Czym jest bezdomność, która określa bohaterów powieści Stefana Żeromskiego? Uwagę zwraca wieloznaczność słowa. Z jednej bowiem strony najbardziej powszechne i pospolite jego znaczenie to określenie braku własnego domu, mieszkania, swoich czterech ścian, własnego kąta, czy dachu nad głowa.
W szerszym jednak znaczeniu dom to przystań, ostoja, port, znak rodziny, spokoju, bezpieczeństwa. Taka bezdomność jest adekwatna do opisania sytuacji życiowej postaci z powieści Żeromskiego, jest wyrazem ich zagubienia, niezakorzenienia, samotności, braku poczucia przynależności, swojego miejsca.
Głównym bohaterem utworu jest młody lekarz - Tomasz Judym. Choć urodził się w biednej rodzinie robotniczej udaje mu się dzięki ambicji odnieść sukces - kończy studia medyczne, zostaje lekarzem i pełen zapału rozpoczyna pracę zawodów, co nie jest jak pokazuje historia jego życia równoznaczne z karierą. Jego pochodzenie powoduje, ze rodzi się w nim poczucie zobowiązania wobec ludzi spośród, których się wywodzi.
Ale jak przekonał się młody zapaleniec wrażliwość na biedę, ludzką nędze i cierpienia, a także współczucie, nie są mile widziane w gronie lekarskim. Miłość do pieniądza, wygoda, awans - oto, co tam rządzi. A najlepszym przykładem stosunku do jego planów bezinteresownej pomocy najbiedniejszym jest rekcja na odczyt Judyma u doktora czernisz - środowisko, które powinno go wspierać odwraca się od niego.
Tomasz Judym jest człowiekiem nieszczęśliwym - nie znajduje płaszczyzny porozumienia ani z tymi wśród, których wyrósł, ani z tymi, do których po trudach się zalicza.
Jedyną bliska mu osobą, która okazuje zrozumienie i chęć pomocy jest Joasia Podborską. Jednak poczucie obowiązku i idee, którym chce służyć sprawią, ze wyrzeknie się nawet szczęścia w jej osobie. Tomasz Judym obawiał się, ze obowiązki rodzinne chęć wywiązania się z zadań stawianych głowie rodziny zaprzątną go do tego stopnia, ze nie zrealizuje swojego zawodowego powołania.
Inżynier Korzecki przyjaciel głównego bohatera z czasów wspólnej podróży po Europie to człowiek, którego nazwać możemy dekadentem. Kieruje nim nieustanny niepokój i poczucie bezsensu. Nie zadowalają go dobra materialne, własny dom, jest on samotnikiem, błąkającym się wśród ludzi i nie mogącym znaleźć porozumienia z otoczeniem. Prowadzi to do czynu samobójczego, który okazał się dla niego jedynym wyjściem z pułapki beznadziejnej rzeczywistości.
Joanna Podborska cierpi z powodu braku ciepła domu rodzinnego, którego bardzo wcześnie pozbawił ją los. Gdy była dziewczynka straciła rodziców i musiała podjąć odpowiedzialności młodszego brata. Zarabiała jako nauczycielka i guwernantka. Nie udaje się próba powrotu w rodzinne strony - nie czuje się tam już jak u siebie. Ponadto Tomasz Judym, z którym pragnęła zbudować prawdziwy ciepły dom odbiera jej marzenia i nadzieje na ich realizację.
Bezdomni to również emigranci można powiedzieć z wyboru, bo wyjeżdżający za pracą i chlebem. Ale czy był to rzeczywiście dobrowolny wybór czy przymus? Bezdomny, bo pozbawiony domu - ojczyzny staje się w ten sposób brat głównego bohatera - Wiktor Judym.
Wśród emigrantów prezentuje także Żeromski tych, którzy jak Leszczykowski z powodów politycznych, z obaw przed karą za udziale w walkach o niepodległość ojczyzny muzą się urządzić z dala od niej. Leszczykowski więc z syna zubożałej rodziny szlacheckiej, pochodzącej z okolic Cisów, staje się kupcem z dużym majątkiem. Obaj jednak nie byli szczęśliwi na obcej ziemi.
Stefan Żeromski nie uchyla się także przed prezentacją tej bezdomności codziennej, brzydkiej. Przedstawia warunki bytowania nędzarzy z warszawskich ulic, robotników z Zagłębia, czy chłopów z okolic Cisów. Grozę budziło nie tylko położenie tych ludzi, które sytuowało ich poniżej jakiegokolwiek poziomu, ale także obojętność społeczeństwa i środowisk lokalnych na ich los. Praca ponad siły, nie leczone choroby, pogarda, wyobcowanie tych ludzi budziły przerażenie i bunt młodego człowieka.
Dotykało to młodego lekarza tym dotkliwiej, ze był to los wielu jego bliskich - wspomnieliśmy już o bracie, a przecież jego bratowa w bardzo ciężkich warunkach pracowała w fabryce cygar.
Powieść "Ludzie bezdomni" Stefana Żeromskiego prezentuje różne kategorie bezdomności, która dotyka człowieka. Od bezdomności mieszkańców ulicy, przez bezdomność wynikająca z braku rodziny i opieki, zmuszająca o własnych silach zmierzyć się ze światem (Joanna Podborska), tą która sprawia, że w momencie osiągnięcia marzenia i wydostania się poza krąg nędzarzy czują się samotni, a nowe środowisko wcale nie okazuje się przychylne jak rodzina (Tomasz Judym), przez tych który ze względu na trudną sytuację materialną (Wiktor Judym), czy chęć ratowania ojczyzny (Leszczykowski) utracili ją, aż do tych którzy nie potrafili odnaleźć sensu w otaczającym ich świecie, nie umieli się zadomowić w rzeczywistości (Korzecki).
