Model poezji tyrtejskiej był już znany od dawna i nie był on wynalazkiem poetów romantycznych. Taka literatura charakteryzuje się przede wszystkim pierwiastkami nawołującymi do wali o wolność narodu. Jej nazwa pochodzi od starogreckiego poety Tyrteusza, który był symbole poezji bojowników.
Poezja ta działała na zasadzie agitacji. Miała popularyzować model wśród ludzi ,poprzez swe treści, ideały wolnościowe. Nawoływać do walki o honor ojczyzny. Jej głównym celem było doprowadzenie do zbrojnego wystąpienia Polaków przeciwko zaborcom.
Do nurtu tego zaliczyć możemy zarówno poezje wielkich romantyków, takich jak Mickiewicz, czy Słowacki, jak i twórców mniej znanych. Tak jest w przypadku poetów, którzy wypłynęli na przykład na fali powstania listopadowego. Była to poezja ludzi, którzy nie byli prawdziwymi poetami, a żołnierzami, jak określił to Gosławski, artysta "co nie zna lutni, lancę zna". Do takich artystów należał z pewnością Franciszek Kowalski, który wydał zbiór "Miecz i lutnia". Nie były to oczywiście wiersze wysokich lotów, ale ważne w nich była ich funkcja propagandowa, jak na przykład w utworze "Ułan na wedecie".
Nie wszyscy jednak poeci byli tak słabymi literatami jak Kowalski. Później pojawili się autorzy, którzy w tej tematyce reprezentowali naprawdę wysoki poziom. Nadali oni tej liryce "walczącej" i "powstańczej" znamiona poezji romantycznej, podnosząc tym jej artyzm. Za przykład posłużyć tu może chociażby Seweryn Goszczyński i jego tom "Pobudka", inny poeta to Maurycy Gosłowski i jego "Poezja ułana polskiego", następnie wymienić należy Stefana Garczyńskiego i "Sonety wojenne" oraz bardziej znanego przedstawiciela tego nurtu Wincentego Pola z jego "Pieśniami Janusza".
Poezja powstańców i w ogóle poezja tyrtejska upodobała sobie i wykształciła kilka własnych form wyrazu poetyckiego. Najbardziej popularna jest oczywiście forma piosenki wojennej, w której dyżurnymi motywami najważniejszymi i najczęściej występującymi były: waleczny żołnierz ukazany w sposób wesoły i dziarski, który śpiewa o swej ukochanej dziewczynie "jak malina" . ważny jest również jego szybki koń oraz szabla, na której się nigdy nie zawiódł. Wojna była w nich ukazana jak wielka przygoda, która porywa swą zawieruchą i prowadzi do rychłego zwycięstwa. Taki obraz mamy na przykład w wierszach "Mazur podolski" Kowalskiego, "Krakus" Pola.
Utwory te miały ukazywać jak ważną rzeczą i zarazem pociągająca jest walka o ojczyznę, o jej wolność i ideały, za co cały naród będzie wdzięczny walczącym. Bohater w tej poezji był zawsze taki sam, schematyczny. Wiersz miał budowę nieskomplikowaną i rytmiczną, aby łatwo było go przyswoić i ułożyć do niego melodię. Również język nie był skomplikowany i opowiadana historia również, miało to ułatwiać odbiór tej poezji i wskazywać na jednoznaczne przesłanie.
Model tej literatury związany był często z piosenką ludową, odwoływał się do jej stylistyki i głoszonych prawd.
Do takiej moralności i patetyczności postawy żołnierza walczącego o dobro narodu odwoływał się w swych utworach Stefan Garczyński. W swych wierszach "Wspomnienia z czasów wojny" nakreśla on obraz walki i wojska polskiego jako moralnej i słusznej sprawy. Uważa to za świętą powinność każdego Polaka, któremu drogie są losy kraju. Pojawia się w tych wierszach również początkowa wizja mesjanistyczna Polski, który to motyw będzie wykorzystywany tak powszechnie w pełni rozkwitu romantycznej sztuki. Motyw ten ukazywany był coraz silniej, wraz z chylącym się ku upadkowi powstaniu.
Poezja tyrtejska miał pokazać walczącym, że warto jest powierzyć swe życie w imię ideałów narodowych. Miała ukazywać wielkie prawdy w sposób zrozumiały dla każdego żołnierza. W formach najbardziej przyswajalnych, by zapadały głęboko w pamięci i pozwalały przetrwać trudne chwile.
