Rozważ jaka jest rola Epilogu w „Panu Tadeuszu”. Dokonaj jego interpretacji, wskaż związek z dziełem.

 

               „Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie” jest poematem epickim napisanym przez Adama Mickiewicza, wydanym w dwóch tomach w 1834 roku. Epopeja narodowa składa się z dwunastu ksiąg pisanych trzynastozgłoskowym wierszem. Utwór opowiada o historii Polski szlacheckiej, sile tradycji i nadzwyczajnym pięknie Ojczyzny. Ukazuje wady szlachty, które równoważone są wielkim poświęceniem. W epopei można wyróżnić m.in.: wątek główny - dzieje Jacka Soplicy, wątek sporu o zamek, wątek miłosny oraz wątek niepodległościowy.  Akcja „Pana Tadeusza” toczy się w latach 1811-1812, w czasach wojen napoleońskich.

Adam Mickiewicz w utworze przedstawił Polskę jako raj, podkreślił jej piękno i dobro. Miłość do krajobrazu ukazana jest w opisach, które wprowadzają czytelnika do świata szczegółów, smaków, zapachów, kolorów i dźwięków. Ojczyzna stała się krainą wiecznego szczęścia, niezakłócona i niezmącona bólem, cierpieniem oraz smutkiem.

            Epilog jest jedynym pesymistycznym, wręcz gorzkim, akcentem w utworze Adama Mickiewicza. Poeta napisał ten fragment po ukończeniu całego dzieła, jednak po raz pierwszy wydrukowano go wraz z „Panem Tadeuszem” dopiero w 1860 roku, pięć lat po śmierci autora.

Jest to utwór refleksyjny, sprowadza czytelnika na ziemię. Jest komentarzem Mickiewicza, w którym porusza trudne dla Polaków tematy. Odsłania realia, opowiada o okolicznościach powstania dzieła oraz dzieli się swoimi przeżyciami i przemyśleniami.

Epilog napisany jest z perspektywy tęskniącego za Ojczyzną emigranta. Tęsknota za krajem potęgowana jest smutną atmosferą życia na obczyźnie, zmartwieniem oraz brakiem nadziei na powrót do Polski. Mickiewicz podkreśla własną przynależność do grupy emigrantów, w tekście występuje wiele zaimków osobowych w liczbie mnogiej. Wypomina ucieczkę od obowiązków, tchórzostwo, niechęć i brak współpracy. Powstanie listopadowe poniosło klęskę. Imperium Rosyjskie zwyciężyło, co spowodowało wielkie wyrzuty sumienia i poczucie niesprawiedliwości. Mickiewicz nie wspomina o smutnej i trudnej historii Polski w „Panu Tadeuszu” (m.in. o powstaniu listopadowym, represjach carskich), za co jest krytykowany. Epilog jest rozrachunkiem Mickiewicza, wyjawia prawdę i wspiera rodaków.

 

„Chciałem pominąć, ptak małego lotu,

Pominąć strefy ulewy i grzmotu

I szukać tylko cienia i pogody,

Wieki dzieciństwa, domowe zagrody...”

 

„Tam myśl nie śmiała zwrócić lotów,

W sferę okropną nawet ptakom grzmotów.

O Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie

Złożona - nie ma sił mówić o tobie!”

 

Poeta świadomie pomija w tekście epopei bolesne i przygnębiające tematy, stwarzające kontrowersje czy wywołujące rozpacz i cierpienie.  Mickiewicz przedstawia kryształowo czystą, idealistyczną wizje Ojczyzny. Pisał ku pokrzepieniu serc, lecząc rany. Podnosił na duchu i dodawał nadzieję na lepszą przyszłość.

 

„Jedna już tylko jest kraina taka.

W której jest trochę szczęścia dla Polaka:

Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie

Święty i czysty jak pierwsze kochanie,

Nie zaburzony błędów przypomnieniem,

Nie podkopany nadziei złudzeniem

Ani zmieniony wypadów strumieniem.”

 

Poeta nazywa Ojczyznę „Krajem lat dziecinnych”. Dzieciństwo kojarzy się z czystością, nieświadomością, niewinnością i beztroską. „Pan Tadeusz” ma na celu opowiedzenie historii, w którą czytelnik mógłby się całkowicie zagłębić, dzięki której mógłby oderwać się od rzeczywistości.

Autor dzieła ma nadzieję, że doczeka wolnej, niepodległej Polski. W Epilogu wyjaśnia, że „Pan Tadeusz” ma być zapisem dawnej historii i szlacheckich tradycji. Utwór, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, będzie wzruszał i przypominał o XIX wiecznym życiu.

 

      Epilog Adama Mickiewicza jest bez wątpienia gorzkim podsumowaniem utworu. Pogodna, harmonijna i jasna opowieść szlachecka zakończona jest szczerym wyznaniem autora, które otwiera czytelnikowi oczy i powoduje jego nagłe zderzenie z rzeczywistością. Pragnieniem autora jest powrót do wolnej Ojczyzny. Rozbita Rzeczpospolita oraz cierpienie duchowe emigrantów nie osłabiają jednak wielkiej nadziei poety. Mickiewicz chce podzielić się z Polakami uczuciem i siłą. Dlaczego więc poeta nie decyduje się na dodanie Epilogu do dzieła? Nie uzyskamy satysfakcjonującej odpowiedzi. Możliwe, że autor chciał zostawić utwór zupełnie czysty, nienaruszony smutkiem i bólem. Miał być pięknym wspomnieniem lub zapowiedzią niepodległej przyszłości.