Gladiatorzy to osoby walczące ze sobą podczas igrzysk w starożytnym Rzymie. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa "gladius" co znaczy miecz. Wbrew pozorom używano nie tylko takiej broni. Często przeciwnikiem gladiatora był nie drugi człowiek, lecz dzikie zwierzę.
Walczący wywodzili się z różnych grup społecznych. Najczęściej zostawali jednak nimi niewolnicy, jeńcy wojenni oraz pospolici przestępcy (przeważnie skazani za zabójstwa, okaleczenia, rozboje, podpalenia, zdradę stanu). Osoby łamiące prawo wolały walczyć niż ciężko pracować w kopalni. Będąc gladiatorem mieli nawet teoretyczną szansę na odzyskanie wolności. Zdarzały się też nieliczne przypadki, że gladiatorami stawali się również ludzie wolni. Co ciekawe na arenach nie brakowało też arystokratów. W ten sposób chcieli oni zyskać sławę. Równocześnie narażali się na krytykę ze strony innych arystokratów. Kwestia ta została ostatecznie rozwiązana w okresie rządów cesarza Witeliusza. Władca ten opublikował dokument zabraniający walk arystokratom.
Starcia gladiatorów zostały zaczerpnięte od Etrusków. Po raz pierwszy w Rzymie odbyły się w 264 roku przed naszą erą. Z biegiem lat zmieniały się okoliczności organizowania walk. Początkowo starcia można było oglądać podczas uroczystości pogrzebowych znanych i wybitnych postaci. Z czasem walki przybrały charakteru niezwykle popularnej rozrywki. Za organizację walk brali się wtedy urzędnicy państwowi oraz bogaci obywatele.
Najczęściej gladiatorzy walczyli w parach. Organizowano również starcia grupowe. Zdarzało się, że przeciwnikiem było dzikie zwierzę Przegrany przeważnie ginął na arenie. Od śmierci mógł go jednak uratować cesarz. Władca musiał jednak odpowiednim gestem zasygnalizować o tym. Często jednak wpływ na ostateczną decyzję miała publiczność. Z kolei zwycięzcy otrzymywali nagrody.
Walczono nie tylko na specjalnie przygotowanych arenach, ale również na okrętach (tzw. naumachia). Te ostatnie miały symbolizować starcia na morzu. Pierwsze tego typu widowisko zorganizował Cezar. Odbyło się Polu Marsowym w 46 roku przed naszą erą.
Na przestrzeni lat wyodrębnić można różne typy gladiatorów. W III wieku przed naszą erą byli to Samnici. Cechą charakterystyczną było to, że przypominali oni legionistów. W okresie rządów Sulli i Cezara wyodrębnić można Traków i Gallów. Ci pierwsi mieli skromne ochraniacze (na piszczele), małą tarczę (kwadratową lub okrągłą) i zakrzywiony miecz. Z kolei Gallowie byli okuci w ciężką zbroję i mieli do dyspozycji długie miecze. Kolejne podziały wynikały już ze sposobu walki: retiarius (z siecią, walczył harpunem lub trójzębem), sekutor (ścigający, lekkie uzbrojenie), mirmilon (ciężkie uzbrojenie) provocator oraz eques (walczył konno). Następne kategorie powstały w okresie rządów Juliusza Cezara: essedarii, (walczył w rydwanie) i dimachaeri (bez pancerza, posiadał jedynie dwa sztylety).
Gladiatorzy byli przygotowywani do walk w specjalnych szkołach. Poziom szkolenia był wysoki, ale same warunki nauki były niezwykle ciężkie (np. gladiatorzy mieszkali w bardzo małych pomieszczeniach, surowo karano za drobne wykroczenia). Osoby, które z własnej woli trafiły do takiej placówki mogły zawsze zrezygnować ze szkolenia. Takiego wyboru nie mieli niewolnicy, jeńcy wojenni czy pospolici przestępcy.
Jedna z takich szkół znajdowała się w Kapui. To właśnie tam w 73 roku przed naszą erą zawiązał się spisek, na czele którego stanął niezwykle uzdolniony gladiator - Spartakus. Ten z pochodzenia Trak stopniowo powiększał swoje oddziały. Wstępowali do nich również ludzie biedni. Jeszcze w 73 roku przed naszą erą powstańcy odnieśli pierwszy sukces, pokonując wojska Rzymu w bitwie pod Wezuwiuszem. Bunt rozprzestrzenił się praktycznie na całym obszarze Półwyspu Apenińskiego. Ostatecznie powstanie zostało stłumione w 71 roku przed naszą erą czyli po przeszło półtora roku walk. Rzymianie srodze zemścili się na powstańcach. Aż 6 tysięcy z nich zostało ukrzyżowanych wzdłuż via Appia. Straszna kara miała odstraszyć wszystkich, którzy zamierzali w przyszłości buntować się przeciwko władzy.
Ostatecznie w V wieku zakazano już walk gladiatorów. Wynikało to z wpływu i umacnianie się religii chrześcijańskiej.
