Nowelistyka została odkryta przez pisarzy pozytywistycznych i to głównie im zawdzięczamy spopularyzowanie tego gatunku. Służyła jako narzędzie propagowania takich idei jak praca organiczna czy praca u podstaw.
Najważniejszą cechą odróżniającą nowelę od innych gatunków prozatorskich jest przedstawianie w niej wyłącznie jednego wątku. Wątki poboczne są zredukowane do niezbędnego minimum, lub też po prostu ich nie ma. Występujący w utworach bohaterowie są przedstawieni skrótowo, ich ilość jest również ograniczona. Uwydatnienie głównego wątku odbywa się poprzez celowy brak jakichkolwiek opisów przyrody i rozbudowanych charakterystyk postaci. Akcja zmierza do jasno określonego punktu kulminacyjnego, który jest najczęściej przełomowym momentem w życiu jednego z bohaterów. Utwór zakończony jest zawsze puentą, która w skrócie oddaje sens noweli. Wszechwiedzący narrator, występujący w trzeciej osobie, do opisywanych wydarzeń podchodzi bez zbędnych uczuć, stara się zachować niezbędny dystans. Częstą praktyką jest użycie rekwizytu, który pomaga zdiagnozować przedstawiony w utworze problem.
