I. Przyczyny, przebieg i konsekwencje I wojny światowej ( 1914 - 1918)

a. Przyczyny wybuchu I wojny światowej:

Na przełomie XIX i XX wieku w Europie narastało wiele konfliktów. główną przyczyną wrogich stosunków między państwami była ich rywalizacja o kolonie, czyli o tereny należące do danego państwa, ale leżące poza jego granicami. Posiadanie kolonii przynosiło państwom ogromne korzyści, ponieważ wydobywano z tych ziem ogromne ilości bogactw naturalnych, a miejscową ludność wykorzystywano jako tanią siłę roboczą. Wielki niepokój wywoływała polityka Niemiec, które rozbudowując swą armię chciały osiągnąć przewagę nad innymi mocarstwami Europy czyli Francją i Anglią.

Bardzo niestabilnym regionem świata w tym czasie były Bałkany. Z pod panowania Turcji wyzwolone zostało pięć państw: Grecja, Rumunia, Serbia, Bułgaria i Czarnogóra. W tych państwach krzyżowały się interesy wielkich mocarstw. Rosja chciała opanować cieśniny łączące Morze Śródziemne i Morze Czarne. Niemcy zainteresowane były budową kolei Berlin - Bagdad, która stanowić miała oś ich wpływów na Bałkanach i w Turcji. W 1908 roku Austro - Węgry przyłączyły do siebie Bośnię i Hercegowinę, co wywołało ostry sprzeciw Rosji i Serbii. Na Bałkanach istniał dodatkowy ostry konflikt narodowościowy, przemieszanej ludności tamtejszych państw. w latach 1912 - 1913 doszło do kolejnych konfliktów, w których uczestniczyły państwa bałkańskie walcząc najpierw przeciw Turcji, a później przeciwko Bułgarii. Głosząc ideę zjednoczenia wszystkich Słowian Południowych - Serbia, popadła wkrótce w konflikt z Austro-Węgrami, w których granicach mieszkało ponad 7 milionów ludności tego pochodzenia. Stanowisko Serbii popierała Rosja, a Austro - Węgry uzyskały poparcie Niemiec.

W tej niesłychanie skomplikowanej sytuacji zaczęły powstawać sojusze i bloki wojskowe.

Niemcy, Austro - Węgry i Włochy zawarły trójprzymierze (1879 - 1882), a ich blok nazwany został blokiem państw centralnych.

Anglia, Francja i Rosja podpisały Trójporozumienie ( 1892-1907), a ich sojusz nazwano ententą.

Bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej było zamordowanie 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie następcy tronu Austro-Węgierskiego Ferdynanda i jego żony. Po przeprowadzeniu dochodzeń Austro-Węgry, mając poparcie Niemiec wystosowały do Serbii ultimatum, które naruszało w istocie jej suwerenność.

Serbia miała jednak poparcie Rosji, dlatego odrzuciła ultimatum. Wówczas Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę. Powszechną mobilizację ogłosiła wtedy Rosja, na co Niemcy odpowiedziały wypowiedzeniem Rosji wojny i sprzymierzonej z nią Francji. Równocześnie Niemcy uderzyły na neutralną Belgię, aby w ten sposób okrążyć armię francuską. W tej sytuacji 4 sierpnia Anglia wypowiedziała wojnę Niemcom, a 6 sierpnia Austro - Węgry Rosji. Europa została w ten sposób objęta wojną.

b. przebieg wojny:

Wszystkie kraje biorące udział w wojnie miały nadzieję, a nawet były przekonane, że potrwa ona zaledwie kilka tygodni. Nikt w najczarniejszych snach nie przeczuwał ile ofiar ona przyniesie, a przede wszystkim, że potrwa on aż do końca 1918 roku. Pierwszy okres walk był pomyślny dla Niemiec. Po pokonaniu słabych wojsk belgijskich, ich armie wkroczyły do Brukseli. Następnie wojska niemieckie dotarły do granicy francuskiej i po pokonaniu nieprzyjaciela dotarli aż pod Paryż. Wówczas jednak Francuzi zmobilizowali siły i w kilkudniowej bitwie nad Marną ( 6-9 września) zatrzymali zwycięski pochód Niemców, zmuszając ich do odwrotu. w kilku następnych miesiącach front ustabilizował się. Rozpoczęła się w ten sposób wyniszczająca wojna pozycyjna.

Działania wojenne rozpoczęły się także na wschodzie. Na całym froncie ofensywę rozpoczęły wojska rosyjskie. Dotarły one aż pod Kraków, natomiast w Prusach Wschodnich po początkowych sukcesach Rosjanie przegrali bitwę pod Dannenbergiem. Kolejna ofensywa rosyjska zmierzała w kierunku Śląska i Moraw, by tędy ruszyć do Berlina. Dopiero po skoncentrowaniu sporych sił udało się Niemcom i Austrowęgrom zatrzymać to natarcie. ( listopad 1914 roku). Dopiero jednak na wiosnę 1915 roku, połączone siły państw centralnych zdołały odepchnąć na wschód Rosjan, zajmując do jesieni całe Królestwo i Litwę. Jesienią front ustabilizował się na linii od Rygi do granicy rumuńskiej. Tu także rozpoczęła się wojna pozycyjna.

Do wojny przyłączyły się tymczasem kolejne kraje. Jesienią 1914 roku po stronie państw centralnych opowiedziała się Turcja. W maju 1915 roku Włochy wystąpiły z dotychczasowego sojuszu i wypowiedziały wojnę Austro - Węgrom. Utworzył się więc jeszcze jeden front. Jesienią tego roku, po stronie państw centralnych, do wojny włączyła się Bułgaria.

Po ustabilizowaniu się frontu na wschodzie, Niemcy przystąpiły do rozstrzygających kroków na zachodzie. W lutym 1916 roku rozpoczęli wielką ofensywę pod Verdun. Francuzi jednak utrzymali tą pozycję i ofensywa niemiecka się załamała. W czerwcu 1916 roku do ofensywy przeszły natomiast wojska angielsko- francuskie. Mimo przewagi nie zdołały one jednak przebić się przez pozycje niemieckie nad Sommą. Te dwie bitwy pochłonęły z obu stron blisko 1,6 miliona ofiar.

W czasie wojny zaczęto stosować nowe rodzaje broni. Wykorzystano pierwszy raz samoloty, czołgi, a także gazy bojowe. W styczniu 1917 roku Niemcy rozpoczęli totalną wojnę na morzu. Niemiecki okręty podwodne bez uprzedzenia atakowały wszystkie statki podejrzewane o utrzymywanie łączności z państwami Ententy. Przełomowym momentem w tej niekończącej się wojnie było przystąpienie do walki po stronie Ententy USA. Od czerwca do Francji zaczęły napływać doskonale wyposażone wojska amerykańskie. W obliczu śmierci milionów żołnierzy w armiach państw biorących udział w wojnie było to niesamowite wzmocnienie Ententy.

Dzięki przyłączeniu się USA do wojny działania wojenne zakończyły się 11 listopada 1918 roku. Pokonane państwa centralne złożyły broń.

c. skutki wojny:

W 1918 roku rozpoczęła obrady w Paryżu konferencja pokojowa. decydujący głos we wszystkich sprawach mieli przywódcy USA, Anglii i Francji. To oni właśnie stali się twórcami najważniejszego traktatu pokojowego, który został podpisany w Wersalu pod Paryżem w 1919 roku. Na mocy traktatu wersalskiego powołano Ligę Narodów, czyli pierwszą organizację na świecie, której celem było utrzymanie pokoju. Liga miała stać na straży umów międzynarodowych.

Winą za wybuch wojny obarczono Niemcy. Zobowiązano je do zapłaty Anglii i Francji olbrzymiego odszkodowania. Wydano także zakaz wprowadzania w tym kraju powszechnej służby wojskowej, a liczebność armii nie mogła przekraczać 100 tysięcy żołnierzy. Niemcom zakazano posiadania łodzi podwodnych, lotnictwa wojskowego oraz ciężkiego sprzętu wojskowego. Niemcy straciły wszystkie kolonie. Deklarację niemiecką poproszono jedynie o podpisanie traktatu, nie zapraszając ją do udziału w konferencji.

W wyniku I wojny nastąpiły poważne zmiany terytorialne. Powstało kilka nowych państw min : Czechosłowacja, Austria, Węgry i Polska. Rozpadła się monarchia Austro - Węgierska, Niemcom nakazano oddać Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie, a Gdańsk miał zostać Wolnym Miastem, pod władzą Ligi Narodów. Na Śląsku i Warmii miał odbyć się plebiscyt, w którym ludność miała zadecydować o swojej przynależności do Niemiec lub Polski. Ogromne straty poniosła także ludność Europy. W wyniku wojny, głodu i epidemii życie straciło około 10 milionów ludzi.

2. Rewolucja w Rosji:

a) Rewolucja lutowa.

niepowodzenia armii rosyjskiej na froncie, brak żywności paliw i odzieży doprowadziły do napięć w Rosji. Organizowano demonstracje uliczne, wybuchały strajki robotników. Największe natężenie demonstracji, w których uczestniczyły setki tysięcy ludzi miało miejsce od początku 1917 roku. Z groźby sytuacji nie zdawał sobie zupełnie sprawy car Mikołaj II. Do największych wystąpień doszło w Piotrogrodzie, gdzie rewolucja wybuchła wśród wojska. Aresztowano najwyższych dostojników państwowych, z premierem Golicynem na czele. Wielu oficerów wypowiadało carowi posłuszeństwo. W tej sytuacji 2 marca 1917 roku car Mikołaj II zrzekła się tronu na rzecz swojego brata Michała., który zrzekł się władzy po ośmiu godzinach. Rosja po ustąpieniu cara stała się więc republiką, miała rząd z księciem Lwowem, który planował przeprowadzenie reform. sytuacja była jednak nadal niespokojna. Wykształciły się bowiem dwa ośrodki władzy: Rząd Tymczasowy i Rada Delegatów robotniczych i Żołnierskich. Dwuwładza spowodowała chaos w Rosji, żołnierze rosyjscy na frontach rzucali broń, zaprzestając walki. W tej sytuacji w kwietniu do Rosji przybył Lenin. Miał pogłębić rewolucję i wyłączyć ją z wojny. zapowiedział obalenie republiki i utworzenie republiki rad. Obiecywał równość i sprawiedliwość wszystkich ludzi. Głosił konieczność wywłaszczenia dotychczasowych właścicieli fabryk i przedsiębiorstw. Trafiło to na bardzo podatny grunt.

b) Rewolucja październikowa.

W nocy z 24 na 25 października ( 6/7 listopada) 1917 roku wybuchło w Piotrogrodzie zbrojne powstanie. Jego ośrodkiem kierowniczym był Komitet Wojskowo - Rewolucyjny, na czele którego stanął W. I . Lenin. Akcja rozwijała się pomyślnie, oddziały Gwardii Czerwonej opanowały kluczowe punkty w mieście. Kulminacyjnym momentem walk było zdobycie przez bolszewików Pałacu Zimowego - siedziby Rządu Tymczasowego.

Po dokonaniu się rewolucji, Rosja podjęła działania mające na celu wyjście z wojny. rozpoczęły się rozmowy z Niemcami zakończone podpisaniem traktatu w Brześciu 3. marca 1918 roku.