Jednym z najważniejszych elementów romantycznej literatury jest kreowany przez nią typ bohatera romantycznego. Bohater romantyczny przedstawiany był zwykle jako wybijająca się jednostka, która ma doprowadzić naród do wolności. Jednak za nim się to stało, musiał on być osobą uduchowioną, wierzącą w ideały romantyczne. Musiał też być nieszczęśliwie zakochany. Ponieść ogromną klęskę uczucia, po której nie chciał już żyć. Wtedy jednak następował moment bardzo ważny dla osoby bohatera - a mianowicie motyw przemiany, która zmieniała romantycznego i załamanego kochanka, w wielkiego wojownika na rzecz ojczyzny. Obserwujemy to w wielu utworach literatury romantyzmu.

Tak jest w przypadku chociażby Gustawa, bohatera IV. Cz. "Dziadów", który z nieszczęśliwego kochanka i zrozpaczonego młodzieńca, przemienia się w III. cz. "Dziadów" w wielkiego i walecznego patriotę. Przemiana ta objawia się poprzez odrzucenie wszystkiego, co do tej pory zajmowało bohatera. Uznaje, że największa wartością w jego życiu teraz jest ojczyzna. Nie ma sensu zatruwać się wspomnieniami o nieudanej miłości, bo ona nigdy już nie wróci. Nie warto jest się również zabijać z tego powodu, skoro lepiej jest poświęcić swe życie walce o wolność, o Polskę, które utraciła wolność.

Kiedy Juliusz Słowacki przedstawia nam Kordiana, jest on jeszcze młodym chłopcem, prawie dzieckiem, który jak na swój wiek, jest bardzo uczuciowy i wrażliwy na piękno. Zastajemy go pod wielkim działaniem poezji i poetyckich obrazów, które stają się dla niego rzeczywistością. Nie wie jednak jeszcze, że również iluzja. Z poezji dowiaduje się o pięknej, romantycznej miłości, która stanie się niedługo jego przekleństwem, ponieważ jej spełnienie jest niemożliwe i istnieje tylko w wymiarze platonicznym. Wszystko to doprowadzi do tego, że Kordian przyjmie postawę autsajdera, odizoluje się od ludzi, będzie czuł się jak jednostka gnębiona, pełna niepokojów co do przyszłości i w ogóle sensu życia. Będzie cierpiał na opisywaną w poezji "chorobę świata" - weltshmertz.

Przeciwności doprowadzają bohatera na skraj życia i próbuje popełnić samobójstwo. Tylko szczęście, czy też siły nadprzyrodzone, ratują go od tego kroku. Wtedy to Kordian postanawia wyruszyć w podróż po Europie. Rezygnuje z nieszczęśliwej miłości do swej ukochanej Laury, a całe uczucie oddaje dla ojczyzny. To ona jest teraz jego jedyną miłością. Kiedy bohater podróżuje, możemy obserwować jego duchowe dorastanie. Budzi się w nim świadomość, że wszystkie jego młodzieńcze marzenia i cele, nie mogły się spełnić ponieważ stawiane były one na wyrost. Podróż uczy go, że w rzeczywistości, to nie świat poezji - miłości i uczuć jest prawdziwy, ale świat rzeczywisty, gdzie rolę gra pieniądz i władza liczy się najbardziej. Podróż jest wiec pewnego rodzaju przemianą z zatopionego w ideałach młodzieńca, w dojrzałego mężczyznę, który już wie czym jest świat. Zwieńczeniem podróży i przemiany jest wystąpienie Kordiana na górze Mont Blank, gdzie za swój największy cel stawia sobie oswobodzenie Polski, a później całej Europu spod oręża wrogich państw. Pojawia się tu romantyczne przeświadczenie o mesjanizmie Polski, która ma być wybawcą uciśnionych krajów. Również Kordian czuje się jednostka wybraną. Porównuje się do szwajcarskiego bohatera Arnolda Winkelrieda, który własnym ciałem zablokował atak wrogów i umożliwił tym samym zwycięstwo rodakom. Tak samo Kordian chce walczyć na rzecz ojczyzny i jest gotowy poświecić jej swe życie. Kiedy powraca do kraju planuje spisek i zamach na życie Cara, który okaże się jednak ponad jego siły i nie zyska poparcia.

Podobny obraz mamy w "Panu Tadeuszu". W młodości swej Jacek był znanym i lubianym przez okoliczną szlachtę obywatelem. Zdarzało się mu jednak uczestniczyć w pijatykach i nagannym zachowaniu szlacheckiej braci. Często tez zapraszany był przez Hrabiego Horeszkę na zamek. Magnat widział w tym korzyści, ponieważ mógł za jego pomocą manipulować głosami szlachty podczas głosowania na sejmikach. Problem pojawił się jednak wtedy, kiedy Jacek zakochał się z wzajemnością w córce Horeszki. Ten, jako wysoko postawiony hrabia, nie mógł się zgodzić na ślub swojej córki z ubogim szlachcicem. Wtedy to postanowił podać mu czarną polewkę. W wyniku tego, pełen rozpaczy młodzieniec wziął sobie za żonę dopiero co poznaną kobietą, która powiła mu jedynego potomka Tadeusza. Natomiast ukochana Ewa wyszła za wysokiego stanem urzędnika, z którym została zesłana na Sybir, a Zosią zająć się miała Telimena.

Jacek Soplica ukazany jest jako wielki i wzorowy patriota, który poświęcił całe swoje życie dla ratowania ojczyzny, był waleczny jak i inni bohaterowie Mickiewicza. Wydaje się jednak, że nie jest to już typ wczesnego bohatera romantycznego, ale już całkiem nowy i zmieniony. Nadal są mu drogie losy kraju, ale nie walczy już sam, nie alienuje się ze społeczeństwa, nie zamyka w sobie. jest otwarty na innych ludzi. Próbuje ich nakłonić do wspólnej walki. Oczywiście niektóre cechy dawnego romantycznego bohatera pozostały. Soplica doświadczył nieszczęśliwej miłości, był rozdarty i zdesperowany po utracie ukochanej.

Ostatecznie działanie Jacka również kończą się dla niego tragicznie. Kiedy ten agituje wśród szlachty pomysł powstania przeciw zaborcy, Rębajło Gerwazy szykuje w zaścianku "ostatni zajazd na Litwie". Planuje atak na Soplicowo, ponieważ dawno obiecał odegrać się na tej rodzinie po tym, jak Jacek zabił jego Pana. Kiedy ci atakują dochodzi do potyczki miedzy szlachtą i Soplicowem. W tym samym czasie pojawiają się wojska carskie, na które rusza wspólnie szlachta zaściankowa i Soplicowo. Uznane to zostaje za powstanie, dlatego też wielu musi opuścić granice kraju, by dopiero później wrócić z wojskami napoleońskimi. W trakcie tej potyczki ranny zostaje Jacek Soplica i umiera. Przed śmiercią jednak wyjawia, że to on jest księdzem Robakiem. Wtedy też Gerwazy mu przebacza.

Taki wymiar mają właśnie przemiany, jakie zachodzą wewnątrz bohaterów romantycznej literatury. Każdy z nich był kiedyś kochankiem, któremu nie powiodło się w miłości, potrafili jednak swe uczucie przelać na inną miłość - Ojczyznę, za którą nie wahali się oddać życia i własnego szczęścia.