Demokracja z greckiego oznacza rządy ludu. Był to polityczno-społeczny ustrój w starożytnych Atenach, który kształtował się pod koniec VII wieku i w przeciągu V wieku p.n.e. Za jej twórcę powszechnie uważany jest Klejstenes. Zgodnie z demokratycznymi zasadami wszystkie ważne decyzje podejmowane były wyłącznie po wyrażeniu zgody większości obywateli. W państwie pełnoprawnym obywatelem mógł być jedynie człowiek wolny z urodzenia zamieszkujący Attykę, czyli syn Ateńczyka (a od 451 p.n.e. Ateńczyka oraz kobiety ateńskiej), jak również członek ateńskiej gminy, tzw. demu. Demokracja to ustrój polityczny, który zakłada szeroki uczestnictwo społeczeństwa podczas sprawowania publicznej władzy, z równoczesnym zagwarantowaniem praw funkcjonowania publicznej opozycji. System polityczny, gdzie społeczeństwo ma zagwarantowany wpływ na rządy, na kierunek w jakim rozwija się państwo, na treść podejmowanych przez władcę decyzji. Rzecz nie tylko jednak w tym, że równocześnie mniejszości mają zagwarantowane prawa, ale że ich dążenia oraz interesy nie są w żaden sposób ignorowane. Demokracja w swej historii przeszła ogromną ewolucję, zarówno zmieniał się zasięg jak i jej charakter ( na przykład, ateńska demokracja oznaczała zupełnie coś innego aniżeli szlachecka demokracja w Polsce). Można mówić również o tzw. demokracji związkowej, czy też wewnątrzpartyjnej itp. Znana definicja Lincolna mówi o trzech kluczowych elementach demokracji:

1. to jest władza ludu, nie jedynie w tym znaczeniu, iż obejmuje całą ludność, ale też dlatego, iż uzyskuje dzięki poparciu przedstawicieli ludu legitymizację (tzw. władza z przyzwolenia);

2. jest to władza "przez" albo w sensie szerokiego jego uczestnictwa w kolejnych procesach zarządzania;

3. jest to władza "dla" ludu, gdyż się stara działać dla dobra wspólnego i zapewniać jednostkom prawa.

W Grecji starożytnej, w niewielkich tzw. miastach-państwach było możliwe bezpośrednie uczestnictwo wszystkich obywateli podczas sprawowania władzy. Wówczas występowała demokracja bezpośrednia. Bezpośrednia demokracja istnieje również dzisiaj w takich przypadkach, w jakich decyzję ma podjąć ogół zainteresowanych takową decyzją obywateli. Naturalnie jest to możliwe jedynie wtedy, gdy możliwe jest fizycznie zgromadzenie wszystkich zainteresowanych jakąś sprawą obywateli na jednym miejscu. Dlatego też demokracja bezpośrednia występować może jedynie w grupach nie przekraczających kilka tysięcy osób. Jednym wyjątkiem jest ogólnospołeczne referendum, czyli udzielenie przez społeczeństwo odpowiedzi na drodze bezpośredniego głosowania. Ze zrozumiałych praktycznych względów referenda można przeprowadzać tylko w bardzo wyjątkowych przypadkach.

Dlatego też w państwach nowożytnych demokracja musi być przede wszystkim pośrednia. Ogół społeczeństwa w głosowaniu wybiera swych przedstawicieli, jacy następnie sprawują ustawodawczą władzę a także powołują organa wykonawczej oraz sądowniczej władzy. Ów trójpodział władz przyjęty jest we wszystkich demokratycznych systemach. Władza ustawodawcza zazwyczaj organizuje się w parlament (czyli sejm), który posiada w określonym społeczeństwie najwyższą władzą. Jednak sądownicza władza powoływana przez parlament albo jego przedstawicieli pozostaje całkowicie niezależna od władzy ustawodawczej. Realizacji owej zależności ma służyć powszechnie niemal przyjęta zasada mianowania dożywotniego sędziów. Natomiast wykonawcza władza (tj. rząd) zależna jest od władzy ustawodawczej i musi zdawać sprawę przed parlamentem ze swych działań. Jeśli parlament (większością głosów) uzna, iż władza wykonawcza w zły sposób wykorzystuje swe obowiązki, posiada władzę odwołać dany rząd.

Jednak społeczeństwo jawi się jako ostateczne źródło wszelakiej władzy i to społeczeństwo ma prawo odwoływać swych przedstawicieli we władzy ustawodawczej. Służą temu przeprowadzane co jakiś czas (przeważnie co 4 lata) wybory. Bywają one rozmaicie zorganizowane oraz stosuje się różnorakie procedury. W demokratycznym systemie, wybory jednak muszą być pięcioprzymiotnikowe czyli: powszechne, równe, proporcjonalne, bezpośrednie i tajne. Muszą również gwarantować wszystkim wyborcom możliwość dokonania wyboru spośród takiej ilości kandydatur jaka jest większa od ilości miejsc przyznanych w parlamencie danemu okręgowi. W sposób analogiczny wyborcy posiadają prawo powoływania lokalnych władz.

W taki sposób wygląda struktura demokratycznego ustroju w bardzo dużym uproszczeniu. Niewątpliwie dominują w niej pozytywy demokracji. Stąd też demokracja oparta jest na przeświadczeniu, iż nikt lepiej niż ogół obywateli określonego społeczeństwa nie powinien decydować w jaki sposób mają żyć tamtejsi ludzie oraz jak ma funkcjonować społeczny system. Popierając demokratyczny ustrój kierujemy się zawsze zasadą wyboru niejako mniejszego zła o czym należy dobrze pamiętać. Samo słowo demokracja jednak bywa w innym znaczeniu nieco inaczej rozumiane: demokracja, demokratyczny system to taki, gdzie obywatelom zapewnia się równość szans oraz możliwości.

Współcześnie dostrzegany jest rozwinięty system określonych warunków, od których zaistnienia zależy czy dany system można uznać za prawdziwie demokratyczny. Pośród takich uwarunkowań wymienić należy: prawo obywateli do zrzeszania się, tworzenia stowarzyszeń, szczególnie zaś wszelkich partii polityczny, również partii opozycyjnych, żeby było można mówić o istnieniu opinii publicznej. W tym celu niezbędnym jest również poszanowanie dla wolności druku, słowa, upowszechniania informacji, bezwzględnie koniecznym jest istnienie niezawisłego sądownictwa oraz prawa każdej jednostki do bezstronnego sądu. Ogromnego znaczenia w demokratycznym społeczeństwie nabierają wcześniej wymienione wybory, które stwarzają obywatelom dogodne możliwości określania swojego stosunku do wysuwanych przez pewne partie programów, wybierania przedstawicieli oraz legitymizowania rządzących. Wolne wybory dają możliwość zmiany rządzących ekip zarówno w rozumieniu personalnym, jak też politycznym (chodzi tu o odejście od rządów partii przegranych podczas wyborów oraz zwycięstwo opozycji, które dawało jej prawo do formowania rządu). Żeby tak mogło się stać wybory muszą koniecznie być wolne, a także odbywane okresowo przy nieograniczonej liczbie kandydatów, którzy ubiegają się o przedstawicielski mandat, przy zapewnieniu wyborcom pełnej swobody określania swojego stosunku do jakichś partii, programów ich oraz zgłaszanych kandydatów przez partie. Prawo wyborcze koniecznie oparte musi być na demokratycznych zasadach, zapewniających powszechność, równość, bezpośredniość i tajność głosowania, więc wykluczając równocześnie cenzusy wyborcze.

Słowa "demokracja" oraz pochodne "demokratyzacja", "demokratyczny" ostatnio wymawiamy bardzo często. Niestety jednak nie zawsze umiemy powiedzieć, co one znaczą, poza tym, iż te słowa oznaczają niewątpliwie coś dobrego.

Rozpocznijmy od praktycznych argumentów. Powiada się, iż ustroje które posiadają najwięcej demokratycznych cech zapewniają najlepszy rozwój społeczeństwom. Jednak w jaki sposób mierzyć ów rozwój? No chyba, że jest mowa o gospodarczym rozwoju. Istotnie w obecnych czasach tak jest, iż zachodnie demokracje osiągnęły stopień wzrostu gospodarczego nigdy przedtem nieznany w dziejach. Jeśli mówimy na temat rozwoju to myślimy przede wszystkim o poziomie oświaty, o swobodach obywatelskich, a także o dostępności do kultury, itp., niewątpliwie również taki rozwój ciągle się dokonuje w demokratycznych krajach. Wszak w wieku dwudziestym tak się składało, iż kraje demokratyczne okazywały się krajami o starej i bogatej kulturze a także kraje bogate. Drugi często formułowany argument mówi, że demokracja, rozumiana w tym wypadku jako władza narodu, władza społeczeństwa, jawi się jako jedyna forma ustrojowa, która gwarantuje wpływ wszystkich oraz współuczestniczenie we władzach.

Wreszcie istnieje wielka tradycja, jaka głosi, iż jedynie w demokratycznym ustroju ludzie są równi sobie. Wolność, będąca najwyższą wartością społeczną, wartością nie redukowalną do niczego, wartością samoistną, zarazem jest najlepszym argumentem popierającym demokrację. Albowiem w demokratycznym ustroju oraz w demokratycznym społeczeństwie możliwie największa ilość ludzi może być tym samym najbardziej wolna. Sama demokracja przynosi ludziom wolność a relacja: o ile więcej demokracji, o tyle więcej wolności, ani nie jest złożona, ani też niejasna. Prawda, że ludzie bywali również wolni w czasach, w jakich nie było jeszcze demokracji, ludzie również mogą być wolnymi w warunkach najtrudniejszych, skrajnie odległych od demokracji, ale demokracja jednak dostarcza największe szanse realizacji tej wolności, zaś wolność winna być wolnością w pełni zrealizowaną.

Wobec tego nie techniczne, ekonomiczne czy społeczne argumenty, nie obywatelskie racje, ale wolność będąca wartością stanowi niewątpliwie jedyną właściwą odpowiedź na pytanie: więc dlaczego demokracja? Skoro tak myślimy o demokracji, zdamy więc sobie sprawę z faktu, iż ona jest działem określonej kultury, łacińskiej kultury, w jakiej wolność zawsze była na czele wszystkich wartości społecznych.

Źródła

"Nauki polityczne" S.Tansey,

"Mała encyklopedia wiedzy politycznej" M.Chmaj, W.Sokół,

"Słownik demokracji" M.Król,

"Słownik polityki",

"Leksykon wiedzy o państwie i konstytucji" W.Skydło