Jak odbije się na przyszłości i relacjach konflikt pokoleń? Czy pamięć o dokonaniach poprzednich pokoleń jest potrzebna? Czy można być pewnym, że nie wywoła to żadnych sporów czy konfliktów między młodszym i starszym pokoleniem pozytywistów? W powieści E. Orzeszkowej „Nad Niemnem” pojawiają się liczne konfrontacje, podczas których dochodzi do porozumienia lecz bywają takie, w których zakończenie nie odbędzie się bezproblemowo. Lecz czy warto zapominać o przeszłości, która niezależnie jaka była powinna utknąć w naszym wspomnieniu?

Jeden ze sporów toczy się między Benedyktem, a jego synem, Witoldem. Konflikt dotyczy między innymi różnego traktowania oraz postrzegania chłopów przez wymienionych mężczyzn. Obaj są uparci w swoich przekonaniach i nie zmierzają ustąpić racjom drugiego. Benedykt cechuje się pracowitością, zawziętością, uporem. Jest wykształcony, bywa gwałtowny, zdarza mu się pochopnie oceniać ludzi. Gdy zginął jego brat, Korczyński nie wytrzymał długo w swych postanowieniach. Wpłynęły na to między innymi kłótnie z małżonką. Od tamtej chwili Benedykt coraz gorzej traktował chłopów. Za wszelkie niepowodzenia karał oraz poniżał. Mimo, iż mężczyzna ma żonę jest samotny. Rzadko ze sobą rozmawiają, ponieważ niedługo po ślubie okazało się, że nie rozumieją się nawzajem i nie mają wspólnych tematów. Ta sytuacja mogła być przyczyną wyładowań emocjonalnych Benedykta na chłopach. Syn Benedykta planuje wprawdzie kontynuować dzieło ojca, lecz zakłada całkiem inne postępowanie wobec chłopów. Witold jest mężczyzną wyrozumiałym i opanowanym. Nie uważa on, jako że przez kary i krzyki otrzymać można bardziej efektowniejszą pracę, wręcz przeciwnie. Witold chętnie pracuje fizycznie. Jest optymistą, który pragnie wszystko zmieniać na lepsze.

Opisany konflikt wywiera wpływ na relacje między ojcem i synem. Benedykta możemy zaliczyć do pokolenia, które przeżyło powstanie styczniowe. Mimo iż jest on patriotą, na skutek tragicznych przeżyć związanych z tamtym okresem ogarnęło go zniechęcenie do wszelkich zmian. Wydawać się on może zgorzkniały. Najważniejsze dla niego jest jednak utrzymanie ziem w Korczynie. Mimo wszystko bardzo kocha swojego syna i liczy się z jego zdaniem. Niezgoda między Benedyktem a synem kończy się szczęśliwie, mężczyźni dochodzą do porozumienia. Również relacje syna z ojcem uległy zmianie. Witold jest reprezentantem młodego pokolenia, pełnego wiary w lepsze jutro. To entuzjasta haseł pozytywistycznych. Nie rozumie uporu swojego ojca, jednak nigdy nie traci do niego szacunku. Bardzo kocha Benedykta i docenia jego ciążką pracę. Na szczęście obaj poszukiwali wzajemnego pojednania i dochodzą w końcu do porozumienia, zażegnując na zawsze konflikt między sobą.

Konflikt pokoleń towarzyszy nam od dawien. Już według Biblii Adam i Ewa weszli w konflikt z Bogiem. Nieposłuszeństwo, którego się dopuścili, zmusiło Boga do wypędzenia ich z raju. Od tego czasu konflikty pokoleniowe nie ustają. Konflikt rodzi się w momencie, gdy każda strona ma własne ideały czy przekonania i nie chce ani ustąpić stronie drugiej, ani dojść z nią do kompromisu. Młodzi buntują się przeciwko poglądom im narzucanym, często konserwatywnym i skostniałym. Chcą żyć po swojemu – inaczej i nowocześniej. Wpływ na pojawianie się konfliktów ma też zmieniająca się obyczajowość, aktualna moda, postawy kreowane przez ogół społeczeństwa czy sytuacja polityczna kraju.

Często zastanawiamy się czy konflikt pokoleń ma miejsce we współczesnym świecie, otóż tak. Różnica zawsze była, jest i będzie. Najprościej mówiąc jest to zetknięcie się przeciwnych, wykluczających się postaw, poglądów, czy zachowań. Przejawia się na różnych płaszczyznach i dotyczy zarówno sfery rodzinnej, polityczno-społecznej, religijnej jak i epokowej. Każdy z nas, na co dzień spotyka się z tym zjawiskiem. Najprostszym przykładem jest najbliższe otoczenie, czyli rodzina, w której rodzice, czy dziadkowie stale starają się wpoić młodym ludzie swoje przekonania oraz próbują wpłynąć na ich decyzje. Najczęstsza reakcją młodszej generacji jest bunt – późniejsze powroty do domu, głośne słuchanie muzyki czy nieodpowiedni styl ubierania. Zachowanie autorytetu starszych stopniowo prowadzi do pogłębiających się sprzeczek.

Inną wizję rzeczywistości ma Asnyk, który w wierszu „Do młodych” stara się nakłonić do załagodzenia konfliktu pokoleniowego. Jego zdaniem młodzi powinni respektować rację swoich poprzedników, ponieważ teraźniejszość swój początek ma w przeszłości. Młode pokolenie powinno cały czas pamiętać, że w niedługim czasie sami staną się przeszłością. Sens wiersza Asnyka tłumaczą słowa Juliana Tuwima: „Życie to okres czasu, którego jedną połowę zatruwają nam rodzice, a drugą dzieci”.

„Nad Niemnem” to typowa powieść pozytywistyczna. Wśród bohaterów najważniejszym kryterium wartości człowieka jest praca. Witold jest zwolennikiem pracy u podstaw, czyli uważa, że konieczne jest kształcenie i rozbudowanie tożsamości narodowej wśród najniższych warstw społecznych. Pozytywni bohaterowie to ludzie pracy. W pozytywizmie bardzo ważną rolę odgrywał również patriotyzm. Zawsze wyrażają się z szacunkiem w stosunku do zmarłych powstańców, często również odwiedzają mogiłę, w której znajdują się ciała poległych w bitwie. Oczywiste jest, że kłótnie między rodzicami a dziećmi występują również w dzisiejszych czasach. Występuje wtedy konflikt pokoleń, który wbrew pozorom ciężko rozwiązać. Zawsze będzie tak, że rodzice, którzy są już dojrzałymi, doświadczonymi ludźmi będą mieli nieco inne poglądy, niż wchodząca dopiero w dorosłe życie młodzież. Mimo wszystko należy zachować spokój niezależnie od sytuacji i zamiast wszczynać kłótnie z rodziną, trzeba szukać kompromisów, które zadowoliłyby obie strony konfliktu.