Znane nam powszechnie witaminy są związkami organicznymi niezbędnymi dla rozwoju i prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Muszą być dostarczane wraz z pożywieniem, gdyż nasz organizm nie ma możliwości ich syntetyzowania. Dlatego też witaminy to związki egzogenne - czyli takie które dostarczane są do naszego organizmu z zewnątrz. Wyjątek stanowią prowitaminy - wytwarzane w przewodzie pokarmowym lub skórze, które następnie pod wpływem działania różnych reakcji biochemicznych, promieniowania nadfioletowego ulegają przemianom w witaminy i dopiero wówczas są gotowe do podjęcia charakterystycznych dla siebie funkcji. Takimi prowitaminami są na przykład pochodne cholesterolu dla witaminy D (D2, D3) czy

beta-karoteny dla witaminy A.

Witaminy podobnie jak hormony i enzymy określane są jako biokatalizatory - biorą udział w przebiegu wielu procesów przemiany materii na poziomie komórkowym i ogólnoustrojowym. Witaminy są niezbędnymi trybikami w ogromnej machinie ludzkiego organizmu. Zrozumienie roli poszczególnych witamin jest znacznie prostsze gdy będziemy analizować dany proces biochemiczny zachodzący w naszym organizmie.

Swoistość aktywności większości witamin jest ściśle związana z ich budową chemiczną, różną dla każdej witaminy.

Największą swoistością wyróżnia się witamina C. To znaczy, że jedynie chemiczna forma kwasu 1-askorbinowego jest czynna biologicznie. Izomer tego związku kwas d-askorbinowy jest związkiem zupełnie nieczynnym. Podobnie jest z witaminą A. Niewielkie zmiany w budowie chemicznej tej witaminy powodują jej ograniczenie bądź całkowite zniesienie jej funkcji.

Jednak nie wszystkie witaminy mają takie ograniczenia. Mała swoistość działania w zależności od formy związku chemicznego cechuje witaminę K, E czy B1.

Witaminy podzielono na dwie grupy: rozpuszczalne w tłuszczach - czyli ich przyswajanie

i aktywność biologiczna musi zachodzić w obecności związków chemicznych o charakterze

tłuszczów. Do grupy tej zaliczamy witaminy A, D, E, K oraz F- są one gromadzone głównie w

wątrobie i wchłaniane w przewodzie pokarmowym. Druga grupa witamin to rozpuszczalne w

wodzie - należy tu kompleks witamin z grupy B (B1, B 2 , B5 , B6, B12), witamina PP, C, H, kwas

foliowy, kwas pangamowy, kwas liponowy, cholina. Nie są gromadzone w narządach, ulegają

bezpośrednio aktywacji w wielu przemianach metabolicznych a ich poziom w organizmie musi być

stale uzupełniany.

Zapotrzebowanie na witaminy zmienia się wraz z wiekiem, z prowadzonym trybem życia, z

ogólną kondycją człowieka czy nawet porą roku i strefą klimatyczną w której żyjemy.

Zaburzenia w funkcjonowaniu naszego organizmu spowodowane niedoborem lub brakiem danej

witaminy bądź zespołu witamin nazywamy odpowiednio hipowitaminozami i awitaminozami.

Niedobór witamin w naszym organizmie czyli hipowitaminoza może być wywołany

niedostateczną ilością spożywanych witamin - jest to tak zwana hipowitaminoza pierwotna -

brak witamin w codziennej diecie. W sytuacji gdy dostarczana ilość witamin jest prawidłowa ale

zaburzone jest jej wchłanianie, magazynowanie lub transport , w naszym organizmie dochodzi

wówczas do hipowitaminozy wtórnej - dotyczy to zwłaszcza witamin z grupy rozpuszczalnych w

tłuszczach, gromadzonych wątrobie a wchłanianych w przewodzie pokarmowym.

Hipowitaminozy występują powszechnie u wielu ludzi w różnych sytuacjach, szczególnie

u dzieci w wieku przedszkolnym czy w u chorych w przebiegu rekonwalescencji. Jest to stan, który

możemy samodzielnie skorygować przyjmując brakujące witaminy. Są one odpowiednio

skomponowane w dostępnych preparatach farmakologicznych. Stosując się do zalecanych dawek

jesteśmy w stanie w niedługim czasie uzupełnić brakujące nam witaminy.

Długotrwale utrzymująca się hipowitaminoza pierwotna bądź zburzenia ze strony naszego

organizmu powodujące hipowitaminozę wtórną prowadzą do awitaminozy - chorób

wymagających leczenia i przyczyny i objawów. Leczenie takie powinno odbywać się pod kontrolą

lekarza.

Nie sposób przecenić wpływu witamin na nasze zdrowie. Warto wiedzieć w jakich produktach pokarmowych można znaleźć poszczególne witaminy i jaka jest ich rola. Jednak nawet w przypadku tak dobroczynnych związków jak witaminy warto zachować umiar. Bowiem nadmiar witamin w naszym organizmie czyli hiperwitaminoza może wywołać stany patologiczne, czy nawet poważne schorzenia.

Przykładem może być nadmiar witaminy D - spowodowana nadmiernym podawaniem tej witaminy. Dochodzi wówczas do zmniejszenia masy ciała w wyniku utraty łaknienia, nudnościami, wymiotami, biegunką. Wapń odkłada się w nerkach. Należy wówczas zaprzestać podawanie witaminy.

W poniższej tabelce zestawiono występowanie i rolę najważniejszych dla człowieka witamin.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

WITAMINA A (retinol)

FUNKCJE: ważny składnik do tworzenia czerwieni wzrokowej (rodopsyny). Udział w metabolizmie białek nabłonków. Udział w czynności ośrodkowego układu nerwowego.

NIEDOBÓR: zaburzenia wzroku - kurza ślepota (zmierzchowa). Wysychanie rogówki i spojówki oka aż do owrzodzenia i rozmiękania. Zaburzenia w funkcjonowaniu gruczołów łzowych. Zmiany skórne: nadmierne rogowacenie naskórka, mieszków włosowych, zmniejszenie wydzielania potu, przedwczesne siwienie włosów. Zmiany zapalne w nabłonku przewodu pokarmowego, moczowego, oddechowego. Zmiany w kościach - osteoporoza, zanik zębiny i miazgi zębowej w uzębieniu.

WYSTĘPOWANIE: prowitaminą witaminy A są barwniki roślinne - karotenoidy: marchew, szpinak, sałata. Ponadto w produktach pochodzenia zwierzęcego występuje witamina A - żółtko jaj, mleko, masło, tran.

WITAMINA D (cholekalcyferol)

FUNKCJE: głównie działanie przeciwkrzywicze.

NIEDOBÓR: zaburzenia przemiany wapniowo-fosforanowej co powoduje krzywicę u dzieci a u dorosłych rozmiękanie kości. Zniekształcenie kończyn dolnych, klatki piersiowej i kręgosłupa.

WYSTĘPOWANIE: najlepsze źródło to produkty pochodzenia zwierzęcego: wątroba, tran.

WITAMINA E (tokoferol)

FUNKCJE: działanie antyoksydacyjne - chroni substancje wrażliwe na utlenianie.

NIEDOBÓR: niepłodność u mężczyzn, kobiet, patologia ciąży

WYSTĘPOWANIE: kiełki pszenicy, wątroba, żółtko jaj, masło

WITAMINA K (filochinon)

FUNKCJE: występuje jako witamina K1 i K2. Jest koenzymem gamma-karboksylazy, bierze udział w syntezie protrombiny

NIEDOBÓR: skaza krwotoczna, u noworodków brak może być przyczyną krwawienia z przewodu pokarmowego, mózgu, nadnerczy.

WYSTĘPOWANIE: K1 - szpinak, kapusta, pomidory. K2 - jest syntetyzowana przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego.

WITAMINA F

FUNKCJE: przeciwzapalne, wzmaga odporność organizmu na zakażenia, stymuluje regenerację nabłonków i tkanki łącznej, wzmacnia śródbłonki naczyń, przyśpiesza gojenie się ran, oparzeń, odleżyn, owrzodzeń

NIEDOBÓR: łojotok lub suchość skóry, pękanie warg, kącików ust. Krwawienia z nosa, zapalenie dziąseł, języka. Wypadanie włosów, łamliwość paznokci. Skłonność do zaskórników, wyprysków, ropni

WYSTĘPOWANIE: przed wszystkim oleje: dyniowy, wiesiołkowy, migdałowy, makowy, sojowy, lniany, słonecznikowy

Witaminy rozpuszczalne w wodzie:

WITAMINA B1 (tiamina)

FUNKCJE: koenzym wielu enzymów przemiany materii

NIEDOBÓR: choroba beri-beri - zaburzenia tkanki mięśniowej i nerwowej. Ponadto zaburzenia przemiany wodno-elektrolitowej - rozległe obrzęki tkanki podskórnej, narządów wewnętrznych.

WYSTĘPOWANIE: drożdże, otręby (chleb razowy),mięso, podroby

WITAMINA B2 (ryboflawina)

FUNKCJE: koenzym enzymów dehydrogenaz, udział w przemianie węglowodanów

NIEDOBÓR: zapalenie błon śluzowych nosa, jamy ustnej i skóry. Osłabienie wzroku w wyniku zmian w rogówce, niedokrwistość

WYSTĘPOWANIE: mleko, wątroba

WITAMINA B6 (pirydoksyna)

FUNKCJE: koenzym enzymów transaminaz oraz dehydrokarbolaz

NIEDOBÓR: zapalenie skóry, łuszczenie się naskórka, zapalenia błon śluzowych jamy nosowej, ustnej. Wypadanie włosów, zaburzenia trawienia,

WYSTĘPOWANIE: drożdże, wątroba, kiełki pszenicy

WITAMINA B12 (kobalamina)

FUNKCJE: bierze udział w metabolizmie aminokwasów i kwasów nukleinowych, ważna funkcja przy tworzeniu i dojrzewaniu erytrocytów.

NIEDOBÓR: niedokrwistość złośliwa

WYSTĘPOWANIE: wątroba

WITAMINA PP (niacyna, amid kwasu nikotynowego)

FUNKCJE: składnik koenzymów NAD i NADP - bierze udział w procesach utleniania i redukcji w komórkach

NIEDOBÓR: pelagra, owrzodzenia języka, stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka, jelit. Wymioty, biegunki. Objawy psychiczne to: otępienie, psychozy, omamy. Silne nerwobóle, bóle głowy

WYSTĘPOWANIE: wątroba, mięso, drożdże

WITAMINA C (kwas askorbinowy)

FUNKCJE: udział w utlenianiu i redukcji zachodzących w komórkach, warunkuje prawidłową czynność tkanki łącznej, wzmacnia odporność

NIEDOBÓR: szkorbut, stany osłabienia

WYSTĘPOWANIE: surowe owoce i warzywa, wątroba

WITAMINA P (hesperydyna)

FUNKCJE: warunkuje oporność naczyń włosowatych na ucisk i ciśnienie zewnętrzne

NIEDOBÓR: krwotoki z naczyń włosowatych

WYSTĘPOWANIE: skórki owoców cytrusowych, papryka

WITAMINA H (biotyna)

FUNKCJE: udział w enzymatycznych reakcjach przenoszenia grupy karboksylowej, niezbędna do przemiany węglowodanowej i białkowej. Udział w syntezie kwasów tłuszczowych.

NIEDOBÓR: stany zapalne skóry, łojotok, wypadanie włosów, ospałość, szybkie męczenie się

WYSTĘPOWANIE: mleko, wątroba, surowe jarzyny. Witamina ta jest produkowana przez bakterie zamieszkujące przewód pokarmowy człowieka

WITAMINA - KWAS PANTOTENOWY

FUNKCJE: składnik koenzymu A (CoA) - udział w przemianach cukrów i kwasów tłuszczowych

NIEDOBÓR: zaburzenia w przewodzie pokarmowym, wątrobie nerkach, układzie oddechowym

WYSTĘPOWANIE: wątroba, jaja, mleko

WITAMINA - KWAS FOLIOWY

FUNKCJE: współdziała z witaminą B12 .  Stymulacja układu krwiotwórczego.

NIEDOBÓR: niedokrwistość, zaburzenia jelitowo-żołądkowe

WYSTĘPOWANIE: wątroba, drożdże

WITAMINA CHOLINA

FUNKCJE: jej działanie jest ściśle powiązane z witaminą B12 oraz kwasem foliowym. Może być syntetyzowana w naszym organizmie właśnie przy udziale tych dwóch witamin i aminokwasów ale są to przeważnie ilości nie wystarczające. Pobudza powstawanie fosfolipidów, bierze udział w syntezie acetylocholiny.

NIEDOBÓR: obniżenie sprawności umysłu, nerwów, pamięci. Spadek koncentracji, stany lękowe, bezsenność, rozdrażnienie. Dolegliwości ze strony serca, krążenia, bóle głowy, zaparcia

WYSTĘPOWANIE: żółtko jaj, podroby, chude mięso, drożdże, kiełki pszenicy, soi, zielony groszek