Układ osadniczy kraju to swego rodzaju konstrukcja przestrzenna utworzona przez miejsca zamieszkania jego mieszkańców. Między nimi tworzą się różnorakie powiązania, których podstawą są relacje administracyjne, ekonomiczne i społeczne. Sprawność powiązań o charakterze gospodarczym, administracyjnym decyduje o funkcjonowaniu układu osadniczego.

XX wiek charakteryzował się ogromnym nasileniem procesu urbanizacji.

Urbanizacja jest zespołem przemian o charakterze ekonomicznym, społecznym, kulturowym i przestrzennym, które prowadzą do rozwoju jednostek miejskich i obszaru stref podmiejskich. Wynikiem procesu urbanizacji jest także wzrost liczby ludności zamieszkującej miasta na świecie, na terenie kraju lub w danym regionie.

Wzrost liczebności ludności miejskiej, ale też obszaru zajmowanego przez jednostki miejskie długo wiązało się postępującym uprzemysłowieniem.

W latach dziewięćdziesiątych miasta zamieszkiwało około 48% z całkowitej ludności świata.

Najbardziej zurbanizowanymi kontynentami są:

- Ameryka Północna: 76% ogólnej liczby ludności mieszka w miastach

- Kanada: 75% ogólnej liczby ludności mieszka w miastach

Australia jest jednym z najsłabiej zaludnionych krajów na świecie. Wysoki stopień urbanizacji wynika tu z rozległości obszarów zajętych przez pustynie oraz gospodarki rolnej nastawionej na hodowlę Aż 85,3% obywateli Australii mieszka w miastach. Największymi aglomeracjami są: Sydney, Melbourne, Brisbane, Adelaide. Ich mieszkańcy stanowią ponad połowę całkowitej liczby ludności miejskiej w tym kraju.

Niski wskaźnik urbanizacji wskazuje na niewielki procent udziału ludności miejskiej w całkowitej liczbie mieszkańców danego kraju.

Do najsłabiej zurbanizowanych kontynentów zaliczamy:

- Afrykę, gdzie na słaby poziom rozwoju gospodarczego wynika z przeszłości kolonialnej.

- Azję, gdzie o niskim poziomie urbanizacji decyduje występowanie na znacznym obszarze suchego klimatu, a obecność rozległych obszarów pustynnych jest barierą dla rolnictwa.

Szybki rozwój dużych miast decyduje o wzroście wskaźnika urbanizacji w skali światowej.

Składowymi tego procesu są: 

urbanizacja formalna - wyrażona przez posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich,

urbanizacja demograficzna - migracja ludności wiejskiej do miast

urbanizacja ekonomiczna - wzrost liczby ludności zawodowo czynnej i znajdującej zatrudnienie w nierolniczych gałęziach gospodarki takich jak przemysł i usługi

urbanizacja społeczna - polegająca na rozpowszechnieniu miejskiego stylu życia wśród ludności wiejskiej,

urbanizacja przestrzenna - która przejawia się zwiększeniem powierzchni miast już istniejących, tworzeniu nowych jednostek miejskich, bądź nadawaniu istniejącym jednostkom osadniczym praw miejskich, jako efekt posiadania przez nie funkcji pozarolniczych.

Wieloprzestrzenne układy, zespoły miejskie (aglomeracje) są najlepiej widocznym efektem tego procesu.

Aglomeracja miejska to zespół jednostek osadniczych, których powstanie i funkcjonowanie jest zdominowane przez jedno miasto. Zespół taki charakteryzuje się obecnością silnych powiązań, których efektem jest integracja społeczna i gospodarcza obszaru. Przykładami są aglomeracje: warszawska, londyńska.

Konurbacja to forma aglomeracji utworzona przez zespół równorzędnych pod względem pełnionych funkcji społeczno-gospodarczych jednostek miejskich. Niezależne w początkowych fazach rozwoju miasta są położone na obszarze zagłębi węglowych, np.: miasta w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym czy w zagłębiu Ruhry.

Megalopolis jest wielkim obszarem zurbanizowanym, powstałym w wyniku połączenia się aglomeracji i konurbacji. Taki układ urbanistyczny jest typowym na obszarze USA.

Przed drugą wojną światową nastąpiło duże nasilenie procesów urbanizacyjnych w krajach wysoko rozwiniętych. Przyczyniło się to tego duże zapotrzebowanie przemysłu na siłę roboczą. Zwiększyło to migrację ludności ze wsi do miast.

Tempo procesów urbanizacyjnych przyczynia się do zróżnicowania krajów średnio i mało rozwiniętych.

Wśród nich wyróżnia się:

kraje, o powolnie przebiegającym procesie urbanizacji, w których odsetek ludności mieszkającej w miastach jest niewielki (Etiopia 13%)

kraje cechujące się urbanizacją pozorną ( Urugwaj 86%, Meksyk 71%, Peru 70%)

Brak możliwości znalezienia zatrudnienia na wsi skutkuje wysokim wskaźnikiem urbanizacji kraju.

Charakterystyczna jest także migracja wykwalifikowanej ludności wiejskiej do miast w poszukiwaniu jakiegokolwiek zatrudnienia.

Powoduje to pozorne zwiększenie się wskaźnika urbanizacji. Mimo iż w miastach tych nie ma rozwiniętego przemysłu i usług, a ludność która do nich napływa nie ma szans na znalezienie stałej pracy.

Kraje, w których występuje urbanizacja hamowana: Chiny 28%, Egipt 44%

Czasy rewolucji przemysłowej zaowocowały prawdziwym rozwojem jednostek miejskich.

Szacunkowe dane wskazują, że pod koniec XIX wieku miasta były zamieszkane przez około 10% ludności świata.

Urbanizacja prowadzi do systematycznego zmniejszania się terenów zajętych przez rolnictwo oraz masowej migracji ludności zamieszkującej wsie do miast. Współcześnie przyrost ludności zamieszkującej miasta jest 2,5 razy szybszy niż wzrost ludności wiejskiej.

Na istnienie i rozwój osiedli miejskich wpływają nie tylko zjawiska pozytywne, ale też negatywne.

Pozytywne zjawiska:

- możliwość znalezienia pracy i miejsca zamieszkania,

- większa i bardziej różnorodna oferta pracy,

- szerokie możliwości edukacyjne,

- możliwość podwyższenia kwalifikacji, zmiany zawodu.

Powyższe zjawiska sprawiają, iż wielkie miasta to ośrodki kulturotwórcze, gdzie dokonuje się realizacja osiągnięć naukowo-technicznych danego kraju.

Negatywne zjawiska:

- rozprzestrzenianie się chorób,

- nasilenie przestępczości i patologii społecznej, w tym alkoholizmu i narkomani,

- znieczulica społeczna, wynikająca z anonimowości

- tworzenie się subkultur,

- przeciążenie komunikacji miejskiej, co jest przyczyną wielu utrudnień w życiu codziennym, np.: korków

- zanieczyszczenie środowiska

Miasta od wieków pełniły niezwykle ważną rolę w życiu społeczeństw.

W starożytności często dochodziło do przekształcania miast w odrębne państwa, np.: Ateny. Jednostki miejskie stawały się ośrodkami władzy i rozwoju kulturalnego.

Rozwój stosunków społeczno-gospodarczych powoduje przekształcenia w obrębie funkcji miasta.

Miasto może pełnić funkcję ośrodka:

- administracyjnego,

- komunikacyjnego,

- kultu religijnego,

- turystyczno-wypoczynkowego,

- kulturalno-naukowego.

Podstawowe czynniki miastotwórczych należy zaliczyć:

- ukształtowanie powierzchni,

- stosunki wodne,

- bogactwa naturalne.

Jednym z głównych czynników decydujących o rozwoju i urbanizacji miast obecnie i w czasach historycznych był handel. Rozwój handlu jest nieodłącznie związany z rozrastającą się siecią sklepów, hurtowni, banków i giełd towarowych. Powstawanie takich instytucji powoduje napływ ludzi i kapitału. Powstają nowe miejsca pracy i rozrasta się rynek zbytu.

Obecność samonapędzającego się mechanizmu uwidacznia się z nieodłącznym związku między rozwojem handlu a korzyściami jakie odnosi z tego tytułu miasto. Z kolei większe miasta przyciągają większa liczbę inwestorów.

Rozwój i postęp naukowo-techniczny spowodował wyraźne zmniejszenie roli naturalnych czynników miastotwórczych. Rozwój nowoczesnych miejskich środków transportu dał możliwość funkcjonowania ośrodkom miejskim w oparciu o dostawy żywności z bardzo odległych terenów. Doprowadziło to do zastąpienia rolniczych terenów w pobliżu miast siecią drogową i nowymi budynkami mieszkalnymi.

Urbanizacja spowodowała liczne przeobrażenia ekonomiczne, przestrzenne i społeczne. Miasta są miejscami koncentracji przemysł i usług. Są także chłonnym rynkiem zbytu. Często dochodzi w nich do zmiany struktury zawodowej jego mieszkańców ludności, struktury demograficznej.

Urbanizacja jest przyczyną wielu korzystnych przemian. Jednak gdy dojdzie do przekroczenia pewnej maksymalnej koncentracji ludności dochodzi do szybkiego narastania negatywnych skutków urbanizacji, takich jak degradacja środowiska i patologia społeczna.

W czasie amerykańskiej "gorączki złota" doszło do niezwykle szybkiego przekształcenia się wielu osiedli górniczych w duże ośrodki miejskie.