Co to jest kultura ? Według Słownika to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie. To również stopień doskonałości, sprawności w opanowaniu jakiejś specjalności, umiejętności itp., wysoki poziom czegoś, zwłaszcza rozwoju intelektualnego, moralnego. Według Encyklopedii to jeden z najbardziej popularnych terminów humanistyki i nauk społecznych, a także języka potocznego, w którym jednak ma zwykle inne znaczenie i silne zabarwienie wartościujące. W znaczeniu najszerszym kultura obejmuje to wszystko, co w zachowaniu się i wyposażeniu członków społeczeństw ludzkich stanowi rezultat zbiorowej działalności. Mówi się też o kulturze jako tym, co w zachowaniu się ludzkim jest wyuczone - w odróżnieniu od tego, co biologicznie odziedziczone. W zastosowaniach pierwotnych słowo cultura odnosiło się głównie do uprawy roli, dość wcześnie jednak zaczęło być stosowane metaforycznie (np. przez Cycerona, który pisał również o "kulturze duszy") do innych dziedzin, w których starania ludzkie prowadzą do poprawy stanu wyjściowego. Przez stulecia używany w tym drugim znaczeniu jedynie sporadycznie, termin kultura zyskał pewną popularność w XVIII wieku, kiedy był odnoszony zwłaszcza do moralnego i umysłowego doskonalenia się człowieka; szeroko zaczął być stosowany w XIX wieku, oznaczano nim całokształt tak duchowego, jak i materialnego dorobku społeczeństwa; w tym znaczeniu używano go na ogół zamiennie z terminem cywilizacja, od którego później odróżniano go jako określenie dorobku raczej duchowego niż materialnego. W XX wieku upowszechniła się tendencja do ujmowania kultury przede wszystkim jako zespołu wzorów rozwiązywania problemów charakterystycznego dla danego społeczeństwa, wzorów postępowania itp.
Główne dziedziny kultury:
Kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne.
Kultura duchowa: wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia;
Kultura społeczna: wierzenia, normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;
kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową
kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;
kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka. Całość wiedzy na temat kultury próbuje integrować dziedzina wiedzy, jaką jest kulturoznawstwo, jednak także na poszczególnych aspektach kultury uwagę skupiają: filozofia kultury, historia kultury, antropologia kulturowa, socjologia kultury, etnografia czy memetyka.
Już w starożytności odbywały się przedstawienia teatralne, powstawał teatr, który teraz jest wzorem dla wszystkich innych odmian teatru. Teatr grecki wiąże się z kultem Dionizosa. Pierwszy teatr powstał w Atenach w V wieku p.n.e. w starożytnej Grecji wykorzystywano naturalne ukształtowanie terenu, na miejsce teatru wybierano przeważnie wzgórze, na jego zboczu mieściła się widownia, w dole okrągły plac zwany orchestrą, na którym wybudowano prostokątne podwyższenie. Nazwano je proskenion. Za nim znajdował się niewielki budynek- skene- spełniający funkcje garderoby. W tragedii w jednej scenie mogło występować najwyżej trzech aktorów.
Sztuka grecka miała inne początki niż sztuka Egiptu czy Mezopotamii. Świadomość narodowa pokazała Grekom ich własne wartości i siłę twórczą, co pozwoliło im zerwać w okresie klasycyzmu wszelkie związki ze sztuką Wschodu. Dzieje sztuki greckiej przypadają na pierwsze tysiąclecie przez n.e. i wtedy oddziaływanie tej sztuki osiąga szczyt. W czasach rzymskich i z początkiem chrześcijaństwa sztuka grecka i cała kultura tego kraju żyła odblaskiem dawnej chwały. Grecy pierwsi wytworzyli filozofię sztuki, opartą na logice i konsekwencji poznania. Artyści i filozofowie wierzyli, że zdaniem artysty jest cos odtwarzać, nie zaś stwarzać świat nowych form, obrazów i symboli. Podczas gdy sztukę grecka tworzyli artyści znani nam z imienia, twórcy sztuki rzymskiej są bezimienni. Często byli to artyści, którzy do Rzymu przybyli z Grecji lub z innych krajów podległych imperium. Dzięki uznaniu dla kultury greckiej na półwyspie włoskim zachowało się wiele zabytków greckich. Rzymianie rozszerzając swe imperium na dalekie kraje w Afryce, na Galię lub na Małą Azję, nieśli ze sobą tę samą architekturę. Zabytków kolonialnej sztuki rzymskiej nie brak w Afryce północnej od Egiptu począwszy. Miasto Leptis i Sabrata w Libii, amfiteatr Al. Dram w Tunezji, Łuk Trajana w Timgad w Algerii to wspaniałe zabytki.
Renesans jako styl oparty na starożytności grecko- rzymskiej był przygotowany od dawna. Już w IX wieku pojawiła się tendencja do przywracania form antycznych. Renesans włoski dzielił się na dwa okresy : wczesny (1400- 1500), i renesans rozwinięty ( 1500- 1530). Od 1530 roku wytworzyła się odmiana stylu nazwana manieryzmem. Renesans florencki związany był z rządami Medyceuszów, rzymski natomiast z papiestwem. Renesans wczesny z XV wieku wraz z humanizmem rozszedł się z Florencji po całych Włoszech , dotarł tez do Europy, północnej. Filip Brunelleschi pchnął architekturę na drogi odmienne od gotyku. Sławę zdobył fasadą przytułku dla dzieci, w kościele św. Wawrzyńca zastosował kolumny korynckie i łuki nad nimi, były to nowe elementy w architekturze. Michelozo di Bartolommeo zapewnił dalszy rozwój w architekturze florenckiej. Zbudował pałac Medyceuszów we Florencji, pałac miejski który odtąd się przyjął, na zewnątrz budynek był ciężki a okna parteru opatrzone miał kratami. Rzeźbiarz Donatello wyrzeźbił posągi młodego Dawida i św. Jerzego. Najważniejszym jego dziełem stal się konny pomnik kondotiera Gattamelaty. Od tego pomnika wywodzą się wszystkie konne posągi renesansu. Drugim takim pomnikiem jest w Wenecji Pomnik Colleoniego dłuta Verrocchia. W Wenecji zamiast malarstwa wprost na ścianie artyści zastosują duże obrazy na płótnie, wprawiane w boazerie. W Wenecji i w Padwie działają tacy malarze, jak Giovanni Bellini i Andrea Mantegna. Ze szkoły florenckiej wyszedł Leonardo da Vinci , ze szkoły umbryjskiej Rafael Santi. Rozwija się także grafika i powstaje akwarela. Do rozsławienia sztuki włoskiej przyczyniło się złotnictwo. Francja przejmując renesans łączyła go z konstrukcją gotycką. W zamku Chambord nad Loarą włoscy architekci zastosowali centralny plan zamku, wybitnie renesansowy. W połowie XVI wieku Pierre Lescot zbudował jedno skrzydło i fasadę pałacu Luwru w Paryżu. Powaga i surowość sztuki hiszpańskiej zaznaczyła się najlepiej w budowie wielkiego zespołu Escurialu. Głównym materiałem budowlanym był granit. Escurial zaczął budować architekt Juan de Toledo w roku 1563 , lecz rychło przejął od niego pracę Juan de Herdera. Do roku 1584 zbudowano kościół i budynki klasztoru oraz pałace z dziedzińcami. Wśród malarzy renesansowych w Niderlandach najwybitniejszym jest Piotr Bruegel starszy. W czasach królowej Elżbiety I renesans wypowiedział się bardziej w teatrze , w poezji, w filozofii, niż w sztukach plastycznych. Rok 1567 przyjmuje się jako datę narodzin teatru elżbietańskiego. Przyjęcie renesansu przez Polskę dokonało się bardzo wcześnie,
W 1500 roku działalność w Polsce rozpoczął Franciszek Florentczyk, który podjął się przebudowy zamku królewskiego na Wawelu. Najciekawszym artystą tego okresu był Santi Gucci, którego dziełem jest pałac w Książu Wielkim i pałac w Baranowie. Wśród zamków powstałych w tym okresie wymienić trzeba zamek w Krasiczynie. Polski renesans trwa do lat trzydziestych XVII wieku.
Kultura nie upada, ale zmienia się. Związane jest to z poziomem rozwoju nauki. We współczesnym świecie komputeryzacja wyparła wszystkie dziedziny. Następuje rozwój nauk i lawina wynalazków. Kultura będzie się nadal zmieniać, przystosowała się do dzisiejszego świata. Ale dziedzictwo kulturowe minionych epok i najważniejsze wartości będą zawsze trwałe.
Bibliografia:
Karol Estreicher, "Historia sztuki w zarysie", Warszawa 1979.
