I. Geografia jako nauka
GEOGRAFIA - jest nauką zajmującą się badaniem powłoki ziemskiej, jej elementów i zjawisk przyrodniczych i społeczno - ekonomicznych oraz działalności człowieka, zachodzących na powierzchni Ziemi oraz zależnościami między tymi zjawiskami.
Główne nauki w geografii to:
1. Kartografia - (traktowana często jako podstawa geografii) jest nauką o mapach, metodach ich tworzenia oraz sposobach wykonywania. Kartografia, aby się rozwijać, musi korzystać z wielu różnych źródeł, są to m.in. źródła:
- astronomiczno-geodezyjne, a więc wyniki pomiarów astronomicznych oraz geodezyjnych jako oznaczanie położenia i wysokości określonych punktów względem powierzchni Ziemi;
- zdjęciowo-kartograficzne, dane i informacje czerpane są ze zdjęć lotniczych oraz satelitarnych jak również z map służących do sporządzania kolejnych map;
- tematyczne, które przybierają postać liczbową (np. z obserwacji meteorologicznych), graficzną (np. w formie przekrojów geologicznych) lub tekstową (np. w postaci opisów).
2. Geografia fizyczna - zajmuje się badaniem i opisem naturalnych składników systemu przyrodniczego Ziemi. Stosowana jest praktyce, objawia się np. w prognozowaniu pogody, ochronie środowiska bądź planowaniu przestrzennym. Naukami jej podległymi są:
- geomorfologia - będąca nauką o rzeźbie powierzchni Ziemi. Na podstawia szerokiej analizy odsłonięć profilów geologicznych zajmuje się badaniem genezy form występujących na powierzchni Ziemi, opisem ich kształtów (morfometria) oraz wielkości. W jej pracach leży również analiza chemiczna skał.
- meteorologia i klimatologia - zajmują się badaniem atmosfery w oparciu o obserwacje przeprowadzane w stacjach meteorologicznych oraz analizę źródeł:
- starszych - opisowych;
- nowszych - zbiory danych liczbowych;
- najnowszych - zdjęcia satelitarne.
- hydrografia - bada wodną powłokę ziemską. Przedmiotem jej badań jest obserwacja ruchów wody, analiza fizyczna i chemiczna właściwości i jakości wód, jak również dokonywanie pomiarów koryt rzecznych, dolin rzecznych oraz mis jezior.
- gleboznawstwo i geografia gleb - zajmuje się glebami. Jej badania polegają na przeprowadzaniu analizy chemicznej gleb, profili glebowych, opisujących strukturę gleby.
- biogeografia - zajmuje się rozmieszczeniem na powierzchni Ziemi zbiorowisk roślinnych i zwierzęcych.
3. Geografia społeczno-ekonomiczna - jest obszernym działem geografii zajmującym się człowieka na powierzchni Ziemi. Dane i informacje dział ten otrzymuje z różnych źródeł i w różnej postaci, na drodze:
- sprawozdawczości statystycznej prowadzonej w obrębie terytorium danego państwa,
- analizy matematyczno-statystycznej danych dotyczących społeczeństw i ekonomii,
- analizy map,
- ankietowania (szczególnie w zakresie geografii społecznej),
- analizy aktów prawnych.
W skład geografii społeczno-ekonomicznej wchodzi geografia:
- osadnictwa;
- zaludnienia;
- rolnictwa;
- przemysłu;
- komunikacji;
- usług;
- kultury;
- polityczna.
4. Geografia regionalna - zajmuje się opisem fizyczno - geograficznym i społeczno-ekonomicznym pewnych obszarów oraz regionów ziemskich. W pierwszym etapie badań ma ona za zadanie dokonać syntezy treści geograficznej, często wykorzystuje wiadomości zdobyte w oparciu o pozostałe nauki geograficzne. Wiedza w dziedzinie geografii regionalnej czerpana jest na drodze:
- badań bezpośrednich i ich opisów;
- sprawozdawczości statystycznej;
- czytania różnych map tematycznych.
II. Mapa i jej cechy.
MAPĄ - nazywamy obraz powierzchni Ziemi lub innego ciała niebieskiego, nieba lub jego części przedstawiający obiekty i zjawiska - naturalne, społeczne lub ekonomiczne - na płaszczyźnie. Jest obrazem oddającym kulistość Ziemi, wykonany w oparciu o ogólnie przyjęte zasady odwzorowań. Mapa wykonana jest w skali, przy wykorzystaniu znaków umownych oddających przedstawiające zjawiska.
PLANEM - nazywamy obraz w dużej skali, który nie oddaje krzywizny powierzchni Ziemi. Wyposażony jest we wszystkie cechy mapy za wyjątkiem odwzorowania.
SZKICEM - nazywamy obraz, który nie oddaje kulistości Ziemi oraz nie jest przedstawiony w skali.
ODWZOROWANIEM KARTOGRAFICZNYM - nazywamy sposób przedstawienia powierzchni kuli na płaszczyźnie. Odwzorowanie posiada siatkę kartograficzną.
SIATKĄ KARTOGRAFICZNĄ - nazywamy układ południków i równoleżników, wyrysowany na mapie.
SIATKĄ GEOGRAFICZNĄ - nazywamy układ południków i równoleżników wyrysowany na powierzchni globusa.
Mapa składa się z następujących elementów:
- obrazu kartograficznego - przedstawiającego informacje o obiektach oraz zjawiskach a także ich wzajemne rozmieszczenie w przestrzeni.
- osnowy matematycznej - przyjętego odwzorowania kartograficznego oraz powiązanej z nim siatki kartograficznej, dodatkowo w jej skład wchodzi skala z siecią punktów osnowy geodezyjnej.
- elementów pomocniczych - głównie z legendy, a więc opisu użytych znaków umownych, przedstawiających określone zjawiska na mapie.
- danych uzupełniających - przekrojów, diagramów, tabel. Nie są to elementy konieczna, ale służą wzbogaceniu wyrazistości i jasności mapy.
Kalsyfikacja map:
- ogólnogeograficzne - fizyczne - w tej grupie wyróżnić można mapy :
- wielkoskalowe - topograficzne ( o skali 1: 200 000 i większej);
- średnioskalowe - przeglądowo-topograficzne ( o skali od 1: 200 000 do 1: 1 000 000);
- małoskalowe - przeglądowe (o skali mniejszej niż 1: 1 000 000)
- tematyczne - w tej grupie wyróżnić można mapy:
- przyrodnicze (przedstawiające geologię, rzeźbę terenu, stosunki wodne i inne),
- społeczno-ekonomiczne (przestawiające zjawiska ludnościowe, przemysłowe, rolnicze, komunikacyjne i inne)
- inżynieryjno-gospodarcze (dotyczące ewidencji gruntów, urbanistyki, górnictwa i inne)
III. Generalizacja kartograficzna oraz skala mapy.
GENERALIZACJĄ KARTOGRAFICZNĄ - nazywamy pewnego rodzaju uproszczenie, uogólnienie mapy, które ma doprowadzić do przedstawienia jedynie najważniejszych rzeczy na mapie
SKALĄ MAPY - nazywamy stosunek odległości pewnego odcinka na mapie do tego samego odcinka w terenie - jej zadanie jest pokazanie ile razy uległa zmniejszeniu rzeczywista odległość w stosunku do obrazu na mapie.
Podział skal mapy:
- liczbowe - nie podaje jednostek odległości. Np. 1: 100 000 lub 1/ 100 000
- mianowane - Np. 1 cm - 1km
- liniowe - np. podziałka liniowa
IV. Graficzne metody prezentacji wyników badań geograficznych.
Prezentacja cech jakościowych lub ilościowych jako wyników przeprowadzonych wcześniej badań może odbywać się wieloma metodami:
ILOŚCIOWE JAKOŚCIOWE
- metoda izarytmiczna - linie o określonej wartości danej cechy. Izolinią nazywamy linię krzywą przechodzącą przez punkty o jednakowych wartościach danej cechy. Do grupy izolinii zaliczamy:
- izohipsy (poziomice) - łączą jednakowe wartości wysokości n. p. m.,
- izobaty - łączą jednakowe wartości głębokości;
- izotermy - łączą jednakowe wartości temperatury;
- izohiety - łączą jednakowe wartości ilości opadów;
- izobary - łączą jednakowe wartości ciśnienia atmosferycznego;
- izohaliny - łączą jednakowe wartości zasolenia;
- izohele - łączą jednakowe wartości usłonecznienia.
- kropkowa - wykorzystywana przy obrazowaniu zjawisk masowych o znacznym rozproszeniu, np. rozproszenie ludności. Każda kropka odpowiada pewnej wartości danej cechy.
- kartogramu - służy do zobrazowania zróżnicowania intensywności pewnego zjawiska w stosunku do określonych obszarów. Te obszary to często jednostki administracyjne.
- kartodiagramu - przedstawienie danego zjawiska z użyciem diagramów, zamieszczonych na mapie.
- sygnaturowa - celem jej jest zobrazowanie obiektów, które posiadają zbyt małe rozmiary jak na skalę mapy dlatego są niemożliwe do przedstawiania. Wyróżniamy sygnatury liniowe, punktowe, geometryczne, obrazkowe, literowe.
- powierzchniowa - obrazuje podział danego terytorium na części o charakterze jednorodnym np. zróżnicowanie klimatyczne.
- zasięgów - wyznacza zasięg występowania danego zjawiska.
