W roku 1971 opublikowany został przez Centralną Radę Oświaty i Wychowania (organ doradczy japońskiego Ministra Oświaty) raport dotyczący stanu oświaty, pt.

"Główne kierunki rozwoju zintegrowanego systemu oświaty dla potrzeb współczesnego społeczeństwa"

Prace nad raportem trwały ponad cztery lata, na drodze autorów stanął również problem reformy szkolnictwa podstawowego, średniego (zarówno zawodowego jak i ogólnokształcącego) oraz wyższego, tak więc zachodzącym zmianom kierunków w określonych rodzajach szkół poświęcone zostały odrębne, następujące raporty cząstkowe:

  • o głównych kierunkach reformy szkolnictwa wyższego (wydany w styczniu 1970 roku)
  • o głównych kierunkach reformy szkolnictwa podstawowego i średniego (wydany w maju 1970 roku)

Dokument ten miał charakter kompleksowy i obejmował całość problematyki będącej częścią tzw. "trzeciej wielkiej reformy oświatowej", mówiącej, że proces wychowania zaczyna się już w przedszkolu a swoje zakończenie ma na studiach). Raport japoński zawierał dwie części, z czego pierwsza zawierała charakterystykę podstawowych kierunków szkolnictwa japońskiego zaproponowanych przez Centralną Radę Oświaty i Wychowania, druga zaś obejmowała wytyczne dotyczące polityki oświatowej w przyszłości; każdą z części podzielono na rozdziały, na których scharakteryzowanie poświęcono dalszą część tej pracy.

Główne kierunki w reformach szkolnictwa podstawowego oraz średniego:

  • dostosowanie systemu do cech określonych okresów w rozwoju psychofizycznym dzieci, młodzieży oraz dorosłych

W celu realizacji tego zadania, należało zorganizować dużą sieć szkół wiodących i eksperymentalnych, w których były by analizowane różne warianty programów i metod nauczania na szczeblach podstawowym oraz średnim. W takich szkołach dokonywano by analiz takich kwestii jak:

→ obniżenie wieku rozpoczęcia nauki przez dzieci pochodzące z określonych klas społecznych a także wyrównanie życiowego startu tych dzieci

  • zastąpienie nauczania zbiorowego formami bardziej zindywidualizowanymi
  • zamiana obowiązujących dotychczas mechanizmów selekcyjnych opartych na represji na nowy model orientacji szkolnej, polegający na sterowaniu szkolną karierą uwzględniając zainteresowania ucznia
  • przebudowa programów nauczania jeśli chodzi o wymagania współczesnej nauki i techniki oraz perspektywicznych potrzeb człowieka

W celu realizacji powyższego postulatu, należałoby ustalić pewien zasób wiedzy oraz umiejętności, jako niezbędny wszystkim członkom społeczeństwa i ustanowić go jako punkt wyjścia dla dalszego kształcenia i samokształcenia. Problematyczną była kwestia, iż prace nad nową, programowo - metodyczną koncepcją, musiały by objąć nie tylko kolejne szczeble kształcenia, lecz również cały system instytucjonalnej działalności dydaktyczno - wychowawczej, gdyż tylko w taki sposób można by było uchronić się przed błędami charakterystycznymi w obecnych programach nauczania.

  • poprawa metod oraz środków w pracy dydaktycznej

Zaplanowano program, w którym kryterium przyznawania świadectw i dyplomów nie stanowiłby wiek ucznia, lecz jego faktyczne osiągnięcia w nauce, czyli kryterium osobistego wysiłku oraz zdolności

  • zapewnienie wszystkim uczniom równych szans kształcenia oraz zwiększenia poziomu nauczania w szkołach podstawowych

Aby zrealizować ten postulat należy opracować jednolite kryteria oceniania poziomu nauczania w szkołach podstawowych, zarówno elementarnych jak i średnich pierwszego stopnia. Mając na uwadze wyrównanie szans oświatowych w Japonii, szczególny nacisk należy położyć na szkoły, w których może uczyć się młodzież pracująca; należało ich odpowiednio przygotować do częstych zmian organizacyjnych, technicznych czy technologicznych wprowadzonych do nowoczesnych zakładów pracy.

  • rozszerzenie form wychowania przedszkolnego

Raport japoński zakładał, iż dziecko kończące cztery lata, powinno mieć zagwarantowane miejsce w ośrodku przedszkolnym (chyba, że jego rodzice sobie tego nie życzą). Postulat ten pociągał za sobą potrzebę powstania znacznie większej liczby tych placówek niż do tej pory, gdyż planowano objęciem wychowaniem przedszkolnym również dzieci młodszych, trzy i czteroletnich. Forma oraz treść wychowania przedszkolnego winna natomiast bardziej niż do tej pory, wiązać je z wychowaniem rodzinnym.

  • rozbudowa i udoskonalanie siatki szkół specjalnych

Zadaniem rządu miało być zagwarantowanie dzieciom upośledzonym (psychicznie jak i fizycznie) odpowiednich warunków nauczania, a więc przede wszystkim wystarczającej liczby miejsc w osobnych szkołach oraz zakładach specjalnych, jak również zapewnienie odpowiedniego wykształca kadrze zajmującej się takimi dziećmi.

  • struktura szkolnictwa - wprowadzenie takiego systemu oświaty i wychowania, którego wszystkie elementy są ściśle ze sobą powiązane tworząc komplementarną całość, zintegrowaną jedną obowiązującą zasadą

Tylko tak realizowany system oświaty może odpowiadać na potrzeby wysoko uprzemysłowionego społeczeństwa, jakim jest społeczeństwo japońskie. Zasada głoszona przez raport, to zasada ustawiczności kształcenia, określająca cele, organizację i treści pracy dydaktyczno - wychowawczej, poczynając od przedszkola, a na kończąc na podyplomowych studiach.

  • rekrutacja oraz kształcenie nauczycieli

Proces kształcenia nauczycieli uczących w szkołach elementarnych miałby przebiegać inaczej niż proces kształcenia nauczycieli do szkół średnich I i II stopnia; musieliby oni być jednocześnie przygotowywani z wielu przedmiotów, natomiast nauczyciele szkół średnich powinni odbywać specjalizacje z zakresu różnych przedmiotów, powinni posiadać nowoczesną wiedzę oraz wysokie umiejętności z zakresu psychopedagogiki.

Podstawowe kierunki reform w szkołach wyższych

Jak wynika to z omawianego raportu, szkolnictwo wyższe pełni bardzo istotną rolę w życiu Japonii. Ustanowiono następujące główne cele reform szkół wyższych:

  • zagwarantowanie możliwości studiowania po maturze na uczelniach wyższych
  • większa dostępność szkolnictwa wyższego a także koncentracja studiów na określonych specjalizacjach zawodowych o dużym profilu
  • zintegrowanie uczelni wyższych z życiem społecznym, gospodarką oraz z kulturą narodową, przy jednoczesnym zapewnieniu im pełnej swobody i autonomii w zakresie przeprowadzanych badań naukowych

Powyższe cele miały umożliwić:

  • zróżnicowanie szkolnictwa wyższego i zapewnienie dostępu na studia dla jak największej liczby ludzi
  • oddzielenie badań o charakterze naukowym od badań o charakterze dydaktycznym
  • wielkość nowoczesnej szkoły wyższej i racjonalizację jej zarządzania
  • skonstruowanie ogólnonarodowego planu rozwoju szkół wyższych
  • udoskonalenie procesu doboru młodzieży ubiegających się o przyjęcie na studia wyższe

W Japonii, za czasów feudalnych, magnaci tworzyli szkoły przeznaczone dla dzieci pochodzących z rodzin ze stanu rycerskiego, natomiast dla dzieci z rodzin rolniczych i kupieckich przeznaczone były szkoły wiejskie, prowadzone przez gminy. Terakoya to jedne z typów szkół prywatnych w miastach, w których uczono w tych czasach pisać, czytać i liczyć dzieci z ludu. Gdy Japonia w 1868 roku otworzyła swe granice, jednym z najważniejszych priorytetów rządu było wdrożenie zachodnich standardów (z reguły francuskich oraz niemieckich) do ówczesnej nauki i edukacji. W 1872 roku wprowadzono ogólnokrajowy, nowy system oświaty, gdzie powstały państwowe szkoły podstawowe oraz średnie. Następnie w 1886 roku wprowadzono obowiązek nauki w szkole przez trzy lub cztery lata, a w 1900 roku - powszechne, bezpłatne i obowiązkowe nauczanie, przedłużone od 1908 roku do sześciu lat. Po zakończeniu drugiej wojny światowej dzieci w wieku od szóstego do piętnastego roku życia zostały objęte obowiązkiem szkolnym trwającym przez okres dziewięciu lat.

Zasady oraz strukturę organizacyjną współczesnego systemu oświatowego w Japonii opisują dwie ustawy z 1947 roku:

  • podstawowa ustawa o oświacie
  • ustawa o szkolnictwie

Ustawy te między innymi zakazują stosowania jakiejkolwiek dyskryminacji i jakichkolwiek powiązań oświaty z partiami politycznymi lub religią. Szkoły japońskie stały się koedukacyjne a system nauczania - pięcioetapowy:

  • przedszkole → dla dzieci mających od 3 do 6 lat (pobyt trwa od roku do 3 lat)
  • szkoła podstawowa → dla dzieci od 6 - 12 lat (okres nauki trwa 6 lat)
  • szkoła średnia niższego stopnia → dla dzieci od 12 - 15 lat (nauka trwa 3 lata)
  • szkoła średnia wyższego stopnia → dla dzieci od 15 - 18 lat (nauka trwa 3 lata)
  • uniwersytet → (nauka trwa 4 lata)
  • szkoły półwyższe → ( nauka trwa 2 - 3 lata)

Około 3/4 wszystkich japońskich uczniów uczęszczających do szkół średnich wyższego stopnia uczy się w szkołach średnich ogólnokształcących, pozostali natomiast kształcą się w specjalistycznych średnich szkołach zawodowych. Mniej więcej 45% osób, które ukończyło szkołę średnią kontynuuje swą naukę w college albo na uniwersytecie, jedni decydują się na college niższego stopnia inni - college techniczny. Prócz wymienionych szkół w Japonii działają również specjalne szkoły dla uczniów niewidomych, głuchych, upośledzonych oraz wyższe szkoły techniczne. W roku 1985 swoją działalność rozpoczął Uniwersytet Radiowo - Telewizyjny dla dorosłych, którzy pragną dalej się kształcić. Obok szkół państwowych, edukację na wszystkich stopniach oferują również szkoły prywatne (największa ich liczba występuje na szczeblu uniwersyteckim i przedszkolnym).

Rekrutacja na niemal wszystkich szkołach średnich zarówno wyższego jak i niższego stopnia oraz na uniwersytetach występuje w formie egzaminu opartego na pytaniach testowych. Przez wzgląd na wysoki stopień trudności egzaminów wstępnych, wielu kandydatów uczęszcza na dodatkowe lekcje organizowane w weekendy, wieczorami lub w innych dniach tygodnia w specjalnych szkołach korepetycyjnych (juku lub yobiko).

W oparciu o "Ramowy program nauczania" wydany przez Ministerstwo Edukacji szkoły opracowują swój własny program nauczania. Zadanie Ministerstwa Edukacji polega przede wszystkim na działaniach koordynacyjnych, ponieważ budżety szkolne, obsada nauczycielska, programy nauczania i nadzór sprawowany nad szkołami podstawowymi oraz średnimi niższego stopnia należą do zadań miejscowego wydziału oświaty.

W 1987 roku opracowany został raport Krajowej Rady do spraw Reformy Szkolnictwa, zawierający następujące zalecenia:

  • wprowadzenie większego urozmaicenia w zakresie przedmiotów obowiązujących w szkołach średnich wyższego i niższego stopnia
  • rewizję sposobu konstruowania testów na egzaminy wstępne do uniwersytetów tak, by każda uczelnia mogła wprowadzić własne testy
  • umożliwienie kształcenia osobom nie uczęszczającym do szkoły
  • dopracowanie systemu rekrutacji studentów z zagranicy

Sądzę, iż raport ten okazał się pomocny dla japońskiego systemu edukacji, gdyż miał on wpływ na edukację uczniów i wykwalifikowanej kadry pedagogicznej oraz na samą mentalność Japończyków i ich tryb życia. Doprowadził on również do przeprowadzenia znaczących reform w systemie nauczania obowiązującym na wyższych uczelniach oraz w szkołach podstawowych jak i średnich; dzięki niemu, system japońskiej edukacji został zoptymalizowany, zaktualizowany, usystematyzowany i przede wszystkim - zaadaptowany do potrzeb japońskiego społeczeństwa. .

Bibliografia:

  • Kulisiewicz Cz., Przemiany edukacyjne na świecie na tle raportów oświatowych, Warszawa 1978
  • http://www.japonia.org.pl/
  • http://belfer.univ.szczcin.pl/