Ok. 437 do 347 r. p.n.e.

"Wiedza jest drugim słońcem dla duszy"

Platon

Platon urodził się około 437 r. p.n.e. Urodził się i mieszkał w przeżywających wówczas rozkwit Atenach. Wywodził się ze znakomitego rodu Kodrosa, a ze strony rodziny matki był spokrewniony z samym Solonem. Oficjalnie nadano mu imię Arystokles, po dziadku, natomiast Platonem określano go ze względu na barczystą budowę ciała. Był dobrze wykształcony i starannie wychowany. Dobrze zbudowany i wysportowany niejednokrotnie odnosił zwycięstwa w czasie igrzysk, także olimpijskich, przecz co cieszył się dużą popularnością wśród Ateńczyków. Był też nauczycielem gimnastyki. Zwyczajem wykształconych Greków, zajmował się różnymi dziedzinami sztuki i nauki, cenił sobie malarstwo, poezję czy muzykę, szczególnie filozofię. W tym czasie w Atenach przebywał Sokrates prowadząc swoje słynne dyskusje. Sokrates wciągał do rozmowy dostojników, kazał im rozstrzygać różnie kwestie. Te publicznie toczone rozmowy przyciągały rzesze słuchaczy, głownie młodzieży. Platon poznał Sokratesa, kiedy miał dwadzieścia lat. Pobierał u niego lekcje, poznając różne systemy filozoficzne między innymi Heraklita i Anaksagorasa, a przede wszystkim naukę samego Sokratesa. W tym czasie do grona uczniów filozofa należeli też inni, którzy później sami zasłynęli jako filozofowie, Platon poznał wówczas Antystenesa, Arystypa, Euklidesa. Ten okres dziewięciu lat, które spędził z Sokratesem, wpłynęły na jego własny system filozoficzny. Sokratesa skazano na śmierć, uczniowie towarzyszyli mu podczas pobytu w więzieniu i w ostatnich chwilach po wypiciu cykuty.

Sokrates nie spisywał swoich nauk, prowadził dialogi i uczył młodych obywateli, nie dbał jednak o uwiecznienie swoich poglądów. Zrobił to Platon. Jednak poglądy ucznia poszły własną drogą, nie wszystko, co umieścił w napisanych przez siebie dialogach, jest nauką Sokratesa. Co dokładnie, nie wiadomo. Jednak pisma platona stanowią główne źródło wiedzy o Sokratesie, jego filozofii i życiu.

Po śmierci Sokratesa Platon opuścił Ateny i sporo podróżował. Przejeżdżał przez Megar, Kyrenę, w Talencie spotkał się z Archytasem, potem udał się do Lokrii, tam przebywał w gościnie u Timaiosa, filozofa ze szkoły pitagorejskiej. Następnie udał się do Egiptu, podobno pobierał tam jakiś tajemne nauki u kapłanów i został nawet wtajemniczony w jakieś misterium, potem podróżował po Azji Mniejszej, Italii i Sycylii. Jego podróże trwały dwanaście lat, potem jeszcze przedłużył się pobyt w niewoli, ale w końcu wrócił do Aten. W Atenach założył szkołę, "zajęcia" odbywały się w gaju Akademosa, stad później nazywano ją akademią. Nad wejściem do akademii widniał napis, zabraniający wstępu tym, którzy nie znają matematyki. Przez 42 lata Platon poświęcał się pracy nauczycielskiej, rozmyślaniom i pisaniu swoich dzieł. Stworzył własna wizję państwa, oparta na pojęciu idei, jednak nie angażował się bezpośrednio w życie polityczne. Ograniczał się do wdrażania swoich idei dobra uczniom i każdemu kto, chciał słuchać jego nauk. Jego plan naprawy świata, w tym też stosunków politycznych zasadzał się na idei dobra wcielanej w życie. Platon podejmował pewne próby udziału w życiu politycznym, doradzał nawet władcy, Dionizosowi Młodszemu, jednak, kiedy doradził mu naukę geometrii, którą to, jego zdaniem, każdy władca powinien znać, Dionizos zrezygnował z jego pomocy.

Szkoła i filozofia były całym jego życiem, mieszkał przy akademii samotnie, bo nie założył rodziny, otoczony uczniami, bo jego nauka cieszyła się powodzeniem. Zmarł w 347 r. p.n.e. w dniu swoich urodzin. Jednocześnie był to symboliczny dzień, w którym na ziemię przybywa Apollo.

Z owej zbieżności, ale też z jego zamiłowania do nauki i sztuki zrodziła się legenda o boskim pochodzeniu filozofa, uznawano go bowiem za syna Apolla. Grecy często oddawali cześć boską swoim bohaterom, Platonowi złożono ofiarę tuż po śmierci i po latach nadal otaczano kultem, należnym półbogom. Jego uczniowie obchodzili uroczyście rocznice jego śmierci, składając ofiary i śpiewając hymn: "dzień, w którym bogowie dali ludziom Platona".

PISMA

Z pism platona zachowało się trzydzieści pięć dialogów i listów i wydaje się, że jest to cały jego dorobek pisarski. Są to rozmowy prowadzone głównie przez Sokratesa których ludźmi nauki polityki, sztuki, po prostu postaciami znanymi współczesnym autora, w których mistrz wyjaśnia jakieś zagadnienia. Dialogi owe są napisane w formie literackiej, ich bohaterowie rozmawiają swobodnie, czasem potocznie. Mimo obecności innych uczniów, Platon nie umieszcza siebie w żadnym z nich, wydaje się, że wyrazicielem jego myśli jest sam Sokrates, któremu autor przypisuje też własne przemyślenia. Poszczególne zagadnienia wyjaśniane w dialogach, łączą się w spójny system filozoficzny. Są to w większości dialogi, w formie potocznej mowy, w których głos zabierają współcześni mu przedstawiciele nauki, polityki, różnych zawodów. On sam nie zabiera głosu, stąd trudność w ustaleniu co jest poglądem Platona a co innych. Dialogi stawiają sobie zadanie określenia pojęć etycznych, lub budują własne pozytywne teorie, które łączą się z sobą w system.

Do najważniejszych dialogów Platona należą:

- "Obrona Sokratesa" - będąca jego mową obronną w procesie, jaki mu wytoczono, w rzeczywistości jest to raczej oskarżenie systemu, który, co Sokrates wie z góry, wyda wyrok skazujący.

- "Uczta - czyli traktat o miłości, rozmowa tocząca się Kraty czasie uczty, na którą zaproszono też Sokratesa, każdy kraty uczestników przedstawia swój pogląd na miłość i próbuje stworzyć jej definicję, ostatni przemawia Sokrates…

- "Kratylos" - dialog dotyczący zagadnień językoznawczych, gdzie Platon sprzeciwia się filozofii Heraklita.

- "Laches" - jeden z dialogów o różnych cnotach, ten dotyczy odwagi

- "Charmides" - ten roztropności

- "Eutyfron" - a ten pobożności

- "Protagoras" - czyli o sokratejskim rozumieniu cnoty

- "Fileb" - rzecz o miłości platońskiej, czyli jak się ma rozkosz do miłości.

- "Państwo" - ważna praca w dorobku Platona, jest to jego wizja państwa idealnego opartego na podziale ról (bez poetów wewnątrz granic) -  "Nie ma gorszego państwa od totalitarnego".

- "Timaios" - rozważania na temat powstania świata, czyli wykład z filozofii przyrody.

- "Gorgiasz" - dialog dotyczący retoryki, w szczególności etyki retoryki, Platon krytykuje tu egoizm i hedonizm mówców

- "Menon" - czyli rzecz o tym, jak się trzeba uczyć cnoty, bo takie jest założenie, ze można i je właśnie tu przedstawia

- "Fajdros" - ważny dla zrozumienia pojęcia idei platońskich, (jaskinia platońska)

- "Sofista" - rozważania o bycie

- "Fedon" - przedstawia ostatnie chwile Sokratesa, jego rozmowy z uczniami, odbywane już w więzieniu, w których rozważa problem duszy i jej nieśmiertelności, kończy się śmiercią mistrza.

- "Teajtet" - dotyczy poznania

- "Parmenides" - prezentacja dialektycznej metody

- "Republika i prawa" - powtórka z polityki, czyli o utopii idealnego państwa.

Małe przybliżenie filozofii Platona

IDEE

"Rzeczy się stają, idee istnieją"

Platon

Podstawowym zadaniem filozofii w ogóle było dotarcie do prawdy. System sokratejski szczególną wagę przywiązywał do możliwości poznania, czy w ogóle możliwe jest poznanie prawdy, czy wiedza ludzka może być pewna. Sokrates nie zgadzał się na przyjmowanie z góry żadnych założeń z góry, bez udowadniania, stąd słynne "wiem, ze nic nie wiem".

Dla Platona świat składał się z bytów idealnych i materialnych. Wiedza polega na zrozumieniu tych idealnych, ponieważ one tylko są niezmienne i stałe. Nie są one dane bezpośrednio, tj. nie możemy doświadczyć ich zmysłowo, natomiast można je poznawać intelektualnie. Owe idee są stałe i niezmienne, wieczne, natomiast byty materialne są ich odbiciami, zmiennymi, wiec nie można przez nie poznać prawdy. Przykładem niech będzie idea dobra, dobro jest niezmienne, wieczne, jednolite, jednak zewnętrze przejawy dobra bywają różne. Talk samo piękno, idea piękna jest niezmienna, natomiast piękne przedmioty są różne. Takich idei istnieje wiele, należą one do odrębnego świata, w którym panuje hierarchia, od niższych, bardziej szczegółowych, do bardziej ogólnych, a na samym szczycie jest idea dobra.

Wszystko co znamy z dostępnego nam empirycznie świata, ma swoje odpowiedniki w świecie idei, są więc idee przedmiotów, cech, działań oraz relacji między nimi. Należy koniecznie zauważyć, ze to, co Platon nazywa światem rzeczywistym, to właśnie świat idei, według nie bytów materialnych. Idea ma trzy aspekty: ontologiczny - tj. jest pewnym modelem, prawzorem czegoś, niezmiennym, trwałym prototypem pojęcia , rzeczy itd. ; teologiczny - bo służy porządkowi, wprowadza ład w organizacje części składających się na całość rzeczy; i logiczny - gdyż jest to pojęcie ogólne, które pozwala poznawać zjawiska świata zewnętrznego.

Idea jest też przyczyną wszystkiego, każdej jednostkowej rzeczy, prawda jest wiec w idei, a nie w świecie zewnętrznym.

Nowością w stosunku do tego, co mówili wcześniejsi filozofowie i do tego co my, przywykliśmy uznawać, jest realność bytów. U Platona realne są idee. One tworzą prawdziwy świat, świat materialny jest tylko ich odbiciem. Jest to więc rozwiązaniem sporu o zmienność świata. Według Platona świat idei jest niezmienny, a świat zewnętrzny, świat zjawisk zmysłowych jest zmienny.

Tym samym są dwa rodzaje bytów: materialne, poznawalne przez zmysły, zniszczalne i zmienne i byty idealne, poznawalne przez pojęcia, trwałe i niezmienne.

O ile byty idealne istnieją, o tyle rzeczy zaledwie się stają, jako że ich postać ciągle się zmienia.

Doświadczamy rzeczy, które są cieniami idei. Idee nie są bytami psychicznymi, to nie są myśli ani stany psychiczne, ani umysłowe pojęcia. Czym więc są? Tego właśnie usiłował Platon dociec, jednak nie zdołał określić, czym w istocie są owe idee, opisywał je tylko przez negację, czyli przez to, czym nie są i przez opozycję do bytów materialnych.

Opisywał też hierarchię idei, był przekonany , ze ponad wszystkimi innymi, stoi idea dobra, najbardziej ogólna praprzyczyna wszystkiego. Dobro jest twórcze, jest też stwórcą całego swata materialnego. Demiurg - idea dobra stwarzająca świat, wprowadziła weń człowieka, istotę duchową i rozumną, która ma wnosić dobro, do świata materialnego. Jednocześnie utożsamiał dobro pięknem, ściślej sprowadzał piękno do jednej z postaci dobra. To co dobre musi był też piękne, a piękno nie może istnieć bez dobra.

Z takiego ujmowania piękna rodzi się też platońska teoria sztuki. Rola sztuki jest ukazywanie idei piękna w rzeczach. Idea nie ma postaci materialnej, wiec nie sposób ją ująć, jednak w rzeczach też zawierają się idee i to właśnie ma przedstawiać sztuka. Ujmowanie idei piękna polegało między innymi na przestrzeganiu zasad harmonii i geometrycznej proporcji.

CZŁOWIEK ISTOTA PSYCHOFIZYCZNA

"Celem naszych czynów powinno być czynienie dobra".

Platon

Problem psychofizyczny jest nieustannym punktem filozoficznych dociekań, chodzi w nim o relację między duchowym i cielesnym pierwiastkiem i istoty ludzkiej. U Platona człowiek również jest ujmowany w psychofizycznym kontraście, dusza ma tu role dominująca, to ona ma władać ciałem. Dusza bliższa jest świata idei, do niego dąży i nim się kieruje. Dusza podobnie jak idee jest wieczna, ciało należy do świata materialnego, jest wiec przemijające i zmienne.

Wcześniej traktowano duszę jako element materii, filozofowie przyrody widzieli w niej materialny czynnik życia. Platon odchodzi od takiego pojmowania duszy, dla niego to byt niematerialny. Z resztą trzeba zaznaczyć pewną dwoistość pojmowania duszy u Platona jako: czynnik zmysłowy, a wiec podobnie jak w filozofii przyrody i jako czysty rozum, nie zależny jednak od materialnych, cielesnych czynników.

Dusza ludzka też ma trójdzielną budowę, można wyróżnić w niej aspekt rozumowy, ta część znajduje się w głowie, aspekt popędu, czyli siła mieszkająca w piersiach i pożądliwość umiejscawianą w brzuchu. Najważniejsza i hierarchicznie najwyższa z nich jest dusza rozumna, która ma panować nad pozostałymi dwiema. Ten aspekt duszy jest nieśmiertelny, on uczestniczy w świecie idei. Dusza popędliwa i pożądliwa giną wraz z ciałem . dusza zapewnia człowiekowi jedność i dążenie do dobra, ponieważ wywodzi się ze świata idei, chce urzeczywistniać najwyższą idee ideę dobra.

Ciało krępuje idealną dusze, jest jej więzieniem. W tym układzie śmierć ciała jest wyzwoleniem dla niematerialnej duszy i początkiem jej prawdziwego życia, wolnym od obciążeń cielesnych. Śmierć, koniec każdej rzeczy jest wynikiem zła. Dobro jest wiecznym istnieniem, niezmienną, nieśmiertelną ideą, zło przynosi śmierć. W duszy również może się znaleźć zło, które się objawia w niesprawiedliwości, okrucieństwie, tchórzostwie, rozpuście itd. Lecz nawet zła dusza jest nieśmiertelna, przynajmniej w jej rozumowym wymiarze. Najwyższa cnotą na drodze ku idei dobra jest harmonia duszy, jej poszczególnych aspektów. I atak cnota duszy rozumniej jest, oczywiście, mądrość, cnotą popędliwej duszy - , wstrzemięźliwość to najwyższa cnota popędliwości. Najważniejsza jest jednak mądrość, bo ona pozwala uzyskać pozostałe cnoty. Człowiek, który posiądzie mądrość, będzie człowiekiem dobrym. (Mądrość nie jest utożsamiana z wiedza).

Dusze atak jak idee są wieczne, nie maja wiec początku ani końca.

Dowodem na istnienie duszy zanim zrodzi się ciało, była omawiana jeszcze przez Sokratesa anamneza, czyli wiedza wrodzona, dana z góry w całości, która człowiek w życiu na nowo odkrywa.

Ciało nie jest duszy potrzebne do niczego, właściwie tylko jej ciąży. Stało się tak, ponieważ dysza jest skażona grzechem, ciało jest jej pokuta.

"Dusza istniała pierwotnie bez ciała,

Zaciążył na niej grzech,

Dla odkupienia została złączona z ciałem."

Śmierć ciała jest więc końcem jej pokuty. Znajoma teoria? Nie trudno się tu dopatrzyć analogii z nauką Kościoła, jeśli jeszcze dodać, że Platon opisywał los duszy po śmierci np. sąd nad nią, czy miejsce jej wiecznego pobytu, analogia staje się wyraźniejsza. Filozofia chrześcijańska bardzo długo rozwijała się na idei platońskiej i neoplatońskiej, a jej wpływy są widoczne do dziś.

W platońskim systemie jest też miejsce na reinkarnację, czyli zamianę ciał, jeśli dusza nie odkupi grzechu. Najpewniejsza droga do odkupienia jest zaś w platońskim ujęciu filozofia, która daje mądrość.

POZNANIE

"Bezmyślność jest chorobą duszy. Występuje w dwóch postaciach: manii i niewiedzy".

Platon

Wszystko to zmierza do poznania prawdy. Poznanie może się odbywać na dwa sposoby: zmysłowo i rozumowo. Oczywiście poznanie zmysłowe jest doskonalsze, gdyż dotyczy ono idei. Doskonałe idee są niematerialne, nie można wiec doświadczyć ich zmysłami, można poznawać je tylko poprzez pojęcia, a więc rozumowo. Zmysły pozwalają poznawać wyłącznie świat materialny, a wiec świat zmienny, czyli ta wiedza nie jest pewna, jest niestała.

By poznawać świat idei trzeba wytworzyć w sobie odpowiednie nastawienie umysłowe i moralne. I tu kłania się anamneza. Dusza może poznać idee, przypominając sobie je z czasu, kiedy należała do ich świata, czyli przed wcieleniem. Takie myślenie o ideach jest myleniem intuicyjnym, przeciwieństwie wiec bezpośrednim, intelektualnym zetknięciem się myśli przeciwieństwie przedmiotem. Przeciwieństwem intuicji jest myślenie dyskursywne, czyli wnioskowanie na podstawie przesłanek ze świata zewnętrznego. Dedukcja nie może doprowadzić do wiedzy pewnej, co najwyżej zapatrywań czy sądów. . pełna , pewna wiedza to uświadomienie sobie idei, intuicyjne jej poznanie.