Geneza utworu

Leon Kruczkowski już w latach 30. był zainteresowany i zaniepokojony tym, co działo się w Niemczech. Świadczą o tym jego wypowiedzi i artykuły:

  • " Łuna nad Niemcami" ( nie zachowana prelekcja przedstawiona w Łodzi 30.10.1933 )
  • fragment sprawozdania dla " Głosu porannego": "Oddanie kanclerstwa Hitlerowi było pierwszym beznadziejnym skokiem w przepaść"

W czasie wojny Kruczkowski przebywał w niemieckiej niewoli. Przez cały czas pisarz zastanawiał się nad postępowaniem Niemców w czasie wojny i zadawał sobie pytanie: "Jak oni godzili to / zbrodnie wojenne / ze zwykłym ludzkim życiem- tam w swoim Reichu, wśród swoich kobiet, dzieci?" Kruczkowski starał się głębiej zbadać problem. nie interesowały go stereotypowe wyobrażenia o Niemcach. Znamienne jest to, że pierwsza wersja tytułu dramatu brzmiała " Niemcy są ludźmi".

Na kształt tego dramatu miała także swój wpływ powojenna sytuacja polityczna. Od 1948 roku Niemcy zostały podzielone na cztery części. Kraj okupowały wojska francuskie, brytyjskie, amerykańskie i sowieckie. Dążenia ZSRR były coraz bardziej sprzeczne z interesami pozostałych państwa, dlatego zaczął się zaostrzać konflikt między zachodnimi mocarstwami a komunistyczną Rosją. W tym układzie Niemcy stały się przedmiotem rozgrywek politycznych. Stanowisko Polski, pozostającej w zależności od ZSRR, było bardzo niejednoznaczne. Pojawiła się potrzeba określenia swego stosunku do Niemców i zrewidowania swojego spojrzenia na ten naród.

Omówienie dramatu.

Dramat "Niemcy" ma trzy akty i epilog.

Czas akcji : koniec września 1943r.

Akt 1

Składa się z trzech odsłon. Poszczególne sceny o charakterze autonomicznym rozgrywają się w Polsce, Norwegii i Francji. Pisarz ukazał w nich okupowane przez hitlerowców kraje, przedstawił Niemców jako okupantów i pokazał, w jaki sposób traktowali oni swe ofiary.

Postacie:

Scena 1 ( Polska)

  1. żandarm Hoppe- to zwykły człowiek, który został powołany do służby jak tysiące innych Niemców. Nie chce być żołnierzem. On chciałby powrócić do domu, do rodziny i pracy w instytucie naukowym ( był tam woźnym). Pełni swoją służbę wojskową w Polsce. Brzydzi się tym, co robią hitlerowcy. Nie chce zabijać 12- letniego chłopca żydowskiego złapanego przez żołnierza, jednak zrobił to z obawy przed Schultzem. Bał się, że ten Niemiec wyda go, a wtedy Hoppe nigdy nie wróci do domu. W momencie, gdy w domu profesora Sonnenbrucha jego syn otrzymuje jabłko, Hoppe przypomina sobie, że on też dał małemu żydowskiemu chłopcu jabłko. Wtedy zdaje sobie sprawę, że dziecko żydowskie niczym nie różni się od niemieckiego. Hoppe jest przykładem zwykłego człowieka, który został wplątany w machinę hitlerowską i musiał wbrew swej woli zabijać niewinnych ludzi.
  2. Schultz- stwierdza; " Niech się hoppe też zabawi" - dla niego zabicie Żyda to zabawa. Jednocześnie w tym zdaniu kryje się cała perfidia tego człowieka. Doskonale bowiem zdawał on sobie sprawę z tego, że Hoppe nie chce zabijać. Był formalistą ( oddał żydowskie dziecko do żandarmerii bo takie były przepisy)

Scena 2 ( Norwegia)

  1. Willi Sonnenbruch- pełni funkcję Untersturmfuhrera SS, jest oddanym zwolennikiem hitleryzmu i jednocześnie człowiekiem, który ślepo służy tej ideologii. W scenie z panią Soerensen, która przyszła błagać go o oszczędzenie jej syna, ujawnia wszystkie swe najgorsze cechy charakteru. Willy jest człowiekiem wykształconym. Studiował historie sztuki . Jednak oprócz wrażliwości na piękno dzieł sztuki, nie ma w nim ani trochę ludzkiego współczucia czy wrażliwości na krzywdę ludzką. Wręcz przeciwnie, Willi jest okrutny, obłudny i zakłamany. Bez skrupułów potrafi zabić człowieka. To on zakatował Christiana Fonsa- syna pani Soerensen, a potem bez mrugnięcia okiem zapewniał kobietę, że jej dziecku nie stała się żadna krzywda. Nie tylko zataił prawdę przez kobietą, ale również przyjął od niej drogocenny naszyjnik, za który zapłacił wielokrotnie zaniżona cenę.

Potem ten klejnot podarował swojej matce. Jedyną jasną cechą jego charakteru jest miłość do matki, jednak i ona naznaczona jest jakimś fałszem i splamiona jest ludzką krwią. Znamienne jest również to, że Willi, kochając swoją matkę, nie potrafi zrozumieć, że pani Soerensen również jest matką, nie chce zrozumieć jej bólu i jej uczuć.

Scena 3 ( Francja)

  1. Ruth Sonnenbruch- jest zmanierowaną artystką, która daje koncerty w różnych krajach w niemieckiej części Europy, jest wolna i wyzwolona, zawsze robi to co chce. W francuskim miasteczku, do którego przybyła ma się odbyć egzekucja partyzantów, którzy wysadzili tory kolejowe. Jednym ze skazanych jest ojciec dziewczyny pracującej w karczmie. Gdy nie chce ona iść oglądać śmierci swego ojca, Ruth postanawia, że pójdzie za nią. Powody jej decyzji nie są znane.

Podobnie jak później ( w domu ojca ) nie wiadomo, dlaczego udzieliła ona pomocy zbiegłemu z obozu Petersowi. Pewne jest jednak to, ze nie zdawała sobie do końca sprawy z całego okrucieństwa machiny hitlerowskiej. Nie miała pojęcia, co jej grozi za ten czyn.

Akt II i III

Odbywa się w domu profesora Sonnenbrucha. W dniu wielkiego jubileuszu naukowca, przybywa do jego domu dawny znajomy Joachim Peters, którzy zbiegł z obozu i prosi o pomoc. Zostaje nakryty przez Willego, który chce od razu powiadomić policję. Za namową Ruth Willi decyduje się odłożyć to do czasu powrotu z jubileuszu profesora. Ruth wraca wcześniej z przyjęcia i ukrywa zbiega w swoim pokoju. Jednak w tym czasie Lisel zawiadamia policję i Ruth zostaje aresztowana. Udaje jej się jednak zmylić pościg, ponieważ kłamie, że Peters uciekł w stronę Kassel. Gdy wszyscy idą spać, Peters wychodzi z ukrycia i odbywa ostatnią gorzką rozmowę z profesorem.

Postaci:

Oprócz Willego i Ruth, także : Berta, Lisel, Joachim Peters i profesor Sonnenbruch

  1. Berta- zagorzała faszystka i zwolenniczka hitlerowców. Wychowuje swych synów na faszystów ( Eryk-traktowany jest jak bohater, bo zginął na froncie z rąk wrogów; Willy- jest wysokim oficerem SS i to na niego matka przelała swoje wszystkie uczucia ). Jest dumna z tego, że jest Niemką. W swych przekonaniach jest twarda i bezkompromisowa.
  2. Lisel - jest zgorzkniała i pełna nienawiści, bo w krótkim czasie straciła wszystko: męża, dzieci, dom. Jest zamknięta w swym cierpieniu i bólu. Wydaje jej się, ze słusznie postąpiła, wzywając policję.
  3. Joachim Peters- jest Niemcem żydowskiego pochodzenia, uciekł z obozu. Jest zdecydowanym przeciwnikiem ideologii faszystowskiej i walczy przeciw hitlerowcom. Wytyka profesorowi, że on, niegdyś jego ulubiony asystent Sonnenbrucha, teraz jest traktowany przez naukowca jako zagrożenie.
  4. profesor Sonnebruch - to on jest główną postacią dramatu. Jest naukowcem, zajmuje się biologią.

Uważa, że nie ma sobie nic do zarzucenia. On odciął się wyraźnie od tego , co robią hitlerowcy ( nie przyjmuje nawet koniaku od Ruth ,bo pochodzi on z Francji ). Uważał, że ego syn Willi jest " największą hańbą jego życia". On sam uważał się za lepszego od innych Niemców, bowiem "nie mordował, nie grabił, nie palił". W jego mniemaniu przechowywał w sobie "prawdziwe Niemcy", by potem, po wojnie, przekazać właściwe wartości swoim potomnym. Profesor zamknął się w swym niewidzialnym pancerzu i był przekonany, że robi właściwie. Odizolował się zupełnie od świata ( nie przyjmował zagranicznych gości, wstydząc się za Niemców ) i rzucił się w wir pracy. Nie chce jednak przyjąć do wiadomości, że jego badania są wykorzystywane przez Rzeszę ( jego badaniami interesowali się najwyżsi ludzie w państwie).

Tak naprawdę Sonnenbruch jednak pozostał zupełnie bierny wobec hitleryzmu. Jego postawa w zderzeniu z prawdziwą rzeczywistością i z postawą Joachima Petersa zostaje mocno skrytykowana. Owo pojawienie się dawnego asystenta, który teraz potrzebuje pomocy, burzy spokój profesora i pokazuje, że naukowiec właściwie nie ma prawa nazywać się "uczciwym Niemcem." Peters staje się zagrożeniem, którego Sonnenbruch chce się, jak najszybciej pozbyć. Tak naprawdę okazuje się, że jedynie Ruth zachowuje się właściwie. To ona ratuje Petersa, przeciwstawiając się całej rodzinie i płacąc za ten czyn prawdopodobnie własnym życiem.

W ostatniej scenie odbywa się wielka dyskusja między Sonnenbruchem i Petersem. W czasie tej rozmowy naukowiec zadaje zbiegowi pytanie: " Jak pan myśli, czy wolno narażać człowieka dla ratowania innego człowieka" Peters odpowiada krótko: "Wolno, a czasem nawet trzeba, jeśli chodzi o rzeczy większe niż życie człowieka".

Okazuje się, że cały światopogląd Sonnenbrucha ulega zniszczeniu. Tak naprawdę jego postawa nie była właściwa. Nie jest wystarczającą reakcją na zło odcięcie się od niego i umycie rąk. Złu trzeba się otwarcie przeciwstawić i z nim walczyć.

Epilog

Pierwotnie do dramatu dołączony był epilog, który jednak od 1955 roku przestał być drukowany razem z dziełem, nie grano go również. W epilogu tym mamy pokazane dalsze losy rodziny Sonnenbruchów. Profesor zmienił swoją postawę i razem z ocalałym Petersem pracował w NRD, Ruth zmarła w Ravensbruck, Willi zaś po uwolnieniu z obozu jenieckiego dalej pozostał wierny ideologii faszystowskiej.