Język jest tworem żywym. Oznacza to, że zmienia się wraz z upływającym czasem, z rozwojem cywilizacji i społeczeństwa. Polszczyzną elity (ludzi dobrze wykształconych) jest język literacki. Słownictwo, które uważane jest za oficjalne, podlega normom, zostało ujednolicone - znormatywizowane.
Norma językowa: to zatem zbiór ustalonych, ogólnie przyjętych, zaplanowanych i używanych przez dane społeczeństwo jednostek językowych oraz reguł językowych. Norma językowa zawiera w sobie normę gramatyczną, czyli wypowiedzi (ustne lub pisemne) poprawne pod względem gramatycznym, oraz normę stylistyczną, czyli dostosowanie się języka do sytuacji, wybór określonego stylu języka.
Istnieją także innowacje językowe, czyli nowe zjawiska, które pojawiają się w języku. Jeżeli jakaś innowacja upowszechniła się (np. spotyka się ją w tekstach), ale nie jest aprobowana przez słowniki, nazywa się ją uzusem językowym. Niejednokrotnie uzus, w miarę upływu czasu, może stać się normą językową.
Uzusem jest bardzo popularny w polszczyźnie potocznej zaimek wskazujący rodzaju żeńskiego: tą (np.: Podaj mi tą książkę), chociaż poprawna forma brzmi: tę (Podaj mi tę książkę) często stosuje się pierwszą wersję, choć nie jest ona poprawna.
Rozróżniamy dwa rodzaje normy językowej:
- WZORCOWA: pełni funkcję estetyczną. Dużą rolę odgrywa w niej tradycja językowa.
- UŻYTKOWA: dążenie do precyzyjnego i skutecznego porozumiewania się. To także sprawność
i ekonomika wypowiedzi.
Istnieje także pojęcie formy normatywnej (paralelnej): to dwie formy, występujące w tym samym czasie i będące jednakowo poprawne, np.: gęsty / gęściejszy; oczyma / oczami; dłońmi / dłoniami.
Jeżeli wszystkie zjawiska językowe posiadają precyzyjne określenia, możemy wtedy mówić o wystarczalności języka. Słowo zgodne z normami językowymi, jest to słowo nowopowstałe, uznane za potrzebne, np.: kliknąć. Natomiast ekonomiczność języka związana jest z precyzją wypowiadania się. Aby język był ekonomiczny, powinien posiadać proste zasady, a ilość reguł, rządzących językiem powinna być łatwa do przyswojenia.
Normy i zasady języka można naruszać w sposób świadomy, jeżeli chce się zażartować, nadać wypowiedzi określoną stylizację lub zwrócić szczególną uwagę na jakiś fakt językowy. Nieświadome odstępstwo od normy oraz niepotrzebna i przypadkowa innowacja nazywa się błędem językowym. Istnieje wiele rodzajów błędów językowych:
Błąd ortograficzny: niepoprawne zastosowanie zasad ortograficznych w wyrazie (np.: spojżeć, zamiast: spojrzeć; rzaba, zamiast: żaba) Błąd składniowy - błąd gramatyczny: niepoprawne zastosowanie zasad gramatycznych w wypowiedzi, zaburzenia fleksji, rekcji czasowników, łączliwości wyrazów (np.: źle dobrany przypadek: słyszeć sygnała, zamiast: słyszeć sygnał; bać się mrówków, zamiast: bać się mrówek;). Błąd stylistyczny: źle dobrany styl wypowiedzi (np.: pomieszanie stylu wysokiego z niskim, stosowanie stylu urzędowego i dialektyzmów lub wulgaryzmów). Naruszenie wypowiedzi językowej o wyższym rejestrze, błędem językowym o niższym rejestrze (np.: Rolnik doznał pomocy w żniwach, zamiast: otrzymał pomoc). Błąd leksykalny: złe użycie znaczenia wyrazu, wynikające z niezrozumienia znaczenia (np.: empatyczny, to ktoś bardzo sympatyczny; oportunista to ktoś, kto się opiera;). Defrazeologizacja: błędne użycie związku frazeologicznego (np.: czarny kruk, zamiast: biały kruk lub czarny koń). "Fałszywi przyjaciele": wyraz obcy, brzmiący podobnie do wyrazu polskiego (np.: ang. camera - aparat fotograficzny, użyty w znaczeniu - kamery - przyrządu służącego do nagrywania obrazu). Wyrazy modne i wyrazy wytrychy: bardzo często spotykane w wypowiedziach i nie zawsze używane zgodnie ze swoim znaczeniem (np.: Nie mamy alternatywy, by zostać partnerem NATO: wyraz alternatywa został użyty niezgodnie ze swoim znaczeniem). Błąd logiczny: błędne zestawienie wyrazów wzajemnie się wykluczających (np.: żywy trup; gnać powoli; większa połowa; zielenić się na zielono). Pleonazm: "masło maślane", błąd językowy polegający na wstawianiu do wypowiedzi niepotrzebnych określeń (np.: obejrzeć coś na oczy; cofnąć się do tyłu; ubogi żebrak; równa połowa). Tautologia: używanie w wypowiedzi niepotrzebnych synonimów (np.: przeżyliśmy różne chwile i momenty; mamy wzajemny szacunek do siebie nawzajem; obejmujemy naszą działalnością całą młodzież w stu procentach).
