiele zasług na polu pobudzania aktywności oraz samodzielności dziecka, rozwijania jego zdolności i zainteresowań. Na jej gruncie wyróżnia się następujące kierunki:

→ pedagogika psychobiologiczna

→ psychobehawioryzm pedagogiczny

→ pragmatyzm pedagogiczny

→ kierunek terapeutyczny

→ pedagogika wspólnoty życia

→ personalizm pedagogiczny

→ pedagogika egzystencjalistyczna

Wśród podstawowych cech pedagogiki psychobiologicznej, której głównym przedstawicielem był Herbert Spencer, wymienić można: biologizm, utylitaryzm i praktycyzm. Według Spencera, głównym celem wychowania powinno się stać przystosowanie jednostki do indywidualnych warunków istnienia.

Pedagogika kultury

Jej przedstawiciele kładli szczególny nacisk na wprowadzanie wychowanków w obiektywny świat wartości kulturalnych, poprzez co następowało ich kształcenie i wychowanie; jednostka przyswajając sobie te wartości pogłębiała swoje wewnętrzne życie. Wadą tego kierunku interpretowanie kultury abstrahując od społecznej i materialnej rzeczywistości. Poprzez nadawanie jej cech świata idealnego, zasadniczo służyła ona kształceniu elit.

Pedagogika socjologiczna

Przynależność każdego z ludzi do pewnych grup czy klas społecznych, zmuszał pedagogów do podjęcia problemu wychowania w kontekście socjologii. Pedagogika socjologiczna każdą jednostkę ludzką widziała w kontekście jej historycznego związku ze środowiskiem społecznym twierdząc, iż więź społeczna ma zasadnicze znaczenie dla jej psychicznego i moralnego rozwoju.

Pedagogika religijna - na gruncie tego kierunku, służba społeczna ujmowana jest w kategorii moralnego odrodzenia jednostki, którego głównym celem miało być Królestwo Niebieskie.

Pedagogika humanistyczna - wiązała ona najwyższe idee kultury z postulatem pokoju i międzynarodowego współdziałania.