Biomy są dużymi jednostkami biocenotycznymi o określonej strukturze typów roślinności. Jest ona uwarunkowana rodzajem klimatu i gleby. Podziału na biomy dokonuje się głównie na podstawie występowania określonych formacji roślinnych jednak znaczenie mają także zwierzęta w nich występujące.
Rodzaj biomu zależy przede wszystkim od typu klimatu, w którym występuje. Wśród najważniejszych cech klimatu wpływających na rodzaj biomu znajdują się:
- wilgotność;
- temperatura;
- warunki edaficzne (glebowe)
Typ biomu zależy od rodzaju gleby, jednakże sam biom również ma wpływ na procesy jej wykształcenia. Wyróżnia się następujące główne typy gleb:
1) bielicowa – występuje w strefie lasów szpilkowych w klimatach umiarkowanych chłodnych. Skałą macierzystą dla tej gleby są piaski, a rozkładające się igły dostarczają małych ilości substancji organicznych, dlatego poziom próchniczy bielicy jest słabo rozwinięty. W profilu glebowym zaznacza się wyraźnie poziom wymywania (eluwialny). Charakteryzuje go jasna wstęga pyłu i piasku. Poniżej poziomu eluwialnego występuje nieco ciemniejszy poziom wymywania (iluwialny).
2) brunatna – zaliczana do żyznych gleb, wykształca się w środowisku lasów mieszanych i liściastych w klimacie umiarkowanym morskim. Ma znacznie lepiej rozwinięty poziom próchniczy niż bielica.
3) czarnoziem – występuje w klimacie kontynentalnym o cechach suchych, wykształca się pod okrywą powierzchni trawiastych (step, pampa); poziom próchniczy czarnoziemu jest bardzo dobrze rozwinięty, podobnie jak zdolność do akumulacji materii organicznej.
4) gleby laterytowe – pojawiają się w klimacie równikowym wilgotnym; są zmineralizowane związkami glinu i żelaza, które nadają im czerwona barwę; lateryty należą do gleb jałowych – brak w nich materii organicznej.
Poniżej przedstawiono listę głównych typów biomów lądowych. Ich charakterystyka została podana w postaci tabeli.
1) biomy leśne
- równikowy las deszczowy
- lasy namorzynowe
- las mglisty
- las monsunowy
- wiecznie zielony las strefy podzwrotnikowej
- suche lasy i zarośla strefy równikowej
- wiecznie zielone lasy strefy śródziemnomorskiej
- las liściasty strefy umiarkowanej
- borealny las iglasty (tajga)
2) biomy trawiaste
- sawanna
- tundra
3) zbiorowiska pustynne
- pustynie gorące
- pustynie chłodne
- półpustynie
- zimne pustynie strefy polarnej
- lodowe pustynie strefy polarnej
4) formacje środowisk o dużej wilgotności
- wrzosowiska
- łąki
- torfowiska
5)
|
Biomy lądowe
|
Rozmieszczenie
|
Warunki klimatyczne
|
Rodzaj gleby
|
Rośliny
|
Zwierzęta
|
|
Tropikalny las deszczowy (dżungla)
|
Afryka równikowa, dorzecze Amazonki, Filipiny, Indonezja, Półwysep Malajski
|
T powyżej 17 st. C, opady 2400mm/rok
|
lateryty
|
Wiecznie zielony wilgotny las równikowy; epifity, liany
|
Rozmaite gatunki ptaków, ssaki (w tym nadrzewne i latające),płazy i bezkręgowce
|
|
Sawanna
|
Afryka, Ameryka Pd, Australia
|
T 14-20 st. C , opady 200-1500 mm/rok, klimat sezonowy
|
czarnoziemy
|
Roślinność trawiasta, samotne drzewa, krzaczasty busz
|
Duże kopytne roślinożerne (słonie, zebry, antylopy), drapieżniki (lew, likaon, lampart), padlinożercy (hieny, sępy), gady, bezkręgowce (termity, mrówki, pająki)
|
|
Pustynie
|
Afryka Pn, środkowa Azja i Australia, zachodnie rejony Ameryki Pd
|
T bardzo zróżnicowana w ciągu doby, w nocy ujemna, opady poniżej 250 mm/rok
|
pustynne, szaroziemy
|
Gatunki efemeryczne, kserofity, sukulenty(aloes, agawa, wilczomlecze, kaktusy)
|
Szarańczak, mrówki, skoczki pustynne, wielbłądy
|
|
Makia/chaparral
|
obszary śródziemnomorskie-wokół Morza Śródziemnego oraz południowe wybrzeża Afryki
|
zima wilgotna i chłodna, lato gorące i suche
|
gęste zarośla, mirt, pistacja, rozmaryn, macierzanka, lawenda gaje oliwne
|
królik, daniel, kulczyk
| |
|
Las liściasty strefy umiarkowanej
|
Europa, obszary Dalekego Wschodu, wschodnie obszary Ameryki północnej, Chile
|
T – zimą poniżej 0 st., latem powyżej 12 st., opady 750-2000 mm/rok
|
brunatne
|
Buk, dąb, grab, olsza, lipa, bogaty podszyt i runo
|
Ptaki owadożerne (sikory, kowaliki), łosie, jelenie, dziki, borsuki, owady ściółki
|
|
Borealny las iglasty
|
okołobiegunowe obszary Europy, Azji i Ameryki
|
T – bardzo szeroki zakres (-30 st do + 20 st)
|
bielicowe
|
Drzewa iglaste: sosna, jodła świerk, oraz liściaste: topola, brzoza; ubogi podszyt
|
Wiewiórka, gronostaj, sobol, borsuk, lis, wilk, ryś, niedźwiedź, łoś, sójka, krzyzodziób, dzięcioły
|
|
Tundra
|
Wokółbiegunowo, przede wszystkim na półkuli północnej
|
T –50 – 0 st. Opady poniżej 250 mm/rok
|
Oglejone, wieczna zmarzlina
|
Mchy, porosty, karłowate krzewiny, trawy, turzyce
|
Gryzonie, renifery, wół piżmowy, zając bielak, lis polarny, sowa polarna, komary
|
Oprócz biomów lądowych wyróżnia się także biomy wodne.
1) biomy słonowodne:
- otwarte oceany
- szelfy kontynentalne
- strefy międzypływowe
- zarośla namorzynowe
- estuaria
Zespoły organizmów ukształtowane są przez czynniki fizyczne:
- prądy morskie
- pływy
- ciśnienie (głębokość)
- temperaturę
- natężenie światła
Otwarte oceany – prześwietlona strefa powierzchniowa o bogatym fito- i zooplanktonie. W miarę wzrostu głębokości różnorodność biologiczna środowiska ubożeje – spada liczba gatunków, pojawiają się natomiast organizmy drapieżne oraz detrytusofagi. W strefie oaz hydrotermalnych pojawiają się organizmy bentosowe.
Szelfy kontynentalne – obszary płytkich (ok. 130m), nagrzanych oraz prześwietlonych wód), korzystne warunki dla rozwoju organizmów - ekosystemy o dużej produktywności; występowanie lasów brunatnicowych, mięczaków, skorupiaków, ryb oraz raf koralowych
Obszary międzypływowe – struktura biotyczna układa się zgodnie z rytmem pływów; skaliste lub piaszczyste plaże są regularnie odsłaniane. Występują na nich strefowo rozmaite glony. W piaskach zagrzebani są filtratorzy oraz inne bezkręgowce. Obszary te są także miejscem żerowania ptaków.
Słone bagna, namorzyny – strefa wód wolno płynących, niemal stojących; bardzo duża koncentracja substancji organicznej, ograniczony dopływ powietrza; w strefie występują lasy namorzynowe, rośliny słonolubne oraz kręgowce. Obszary te są także miejscem żerowania ptaków.
Estuaria - częściowo odcięte przybrzeżne zbiorniki wodne, mające swobodne połączenie z otwartym morzem. Produktywność estuariów jest większa niż w morzach i wodach śródlądowych, co wynika z wysokiej zawartości materii organicznej.
2) Biomy słodkowodne:
- wody stojące (jeziora, stawy)
- wody płynące (rzeki, strumienie)
- bagna, mokradła
Struktura zespołów organizmów warunkowana jest przez czynniki fizykochemiczne:
- tempo przepływu wody
- zawartość biogenów
- temperatura
- natlenienie
- oświetlenie
Jeziora, stawy – strefy biotyczne układają się poziomo; występuje zmiana zawartości pierwiastków biogennych i natlenienia. Zbiorniki te często ulegają eutrofizacji.
Rzeki, strumienie – układ zespołów organizmów zmienia się wraz z biegiem rzeki, co spowodowane jest zmianami szybkości przepływów wody
Obszary wodno-błotne – swe powstanie zawdzięczają nieprzepuszczalnemu podłożu oraz wysokim opadom. Na obszarach tych stwierdza się małą obecność biogenów oraz występowanie roślinności niskiej, tolerującej zalewanie.
Formacje roślinne wód morskich i słodkich
1) fitobentos - rośliny denne, zakotwiczone nierzadko sięgające powierzchni wody; występowanie w strefie wód przybrzeżnych morskich i jezior
2) pleuston - rośliny pływające, niezakotwiczone; występowanie głównie w jeziorach i stawach, również Morze Sargassowe
3) fitoplankton -miktroorganizmy zamieszkujące większe zbiorniki wodne jak i duże rzeki
