Zasoby naturalne są to wszelkie występujące na Ziemi naturalne dobra możliwe do wykorzystania przez człowieka. Dzieli się je na:

  • zasoby odnawialne - uzupełniane w sposób ciągły lub sezonowo, np. roślinność, zwierzęta.
  • zasoby nieodnawialne - ich ilość jest ograniczona, przez co mogą one ulec wyczerpaniu, np. węgiel kamienny, ropa naftowa.
  • zasoby częściowo odnawialne, np. gleby, woda.

Zasoby naturalne wyróżnia się także pod względem użyteczności. Na tej podstawie dzieli się je na:

  • surowce mineralne - są to użyteczne dla człowieka skały i minerały. Jeśli występują w złożach, tzn. w dużym nagromadzeniu, nadają się do eksploatacji i wykorzystania. Stanowią one około 75% surowców stosowanych w gospodarce. Występują we wszystkich postaciach - stałej, ciekłej i gazowej. Należą do zasobów nieodnawialnych. Rozmieszczenie złóż surowców mineralnych jest na Ziemi nierównomierne, a ich dostępność różna. Obecnie najważniejszymi surowcami mineralnymi są:
    • paliwa kopalne (surowce energetyczne): ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i pierwiastki promieniotwórcze.
    • zasoby metaliczne: żelazo, boksyt, mangan, magnezyt, miedź, ołów, cynk, cyna, wolfram, chrom, złoto, srebro, platyna, uran, rtęć, molibden i inne.
    • zasoby niemetaliczne: chlorek sodu, fosforyty, azotany, siarka i inne.
    • zasoby skalne (lite i zwięzłe): granity, bazalty, zlepieńce, piaskowce, marmury, wapienie, gipsy, gliny, piaski, iły i inne.
    • zasoby zdobnicze, np. kamienie szlachetne i półszlachetne.
  • woda - jest ona wykorzystywana przede wszystkim jako woda pitna, do kanalizacji oraz jako surowiec energetyczny. Należy do odnawialnych zasobów naturalnych.
  • powietrze - jest to zasób rozumiany jako tlen atmosferyczny, którym człowiek oddycha i który może zostać wykorzystany w procesach technologicznych oraz jako wiatr będący odnawialnym źródłem energii.
  • energia słoneczna - należy do odnawialnych surowców energetycznych
  • drewno - jest wykorzystywane do produkcji energii cieplnej oraz wykorzystywany w budownictwie. Zasoby leśne, mimo że się odradzają, zalicza się do nieodnawialnych zasobów naturalnych, gdyż proces ich odrastania jest bardzo powolny i długotrwały.
  • gleba - jest zasobem odpowiedzialnym za produkcję roślinną. Łatwo ulega degradacji i mimo że w wyniku procesu glebotwórczego ma możliwość odradzać się, proces ten postępuje bardzo powoli, stąd gleby należą do trudno odnawialnych zasobów naturalnych.

Zasoby klasyfikuje się także ze względu na obfitość występowania:

  • zasoby występujące powszechnie - występujące w ilościach niewyczerpalnych i są rozmieszczone równomiernie, np. gazy w powietrzu, surowce skalne.
  • zasoby występujące obficie- zasoby obliczone na kilkaset lat, np. węgiel kamienny.
  • zasoby występujące ograniczenie - zasoby występujące w niewielkich ilościach, które w krótkim czasie mogą ulec wyczerpaniu, np. ropa naftowa.

Także człowiek reprezentuje pewien rodzaj zasobów, poprzez wiedzę, dorobek kulturowy i cywilizacyjny.

W gospodarce zasobami naturalnymi dokonuje się w ostatnich latach wielu ocen dotyczących tendencji rozwojowych i perspektyw na przyszłość. Powstało wiele dokumentów zajmujących się tym zagadnieniem, m. in.: "Granice wzrostu" - raport podsumowujący prace Klubu Rzymskiego z 1973 r. Określał na ile lat starczy surowców. Jego założenia były bardzo pesymistyczne i w wielu punktach, jak dotąd, się nie sprawdziły. Zakładał on, iż:

  • węgla kamiennego starczy na 2 300 lat,
  • żelaza na 240 lat,
  • gazu ziemnego na 38 lat,
  • miedzi na 36 lat,
  • ropy naftowej na 31 lat,
  • rtęci na 13 lat,
  • złota na 11 lat.

Od czasu opublikowania raportu odkryto nowe złoża, a wydobycie niektórych ograniczono, stąd prognozy te są w dużym stopniu nieprawdziwe. Jednak prawdą jest, iż naturalne zasoby Ziemi kurczą się i istnieje niebezpieczeństwo ich wyczerpania. Stąd konieczna jest racjonalizacja ich wydobycia i poszukiwanie nowych, odnawialnych źródeł zasobów. Wykorzystywanie zasobów powinno być zgodne z definicją tzw. zrównoważonego rozwoju, który polega na gospodarowaniu zasobami naturalnymi i ich ochronie oraz na wprowadzaniu technologii i zmian instytucjonalnych, które pozwolą na zaspokojenie ludzkich potrzeb, zarówno obecnych, jak i przyszłych pokoleń. Idea zrównoważonego rozwoju ma ponadto chronić gleby, świat roślin i zwierząt.

Ropa naftowa:

Ropa naftowa jest to ciekła mieszanina węglowodorów parafinowych, naftalenowych i aromatycznych, zawierająca ponadto organiczne związki siarki, tlenu azotu oraz składniki mineralne. Istnieją dwie teorie tłumaczące powstawanie ropy naftowej:

  • pochodzenie nieorganiczne - powstanie ropy poprzez działanie wody na węgliki metali lub przez działanie wody z dwutlenkiem węgla i wapieniami.
  • pochodzenie organiczne - powstawanie ropy w wyniku przeobrażenie szczątków roślinnych i zwierzęcych nagromadzonych w osadach morskich.

Do skał roponośnych, czyli o korzystnych warunkach do tworzenia się ropy naftowej, należą skały ilaste, a ponadto także: piaski, żwiry, piaskowce, wapienie i dolomity porowate. Skały, w których nagromadziła się ropa naftowa nazywa się kolektorami.

W procesie tworzenia się ropy naftowej wyróżnia się dwa stadia:

  1. stadium biochemiczne - nagromadzenie substancji organicznych na dnie morza ulega rozkładowi. W procesie tym biorą udział bakterie żyjące dzięki tlenowi. Powoduje to, że substancja organiczna ubożeje w tlen, a wzbogaca się w wodór i węgiel. Taką substancję nazywa się kerogenem. Koniec tego stadium następuje wraz z zasypaniem kerogenu przez osady.
  2. stadium geochemiczne - w tym stadium czynnikami wiodącymi są temperatura i ciśnienie, od wpływem których kerogen przekształca się w ropę naftową. Jeśli nie wystąpią takie warunki z kerogenu tworzą się łupki bitumiczne.

Złożom ropy naftowej towarzyszą: gaz ziemny i solanka. Kolejność zalegania tych surowców jest następująca: najniżej występuje solanka, na niej ropa naftowa, a na samej górze występuje gaz ziemny.

Wielkość zasobów ropy naftowej na świecie ocenia się na 143 mld 400 mln ton. W 2001 r. wydobyto jej 3 mld 289 mln ton. Stąd można wnioskować, iż przy aktualnym wydobyciu, starczy jej na 43 - 44 lata. Największe zasoby tego surowca posiadają Bliski i Środkowy Wschód, w których skupia się aż 64% światowych zasobów. Największe wydobycie ma miejsce w Arabii Saudyjskiej, Rosji, Stanach Zjednoczonych, Iranie, Chinach i Meksyku.

Tab. 1. Zasoby ropy naftowej na świecie.

Region

Wielkość zasobów (%)

Bliski i Środkowy Wschód

(rejon Zatoki Perskiej)

Arabia Saudyjska

Irak

Kuwejt

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Iran

25,0

10,5

9,3

8,8

8,6

64,0

Ameryka Południowa

Wenezuela

6,9

8,5

Ameryka Północna

Meksyk

USA

4,8

2,9

8,0

Afryka

(północna Sahara i rejon Zatoki Gwinejskiej)

7,0

Eurazja

Azerbejdżan i Uzbekistan

Rosja

Chiny

5,5

4,6

2,2

12,5

W krajach OPEC skupia się 76% światowych zasobów ropy naftowej, w krajach OECD - 10,2%, a w państwach nie należących do tych organizacji - 17,8%. Do OPEC należy obecnie jedenastu członków: Algieria, Arabia Saudyjska, Katar, Kuwejt, Indonezja, Irak, Iran, Libia, Nigeria, Wenezuela i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Większość wydobywanej na świecie ropy naftowej przetwarzana w krajach wysoko rozwiniętych, głównie w USA, krajach Europy Zachodniej i Japonii. Na te kraje przypada około 60% światowego potencjału przemysłu rafineryjnego.

Na świecie istnieje około 700 rafinerii ropy naftowej.

Węgiel kamienny:

Węgiel kamienny jest jednym z głównych surowców energetycznych świata. Jego złoża występują na wszystkich kontynentach, są jednak rozmieszczone bardzo nierównomiernie. Jego tworzenie się postępuje w dwóch etapach:

  1. faza biochemiczna, tzw. torfienie - polega na rozkładzie substancji organicznych zgromadzonych podmokłym obszarze, przypominającym proces fermentacji (węglowodany rozpadają się na węgiel, węglowodory, dwutlenek węgla i wodór). Faza ta kończy się w momencie zasypania bagniska osadami.
  2. faza geochemiczna, tzw. uwęglenie - w efekcie zasypania następuje wzrost temperatury i ciśnienia, które prowadzą do usuwania składników lotnych z powstającego utworu. Powoduje to zwiększenie zawartości pierwiastka węgla. Od stopnia uwęglenia zależy rodzaj węgla.

Według zawartości pierwiastka węgla wyróżnia się:

    • torf (do 30% C)
    • węgiel brunatny (do 70% C)
    • węgiel kamienny (70 - 88% C)
    • antracyt (do 95% C)

Zagłębia węglowe dzieli się na:

  • autochtoniczne - powstają, gdy materiał roślinny gromadzi się w miejscu, w którym występowały rośliny (tzn. w miejscu dawnych puszcz).
  • allochtoniczne - powstają, gdy materiał roślinny został przetransportowany rzekami i osadzony w ujściach deltowych lub na rozlewiskach. Powierzchniowo zagłębia te są mniejsze, ich zasięg jest nieregularny, materiał drobniejszy i często niszczony podczas transportu.

Istnieje także podział zagłębi węglowych na:

  • limniczne - śródlądowe, powstały, kiedy pokłady węgla zostały przewarstwione skałami płonnymi pochodzenia lądowego, przynoszonymi przez rzeki.
  • paraliczne - występujące nad brzegami mórz, w wyniku zalewania masy roślinnej przez morze. Pokłady węgla przykrywane były wówczas osadami morskimi. Skałami rozdzielającymi te pokłady są: łupki i piaskowce. Ten rodzaj zagłębi jest większy od limnicznych i wykształcony bardziej regularnie.

Największe złoża tego surowca znajdują się w Europie Centralnej i Wschodniej (zwłaszcza na Ukrainie), w Rosji, w Azji Południowo-Wschodniej (zwłaszcza Chiny i Indie) oraz w Ameryce Północnej (USA i Kanada). Światowe zasoby węgla kamiennego szacuje się na 1 bln 31 mld 610 mln ton. W 2001 r. światowe wydobycie tego surowca wyniosło 3 mld 700 mln ton. Głównymi wydobywcami węgla kamiennego na świecie są: USA i Chiny (na te dwa kraje przypada 50% światowego wydobycia), Australia, Indie, RPA, Rosja i Polska.

Węgiel brunatny:

Największe złoża węgla brunatnego występują w: Niemczech, Rosji, Czechach, USA, Kanadzie, Australii i Indiach. Wydobycie na większą skalę tego surowca odbywa się w Niemczech, Rosji, USA, Czechach, Australii i Polsce. Jego wydobycie w ostatnich latach wykazuje jednak tendencję spadkową. Węgiel brunatny nie nadaje się do transportowania na duże odległości, dlatego też jego przetwórstwo odbywa się w miejscach jego wydobycia.

Uran:

Największe zasoby uranu posiadają: Kanada, Australia, Niger, Rosja, USA, Namibia i RPA. Jego wydobycie na świecie w 2001 r. wyniosło 33 tys. ton, z czego najwięcej przypadło na: Kanadę, Australię, Niger, USA, Rosję, Namibię i RPA. Uran jest coraz powszechniej wykorzystywany, do produkcji energii jądrowej i w medycynie. Ma także duże zastosowanie militarne. Wykorzystywanie uranu niesie jednak wiele problemów, m. in. istnieje niebezpieczeństwo skażenia promieniotwórczego podczas jego eksploatacji oraz problem w zagospodarowaniu odpadów.

Na świecie czynnych jest 442 reaktorów, a 36 znajduje się w budowie. Reaktory posiadają: Stany Zjednoczone (110), Francja (57), Japonia (53), Wielka Brytania (35) oraz Rosja, Kanada, Niemcy, Szwecja, Indie i Czechy.

Zasoby wodne:

W przypadku wód mówi się o ich zasobach i zapasach. Światowe zapasy wody to woda zgromadzona w lądolodach, lodowcach, wiecznej zmarzlinie, wierzchniej warstwie litosfery i w wielkich jeziorach świata. Zasoby wody dotyczą corocznego odnawiania się wód (wód będących w obiegu). Około 50% powierzchni kontynentów cierpi na skrajny lub dokuczliwy deficyt wody. Sytuację pogarsza obecne masowe skażenie wód ściekami, ropą naftową i substancjami ropopochodnymi (szacuje się, że co roku do oceanów trafia około 5 mln ton ropy) oraz substancjami radioaktywnymi. Ponadto około 94% zasobów wodnych świata stanowią wody słone, a 2% wody zgromadzone w lodowcach, co sprawia, iż niewiele wód nadaje się do spożycia, a w wyniku rosnącego uprzemysłowienia i umiastowienia zapotrzebowanie na wodę wzrasta. Stąd, wyczerpywanie się wód rzecznych i podziemnych, stanowiących jak dotąd główne źródło wody, stanowi bardzo poważne zagrożenie. Dlatego szuka się nowych źródeł wody. Wodę pozyskuje się poprzez: odsalanie wody morskiej, odsalanie słonych wód podziemnych i wykorzystywanie wody lodowców polarnych.

Tab. 2. Zasoby i zapasy wodne świata.

Źródło wody

Zasoby w km³

Udział %

Morza i oceany

1 370 000 000

93,83

Wody podziemne litosfery (do 5 km głębokości)

64 000 000

4,38

Lodowce i wieczne śniegi

30 000 000

2,00

Jeziora i zbiorniki wód słodkich

125 0000

0,008

Wody gruntowe

65 000

0,004

Wody atmosfery

13 000

0,00089

Bagniska i mokradła

3 600

0,00024

Wody rzeczne

1 700

0,00011

Biomasa roślinna i zwierzęca

700

0,00004

Ogółem

1 460 000 000

100,00

Najwięcej wody na świecie zużywają: USA (około 270 km³/rok), Indie i Chiny.

Wiele obszarów na kuli ziemskiej jest nawadnianych. Według Instytutu Światowych Zasobów Wodnych irygacją objętych jest na świecie od 225 do 250 mln ha, a czołowe miejsca zajmują: Egipt, Indie, Chiny, Pakistan, Holandia, USA, Rosja i kraje byłego ZSRR. Nawadnianie prowadzi do wielu negatywnych skutków, jak: zasolenie gleb i wód gruntowych (wg Raportu Banku Światowego około 8% nawadnianych obszarów na świecie zagrożonych jest zasoleniem), obniżenie poziomu wód gruntowych.

Obecnie występuje ogromne zanieczyszczenie wód. Ścieki przemysłowe i komunalne trafiają do rzek i razem z nimi spływają do mórz i oceanów. Najbardziej skażonymi morzami na kuli ziemskiej są: Bałtyk, Morze Północne, Morze Śródziemne, Morze Czerwone, Morze Karaibskie i Zatoka Meksykańska.

W celu ochrony wód morskich wyróżniono tzw. "szczególnie wrażliwe obszary morskie". Kraje położone nad akwenami o takim statusie zmuszone są do zmniejszenia ilości odprowadzanych zanieczyszczeń i zwiększenia standardów bezpieczeństwa transportu ropy naftowej. Regionami, które znalazły się pod specjalnym nadzorem są:

  • akwen wokół australijskiej Wielkiej Rafy Koralowej,
  • archipelag Sabama w pobliżu Kuby,
  • wody wokół wyspy Malpelo w Kolumbii,
  • rejon Florydy (Keys w Stanach Zjednoczonych),
  • wody wokół wysp Galapagos,
  • wody wokół wysp Kanaryjskich,
  • Morze Bałtyckie (spośród krajów nadbałtyckich regulacji dotyczących zwiększenia bezpieczeństwa w transporcie ropy naftowej nie przyjęła Rosja. Przesyła ona przez Bałtyk około 80 mln ton ropy rocznie, głównie tanimi banderami. Polska na ten cel, a także na inne cele dotyczące ochrony środowiska, uzyskała pomoc zagraniczną - tzw. ekokonwersja, tzn. umorzenie długów przez rządy państw zachodnich w zamian za przeznaczenie ich równowartości na cele proekologiczne).

Zasoby glebowe:

Gleba jest utworem dostarczającym roślinom wody i składników mineralnych. Stanowi podstawę działalności rolniczej człowieka. W wyniku owej działalności jest jednak degradowana.

Pokrywa glebowa występuje nierównomiernie na powierzchni Ziemi. Wpływ mają na to przede wszystkim warunki klimatyczne i wodne obszaru oraz rodzaj podłoża. Gleby o największej przydatności rolniczej występują w strefie klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych.

Szacuje się, że człowiek użytkuje około 13 mln km² gruntów ornych oraz 23,5 mln km² łąk i pastwisk. Na 1 osobę przypada około 10 tys. m³ gleby o miąższości 1 m. Z tej masy gleby człowiek czerpie już od 10 tys. lat. Sprawia to, że gleba nie stanowi już dobra wolnego.

Najwyższy udział gleb na mieszkańca występuje w Australii (ponad 40 ha na osobę), RPA i Argentynie (6 ha/os). Dla porównania w Polsce wskaźnik ten wynosi 0,5 ha/os, a w Egipcie 0,1 ha/os.

Jakość gleby poprawia się poprzez użyźnianie. Naturalne metody użyźniania gleby stosuje się w: Chinach, Egipcie i Indiach. Natomiast najwyższe zużycie nawozów sztucznych ma miejsce w krajach Europy Zachodniej (42%, a skupiają jedynie 6% użytków rolnych i 11,6% ludności świata) i w Stanach Zjednoczonych (25%, a posiadają 11% użytków rolnych i 4,7% ludności świata). Zużycie nawozów na 1 ha gruntów ornych największe (ponad 200 kg/ha) jest w: Japonii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Niemczech i Norwegii.

Nadmierna eksploatacja gleby prowadzi do jej dewastacji, tzn. do procesów erozji i denudacji. W krajach rozwiniętych gospodarczo powstały specjalne instytucje walcząca z tymi procesami, m. in. Amerykańska Służba Konserwacji Gleby.

Zasoby roślinne:

Zasoby roślinne stanowią grupę zasobów odnawialnych. Obecnie poznano około 1 mln 600 tys. gatunków roślin. Mają one ogromne znaczenie dla człowieka, gdyż rocznie produkują 80 mld ton czystego tlenu. Człowiek powoduje jednak ogromne zagrożenie świata roślinnego na Ziemi.

Zasoby roślinne dzieli się na cztery grupy:

  • zasoby rolnicze,
  • zasoby leśne,
  • zasoby wodne,
  • wszelka roślinność nieuprawowa lądów, np. torfowiska, moczary, słonorośla itp.

Człowiek zagospodarował obecnie około 13 mln km² gruntów ornych i 23,5 mln km² łąk i pastwisk. Ma on jednak bardzo niewielki udział globalny w tworzeniu biomasy roślinnej. Około 85% żywności pochodzi z siedmiu podstawowych zbóż: pszenicy, ryżu, żyta, jęczmienia, owsa, kukurydzy i prosa.

Wyróżnia się pięć obszarów rozwoju flory roślin uprawnych (wg Wawiłowa):

  1. obszar śródziemnomorski:
      • obszar przednioazjatycki - uważany za najstarszy. Uważa się, że około70% gatunków roślin uprawnych stąd pochodzi, m. in.: pszenica, jęczmień, owies, soczewica, groch, wiele gatunków warzyw, len, lucerna, wiele drzew uprawnych i krzewów (granat, figa, migdał, palma daktylowa). Jest to ponadto region udomowienia wielu gatunków zwierząt: kozy, owce, prawdopodobnie bydło.
      • obszar śródziemnomorski - nie posiada wielu gatunków roślin uprawnych miejscowego pochodzenia. Udomowione tu zostały natomiast niektóre gatunki pszenicy, jęczmienia i owsa, niektóre gatunki łubinu, kapusta i sałata.
      • obszar środkowoazjatycki (Afganistan oraz rosyjska i chińska Azja Środkowa) - nie posiada wielu gatunków miejscowego pochodzenia, jedynie niektóre gatunki pszenicy i len.

2. obszar wschodnioazjatycki - jest to ojczyzna: wielu gatunków jęczmienia i prosa, niektórych gatunków fasoli, gorczycy, kapusty oleistej, morwy, wielu gatunków roślin barwnikodajnych, wielu gatunków warzyw, wiśni, czereśni, jabłoni, gruszy, brzoskwiń, moreli, mandarynek i limetek.

3. obszar południowo-wschodnioazjatycki - stąd pochodzi wielka liczba roślin uprawnych, jak: ryż, niektóre gatunki prosa, liczne rośliny strąkowe, rośliny bulwiaste, warzywa, wiele gatunków roślin przyprawowych (np. imbir, cynamon), trzcina cukrowa, herbata, bawełna, juta, konopie, kapok, wiele gatunków drzew owocowych (pomarańcze, niektóre gatunki mandarynek, cytryny, banany i mango). Jest to ponadto ważny region udomowienia zwierząt.

4. obszar afrykański - z tego regionu pochodzi: proso perłowe, sorgo, niektóre gatunki roślin strączkowych, niektóre gatunki warzyw, arbuz, palma oleista, orzechy kola. Ponadto z obszaru tzw. ogniska abisyńskiego pochodzi proso o nazwie teff i kawa arabska.

5. obszar nowego świata:

      • obszar środkowoamerykańsko-meksykański - jest on ojczyzną: kukurydzy, gatunków fasoli, dyni, niektórych gatunków pomidorów, papryki, niektórych gatunków bawełny, słonecznika, agawy włóknistej, tytoniu, kakaowca, papai i awokado.
      • obszar południowoamerykańsko-górski - stąd pochodzą: ziemniaki, niektóre gatunki papryki, tytoń.
      • obszar południowoamerykańsko-nizinny - z tego regionu pochodzi: maniok, ananas, orzech ziemny, drzewo kauczukowe.

Europa Środkowa i Wschodnia jest uboga pod względem pochodzenia roślin. Jest ojczyzną jedynie: porzeczki, maliny i jeżyny.

Australia i północno-wschodnia Azja nie były obszarami wyjściowymi żadnego gatunku roślin uprawnych.

Zasoby leśne: Lasy zajmują 29% powierzchni lądów (około 40 mln km²). Obecnie aż 80% powierzchni lasów na świecie doprowadzonych zostało do stanu tzw. "lasów widnych". Zasoby drewna w lasach ocenia się na 143 mld m³. Zapotrzebowanie na nie na świecie ciągle wzrasta. Co roku wycina się około 2,8 mld m³ drewna.

Zasoby zwierzęce:

Świat zwierzęcy dzieli się na dwie grupy:

  • zwierzęta żyjące w środowisku naturalnym (znajdujące się pod znikomym wpływem działalności człowieka).
  • zwierzęta hodowlane.

W wyniku nasilającego się procesu dewastacji środowiska przyrodniczego wiele gatunków zwierząt na świecie jest zagrożonych wyginięciem. Według "Czerwonej Księgi" Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów ponad 800 gatunków zwierząt jest zagrożonych.

Dla człowieka największe znaczenie mają zwierzęta hodowlane. Ocenia się, że biomasa zwierząt hodowlanych na świecie wynosi 975 mln ton. Naturalne zasoby zwierzęce obejmują mniej niż 25% biomasy zwierząt hodowlanych. Występują głównie na obszarach górskich, półpustynnych i arktycznych.

Powietrze atmosferyczne:

Powietrze atmosferyczne jest, obok wody, najważniejszym zasobem naturalnym. Bez niego niemożliwe byłoby życie na Ziemi. Niestety, występuje obecnie skażenie atmosfery o globalnym zasięgu. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są:

  • działalność człowieka (przemysł, motoryzacja, nawozy sztuczne),
  • zjawiska przyrodnicze, jak: wybuchy i emisje wulkaniczne, gorące źródła, gejzery, rozkład materii organicznej itp.

Do podstawowych skutków zanieczyszczenia powietrza należą:

  • zakwaszenie środowiska, w wyniku emisji: SO2, NO2, NH2.
  • eutrofizacja środowiska (zarastanie zbiorników wodnych) wynikający z nadmiernej ilości w powietrzu azotu.
  • zmiany klimatu związane z wzmocnieniem efektu cieplarnianego, na skutek wzmożonej emisji do atmosfery CO2, CH4, N2O, freonów i halonów.
  • ubożenie warstwy ozonowej w wyniku wzrostu stężenia w powietrzu substancji zawierających chlor lub brom (głównie freonów i halonów).

Najczystsze powietrze występuje nad powierzchniami otwartych mórz i oceanów, natomiast najbardziej zanieczyszczone nad silnie uprzemysłowionymi obszarami i aglomeracjami miejskimi.

Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego można ograniczyć na następujące sposoby:

  • zmniejszenie emisji przemysłowej na etapie procesów produkcyjnych, poprzez zmiany metod wytwarzania.
  • przechwytywanie emitowanych zanieczyszczeń.
  • umiejętne wprowadzanie minimum zanieczyszczeń do atmosfery, poprzez wysokie kominy oraz racjonalne, przestrzenne rozmieszczenie źródeł skażenia.

Najczystsze powietrze występuje nad powierzchniami otwartych mórz i oceanów.