Zimna wojna-przyczyny powstania i skutki.

Już w okresie II wojny świtowej pomiędzy państwami sprzymierzonymi dochodziło do sporów. Dotyczy to zwłaszcza Rosji z jednej strony a państwami anglosaskimi (wielka Brytania, Stany Zjednoczone Ameryki) z drugiej strony. Spory te zaostrzyły się po zakończeniu działań wojennych. Historycy twierdzą, że ostatnią w miarę zgodną współpracą była konferencja w Poczdamie i wytoczenie procesu zbrodniarzom hitlerowskim w Norymberdze.

W krótkim czasie po wojnie rozpoczęła się wschodnio-zachodnia rywalizacja na arenie międzynarodowej. Dochodził do niej zwłaszcza w dziedzinie rozwoju gospodarki i rozbudowy armii (lata 1945-19470). Konflikt zdawał się nieunikniony. Wynikać miał z dwóch zupełnie różnych ideologii głoszonych przez państwa zwycięskie. Z jednej strony Stalin głosił zaostrzenie walki klas i rozbudowę socjalizmu, z drugiej przywódcy Ameryki postulowali politykę powstrzymywania rozwoju socjalizmu, jako ideologii zgubnej. Stany Zjednoczone zadeklarowały wszelką pomoc, również zbrojną wszystkim państwom zagrożonym widmem komunizmu. Dokładnej daty rozpoczęcia zimnej wojny nie da się określić, wiadomo natomiast, że pierwsze dwa lata po wojnie były kluczowe dla jej ogłoszenia. Winston Churchill na jednym ze sowich przemówień mówił o "żelaznej kurtynie", która zapadła na środek Europy.

Działo się to w tym samym czasie co grecka wojna domowe, utożsamiana z symboliczną wojną kapitalistyczno- komunistyczną. Komunistyczny Tymczasowy Rząd Wolnej Grecji wspierały takie państw jak Albania, Bułgaria, czy Jugosławia. Dodatkowo pomocy logistycznej i zaopatrzenia dostarczało ZSRR. Zapał komunistów ostudziła zdecydowana reakcja Londynu i Waszyngtonu. Udzielając poparcia rządowi Atenach państwa te pomogły w zażegnaniu kryzysu. Strefa wpływów komunistów w Europie została ostatecznie wyznaczona i ni objęła państwa greckiego. Obok Grecji do politycznych tarć dochodziło także na terenie Niemiec, które zostały podzielone na cztery strefy wpływów. Po połączeniu się strefy amerykańskiej, brytyjskiej i francuskiej pozostały dwie: zachodnia i sowiecka.

Niespokojna była również Azja. Po licznych sporach i zabiegach dyplomatycznych Korea została podzielona na dwa państwa. Południe zajęli alianci a północ komuniści. Podział przebiegał wzdłuż 38 równoleżnika i w zasadzie trwa po dziś dzień. Koreańczycy z północy nigdy nie porzucili myśli o militarnym "wyzwoleniu" rodaków z południa spod kapitalistycznego reżimu. Kolejną areną zmagań były Chiny, gdzie wspierana przez ZSRR komunistyczna partyzantka walczyła z siłami Koumintagu. Niestety ten ostatni przegrał mimo wsparcia Stanów Zjednoczonych i całe Chiny znalazły się w rękach zwolenników skrajnego socjalizmu.

Przywódca ZSRR Józef Stalin starał się uzyskać jak największe wpływy w innych krajach. Dzięki zdecydowanej postawie państw europejskich nie doszło jednak do spełnienia jego żądań. Pierwsza odmówiła Turcja, kiedy władze sowieckie zażądały rewizji traktatu dotyczącego cieśnin czarnomorskich Bosfor i Dardanele. Rosja chciała uzyskać zgodę na swobodny przepływ sowich jednostek morskich na morze Śródziemne. Odmowa rządu tureckiego spowodowała zawieszenie sprawy do połowy lat pięćdziesiątych. Kolejnym posunięciem Stalina było zażądanie od Norwegii zmiany statusu politycznego suwerennego terytorium należącego do tego państwa- Spitsbergenu. Znajdowały się tam liczne kopalnie surowców strategicznych co sprawiało, że obszar ten był niezwykle ważny militarnie. Stalin spotkał się z kolejną odpowiedzią. Rząd Norwegii wsparły inne kraje zachodnie dzięki czemu ZSRR musiał ustąpić. Kolejnym fiaskiem sowietów było porozumienie się Ameryki i Danii w sprawie rozmieszczenia wojsk amerykańskich na Grenlandii (która w całości znajduje się pod protektoratem duńskim) i na terenie samego państwa duńskiego oraz Islandii.

Państwa zachodnie miały też inne zmartwienia niż ambicje Stalina. W wielu krajach, takich jak Anglia, Włochy czy Francja do głosu dochodziły partie komunistyczne, zdobywające coraz więcej zwolenników. Niekiedy udało im się nawet wejść na zasadzie koalicji do rządu. W związku z niebezpieczeństwem płynącym z ich strony ogłoszono ich delegalizacje w latach 1946-1947 i całkowicie pozbawiono je udziału w współdecydowaniu o losach polityki państwowej. Podział pomiędzy dawnymi sojusznikami pogłębiał się. Świadczyły o tym chociażby wzajemne, nieprzychylne wypowiedzi obu stron. Do pierwszych z nich należy zaliczyć wystąpienie Stalina dnia 9 lutego 1946 roku w Moskwie, podczas wiecu poprzedzającym bezpośrednio wybory. Jego zdaniem istnienie wojen na świecie nieodzownie związane jest z kapitalizmem, który w swojej istocie zawiera elementy powodujące kryzys ogólny i sam w sobie jest zarzewiem wszelkich wojennych konfliktów.

Pierwszej odpowiedzi na to oświadczenie udzielił słynny brytyjski przywódca Winston Churchill . W niecały miesiąc od przemówienia w Moskwie, 5 marca były premier wygłosił swój referat w Fulton w Stanach Zjednoczonych. Jego fragment głosił:

"Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna

w poprzek kontynentu. Poza tą linią znajdują się wszystkie stolice dawnych państw środkowej i wschodniej Europy: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt

i Sofia - wszystkie te sławne miasta i zamieszkująca wokół nich ludność leżą, że tak się wyrażę, w strefie radzieckiej i wszystkie, w takiej czy innej formie, podlegają nie tylko wpływom radzieckim, ale kontroli Moskwy w bardzo wysokim, niekiedy rosnącym stopniu."

6 września sekretarz stanu James Byrnes w Suttgarcie wygłosił przymówienie, z którego wynikał, że Polska nie ma prawa do granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Dał tym samym pretekst do gwałtownych protestów w Polsce, o charakterze "antyamerykańskim" i "antyimperialistycznym".

Plan Marshalla i rozwój doktryny powstrzymywania.

W roku 1947 istnienie wojny politycznej już nikt nie kwestionował. Polityka Stanów Zjednoczonych stała się bardziej zdecydowana. 12 marca 1947 roku prezydent Truman wystąpił w Kongresie Stanów Zjednoczonych o przyznanie 400 milionów dolarów dla państw zagrożonych przez komunistów wspieranych przez ZSRR. Pieniądze te miały trafić zwłaszcza do Turcji i Grecji. Było to pierwsze oficjalne ogłoszenie twardej polityki powstrzymywania. Stany nie chciały popełnić błędu jaki popełniła Europa w stosunku do Hitlera stosując politykę ustępstw. Rząd stanów wiedział, że jest to droga do nikąd.

Nie widząc innego wyjścia amerykański sekretarz stanu 5 czerwca ogłosił plan odbudowy gospodarki europejskiej. Plan ten zakładał pieniężna pomoc wszystkim państwom, nie tylko starym sojusznikom, ale również Niemcom i państwom bloku wschodniego. Jednak przywódcy ZSRR odczytali projekt ten za wymierzony przeciwko interesom sowieckim (co było z reszta trafne) i zdecydowanie plan Marshlla odrzuciło. Za ZSRR pomimo jego akceptacji do formalnego odrzucenia planu zmuszone zostały inne państwa pozostające w strefie wpływów Rosji, taki jak Polska, Czechosłowacja czy Węgry i Rumunia. Stany Zjednoczone pomimo ogromnych nakładów finansowych również czerpały z realizacji poszczególnych punktów porozumienia. Dzięki odbudowie gospodarki europejskiej same reperowały gałęzie gospodarcze, które zostały poważnie naruszone przez wojnę. Przestawienie się z produkcji wojennej na pokojowa w Stanach przebiegło wyjątkowo łagodnie, a pomoc przy odbudowie państw Starego Kontynentu powodował wzmocnienie się Stanów w tym regionie, ku dużemu niezadowoleniu Rosjan.

Nie przyjęcie planu amerykańskiego sekretarza spowodowało ścisły związek gospodarczy z ZSRR. Skutki tego powiązania widać wyraźnie do dzisiaj. Wystarczy spojrzeń na Republikę Federalną Niemiec. Kiedy zachodnia część kraju jest stabilna i silna gospodarczo, wschodnia, pomimo, iż już 15 lat temu oderwała się od ZSRR nie może podnieść się na nogi i funkcjonuje jedynie dzięki pomocy zachodu. Po dziś dzień Polska boryka się z blisko dwudziesto procentowym bezrobociem. W styczniu 1949 r. powołano do życia RWPG, co dodatkowo wzmocniło zależność Europy Środkowej od Wschodu. Odpowiedzią na pogłębiająca się integrację bloku sowieckiego, 4 kwietnia 1949r. w Waszyngtonie przedstawiciele państw europejskich i ameryki podpisali Pakt Północnoatlantycki. Jest to istniejąca po dziś dzień organizacja militarna, mająca zapewnić wzajemna ochronę. W chwili powstania należały do niej: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Włochy.

Rola powojennych Niemiec w zachodnio- wschodnim sporze.

Podział Europy na dwa bloki najbardziej można było oduczyć w Niemczech. Państwa te po wojnie podzielone zostały na cztery strefy okupacyjne: brytyjską, amerykańską, francuską i rosyjską. W wyniku sporów trzech państw zachodnich z Rosją i narastającego zagrożenia ze strony komunistów, Ameryka i Wielka Brytana postanowiły działać za pomocą faktów dokonanych. Na mocy porozumienia z 1 stycznia 1947r. państwa te połączyły swoje strefy okupacyjne dając początek nowemu państwu niemieckiemu. Świat znalazł się na pograniczu nowej wojny. ZSRR w odpowiedzi zaczęła blokować amerykańskie transporty dla wschodu kraju. Wkrótce do Bizonii dołączyła strefa francuska tworząc Trizonię. Moskwa uznała trwały podział Niemiec i całą winą obarczyła państwa zachodnie uznając ich działania za prowokację.

Kolejną kością niezgody były transporty zaopatrzenia dla zachodnich dzielnic Berlina (co prawda miasto te było podzielona na dwie części, ale Berlin jako całość znajdował się w Niemczech Wschodnich).Aby ciężarówki pełne zaopatrzenia mogły dotrzeć do Berlina musiały przejechać przez część Niemiec Wschodnich. Wykorzystując tę sytuacje Rosjanie zablokowali te dostawy, co spowodowało znalezienie się Zachodniego Berlina w krytycznej sytuacji. Aby część miasta nie pogrążyła się w nędzy, otworzono specjalne tunele powietrzne którymi przemieszczały się setki samolotów transportowych. Pomiędzy ładowaniami kolejnych maszyn obsługa naziemna miała niekiedy niecała godziną na rozładowanie towarów. Dziennie dostarczano w ten sposób około 13 tysięcy ton zaopatrzenia dziennie. Sytuacja ta trwała os 24 czerwca 1948 r. do 4 maja 1949r. Ponieważ blokady nie przynosiły oczekiwanych przez sowietów efektów, zostały ostatecznie zniesione za zgodą Stalina.

Rosjanie wprowadzili na terenie przez siebie zajmowanym osobna walutę co pogłębiło rozdział państwa. Niemcy stały się państwem, w którym funkcjonowały dwa rządy, dwie osobne administracje, dwa rodzaje pieniądza i dwa różne systemy gospodarcze.

7 września 1949 roku oficjalnie proklamowano utworzenie Republiki Federalnej Niemiec, z miastem Bonn jako stolicą tymczasową. Funkcję kanclerza nowo utworzonego tworu państwowego objął Konrad Adenauer wywodzący się z partii chrześcijańsko-demokratycznej. Swoją funkcje sprawował przez zgoła 14 lat. Odpowiedź Rosji była oczywista i przewidywalna. W październiku powołano do życia Niemiecką Republikę Demokratyczną, która demokracje posiadała jedynie w nazwie.

Wojna w Korei jako bitwa zimnej wojny.

ZSRR nieustannie starało się osłabić potęgę Stanów Zjednoczonych we wszystkich możliwych dziedzinach i robiło to niekiedy niezwykle skutecznie. Oto USA straciła monopol na posiadanie broni atomowej. Za sprawą wykradzionej przez rosyjskich szpiegów technologii, sowieckim naukowcom udało się stworzyć własną bombę.

W Chinach triumf swój świętowali komuniści, którzy ostatecznie przejęli pełnię władzy. Jedynym ostatnim wolnym bastionem stał się Tajwan, który po dziś dzień uważany jest przez chiński rząd za zbuntowaną prowincję. Po władzę zaprowadził komunistów charyzmatyczny, aczkolwiek przez niektórych uważany za szalonego przywódca- Mao Tse-tung. Światło dzienne ujrzała Chińska Republika Ludowa. Zarówno sukcesy rosyjskiej techniki wojskowej jak i opanowanie przez komunistów tak wielkiego kraju jak Chiny doprowadziły do dużej przewagi komunizmu w skali światowej. Sytuacja nie wydawała się jednak tak napięta jak w Europie, gdyż obecność wojsk amerykańskich w tym rejonie była mniejsza niż w Europie (Amerykanie posiadali małe bazy w Japonii i na wyspach Oceanii). Jednak to nie na Starym Kontynencie ale właśnie w Azji doszło do pierwszej poważnej wojny.

Dnia 25 czerwca 1950r. wojska Korei Północnej przekroczyły równoleżnik ustalający granicę pomiędzy północną a południową Koreą i tym samym uznano, że rozpoczęły wojnę napastnicza. Odpowiedź Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych była błyskawiczna i zdecydowana (zapewne nie byłaby taka, gdyby nie nieobecność rosyjskiego ambasadora na jej zebraniu-bojkotował działania Rady, a Rosja posiada prawo weta w tym organie). Ogłoszono rezolucję, która wzywała do udzielenia pomocy Korei Południowej. Pierwsze odpowiedziały Stany Zjednoczone, widząc w tym zapewne szanse na umocnienie swoich wpływów na kontynencie azjatyckim. Dowództwo wojsk amerykańskich objął słynny generał z czasów II wojny światowej MacArthur. Obok amerykanów pomocy Koreańczykom udzieliło 19 państw. Wojska Korei Południowej były nieprzygotowane na działania zbrojne prowadzone na taką skalę i w efekcie już trzeciego dnia w rękach armii północnej znalazł się Seul. Jednak do tego czasu desant dokonały wojska ONZ-tu i rozpoczęła się kontrofensywa. Dwa tygodnie zajęło wypieranie agresora za 38 równoleżnik, ale nie zatrzymano się na nim. Natarcie poszło dalej i w efekcie w rękach wojsk koalicyjnych znalazło się prawie całe państwo Kim Ir Sena. Błędem jednak było zbytnie zbliżenie się do granicy Chińskiej. Władze Chińskiej Republiki wysłały na pomoc Kim Ir Senowi "ochotników", którzy w liczbie kilku milionów wyparli armię ONZ-tu z Korei Północnej. Po raz kolejny Seul znalazł się pod okupacją (styczeń 1951r.). Sytuacja ustabilizowała się w połowie stycznia i marsz komunistów został zatrzymany. Po raz kolejny wojska sprzymierzone otworzyły natarcie z udziałem lotnictwa i ciężkiego sprzętu. Front zatrzymał się na 38 równoleżniku. Ameryka znalazła się w kropce. Z jednej strony nie chciała zostawiać sytuacji w kształcie obecnym, z drugiej musiała zmierzyć się z gigantyczną armią Chińską i potencjałem atomowym ZSRR, który produkował coraz więcej bomb i rakiet mających je przenosić. To właśnie z tego ostatniego względu prezydent Truman odrzucił plan MacArthura zakładający bombardowanie atomowe miast chińskich. Chciał w ten sposób zmusić miliony chińskich "ochotników" do wycofania się. Ponieważ generał nie chciał zrezygnować ze swoich planów wojny nuklearnej, prezydent odwołał go z Korei. Do pierwszego przełomu doszło w marcu 1853 r. kiedy umarł Józef Stalin, przywódca Związku Sowieckiego i główny komunistyczny decydent. Doszło do światowej odwilży politycznej i rozprężenia w stosunkach międzynarodowych. W Korei po długim okresie rokowań ostateczne podpisano porozumienie pokojowe dnia 27 lipca 1953r. w Panmundżonie. Zawieszono wszystkie działania zbrojne i potwierdzono podział Korei wzdłuż 38 równoleżnika.

Konflikt indochiński.

Okazało się, że śmierć Stalina pomogła rozwiązać wiele światowych problemów. Jednym z nich był konflikt w Indochinach, który zakończył się wraz ze śmiercią dyktatora. Sytuacja rysowała się podobnie jak ta w Korei. Północny Wietnam, nazwany Demokratyczną Republiką Wietnamską rządzony był przez bezwzględnego dyktatora, komunistę Ho Chi Minha. Krajowi temu zaopatrzenia i pomocy militarnej dostarczała Chińska Republika Ludowa. Dzięki temu partyzanci wietnamscy odnosili liczne zwycięstwa nad wojskami francuskimi i wspierali swoich pobratymców na południu kraju. Zmęczeni ciągłymi ostrzeliwaniami Francuzi zdecydowali się na dokonanie zmasowanego desantu spadochronowego i utworzenie przyczółku w Dien Bien Phu. Zbudowali twierdze w dolinie, którą obsadzili 13 tysiącami żołnierzy. Był to fatalny w skutkach błąd strategiczny, gdyż twierdza została przez wszystkie strony otoczona przez wojska komunistyczne. Po 55 dniach bombardowania musiała się poddać. Kapitulacja miała miejsce 7 maja 1954 r. i wywołała wstrząs w krajach zachodnich. Oto banda "wietnamskich wieśniaków" rozgromiła armię francuską.

W krótkim czasie po tym wydarzeniu rozpoczęła się konferencja w Genewie, której zadaniem było zagwarantowanie trwałego pokoju w tym regionie. Wzięli w niej udział przedstawiciele ChRL, Francji, USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Ku zdziwieniu wielu obserwatorów stronom udało się w niedługim czasie osiągnąć porozumienie. Wietnam został wzorem Korei podzielony wzdłuż jednego z równoleżników (17⁰).Kambodża i Laos uzyskały niepodległość i zostały zobowiązane do zachowania wiekuistej neutralności. Do dzisiaj mówi się o duchu genewskim, który zwiastował rozprężenie stosunków wschodu i zachodu. Niestety pomylono się co pokazała późniejsza wojna wietnamska.

Wpływ śmierci Stalina na reorganizację bloku radzieckiego.

Śmierć Stalina ujawniła wewnętrzne problemy Związku Sowieckiego. Początkowe zamieszanie pozwoliło na uzewnętrznienie się skrywanego do tej pory niezadowolenia. Do pierwszego konfliktu doszło w Czechosłowacji. 1 czerwca 1953 roku w wyniku reformy walutowej i podwyżki cen na produkty pierwszej potrzeby doszło do gwałtownych strajków robotniczych. Pierwsze zastrajkowało Pilzno. Bardzo szybko okrzyki o podłożu ekonomicznym przekształciły się w te o retoryce antyrosyjskiej i antykomunistycznej. Zareagowały służby bezpieczeństwa, które użyły przemocy do tłumienia buntu. Do kolejnych strajków doszło w Berlinie gdzie na ulice wyszli robotnicy budowlani. Jednak tym razem władze komunistyczne wytoczyły przeciwko demonstrantom czołgi. Polała się krew, co jeszcze bardziej rozjuszyło robotników z innych miast niemieckich. Na ulicę wyszli ludzie w Lipsku, Erfurcie i Magdeburgu. Doszło do ogłoszenia strajku powszechnego (generalnego). W odpowiedzi władze ogłosiły stan wojenny i wyprowadziły wojsko aby rozgonić manifestantów. Żołnierze otwierali ogień do ludzi w wyniku czego zginęło (według oficjalnych danych) około 25 osób a 378 zostało rannych. Liczbom tym nie należy dawać wiary. Władze komunistyczne znane były z szerzenia propagandy kłamstwa.

W tym samym czasie władzę w ZSRR objęło nowe kierownictwo partii. Należeli do niego Nikita Chruszczow, Gieorgij Melenkow, Ławrientij Beria i Wiaczesław Mołotow. Doszło do walki o władzę i w ten sposób usunięty z niej został Beria. W grudniu w rosyjskich wiadomościach podano, że posiedzenie Sądu Najwyższego skazało zdrajcę narodu Berię i jego wspólników na karę śmierci i wyrok wykonano. Metody usuwania przeciwników politycznych nie zmieniły się. Beria był narzędziem w rękach nowego kierownictwa KC, które to właśnie jego obarczyło wszelkimi poprzednimi zbrodniami dokonywanymi przez funkcjonariuszy Związku Radzieckiego.

Jednym ze skutków objęcia władzy przez nowe osoby było odnowienie stosunków z Jugosławia latem 1955r. Kraj ten nie podzielał wizji wspólnoty socjalistycznej w wyniku czego naraził się na gniew Stalina. Na przełomie maja i czerwca tego samego roku w Belgradzie zjawiła się delegacja rosyjska z Nikitą Chruszczowem na czele. Konflikt w łonie socjalizmu europejskiego przechodził do historii ale gen. Tito (przywódca Jugosławii) daleki był od uznania zwierzchności Rosji.

Odprężenie.

Lata pięćdziesiąte XX wieku pokazały, że każdy konflikt da się rozwiązać drogą dyplomatyczną i nawet skrajne ideologie potrafią znaleźć wspólny język. 15 maja 1955r. państwa dawnej koalicji podpisały traktat państwowy z Austrią. Potwierdzono neutralność Austrii i wycofano z niej stopniowo wszystkie wojska okupacyjne. Odprężenie było cykliczne, wszystko zależało od aktualnego nurtu politycznego wewnątrz ZSRR. Jeżeli przeważały nurty bardziej liberalne udawało się zawrzeć traktaty stabilizacyjne sytuacje na świecie i w poszczególnych regionach. Jeżeli do głosu dochodzili "twardogłowi", rozpoczynały się nowe kłótnie i groźby. Polityka państw zachodnich była w znacznym stopniu taka sama przez cały okres Zimnej Wojny. 14 maja 1955r. do NATO przyjęta została Republika Federalna Niemiec, co w odpowiedzi poskutkowało utworzeniem wielkiego wschodniego bloku militarnego nazwanego "Układem Warszawskim".