Podstawą geotektonicznej teorii płyt litosferycznych jest założenie, że skorupę ziemską buduje kilkanaście odrębnych płyt litosferycznych, które rozdzielają strefy odznaczające się wzmożoną aktywnością sejsmiczną. Te sztywne kry litosfery są zanużone częściowo w plastycznej i głębiej położonej warstwie astenosfery, dzięki czemu są w ciągłym ruchu. Wszystkich płyt tektonicznych jest ok. 20- 9 dużych i ok. 11 mniejszych. Lądy tworzące kontynenty znajdują się właśnie na takich płytach, dzięki czemu są w ciągłym ruchu. Obszary graniczne miedzy tymi płytami litosfery możemy podzielić na strefy dywergencji- płyty oddalają się od siebie oraz strefy konwergencji- obszar kolizji, gdzie następuje wygięcie ich krawędzi, wpychanie cięższej płyty pod lżejszą lub rzadziej ześlizgiwanie się jednej płyty po drugiej. Skutkiem tych nieustannych ruchów kier litosferycznych są zjawiska sejsmiczne i wulkaniczne.
Teoria ta powstała w oparciu o analizę historii geologicznej Ziemi. Zakłada ona, że w przeszłości wszystkie współczesne kontynenty tworzyły jeden ląd nazwany Pangeą natomiast otaczający je olbrzymi wszechocean nazwano Patalassą. Siły działające na ten olbrzymi ląd kontynentalny spowodowały jego pęknięcie, wskutek czego powstały nowe, mniejsze obszary lądowe i oceaniczne. 200 mln lat temu na powierzchni Ziemi znajdowały się dwa kontynenty- Laurazja obejmująca współczesną Amerykę Północną, Europę i Azję oraz Gondawa obejmująca dzisiejszą Amerykę Południową, Antarktydę, Afrykę, Australię oraz Indie, które są usytuowane na osobnej płycie litosferycznej. 135 mln lat temu nastąpiło dalsze dzielenie się tych płyt kontynentalnych na jeszcze mniejsze. Rozdzielenie Ameryki Północnej i Europy nastąpiło jednak dopiero 40 mln lat temu.
Za prawdziwością tej teorii przemawia wiele potwierdzających ją faktów:
-) zjawiska sejsmiczne- powodują je permanentne i bardzo silne tarcia płyt litosferycznych; czasami płyty się rozstępują się i ukazuje się wnętrze Ziemi
-) zjawiska wulkaniczne- wskutek ruchów litosfery na powierzchnię Ziemi wydostaje się magma będąca rozgrzanym do czerwoności stopem skalnym powstającym wewnątrz Ziemi
-) zachowane do dzisiaj skamieniałości zwierzęce na poszczególnych kontynentach np. jaszczurki, węże, żółwie wskazują na duże podobieństwo świata zwierzęcego pomiędzy obszarami, które dzisiaj dzielą olbrzymie odległości
-) uskok w San Andreas w pobliżu Kalifornii na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych- posiada wydłużoną formę i cechuje się niezwykle silną aktywnością tektoniczną; jego głębokość wynosi ok. 15 km; szacuje się, że powstał on ok. 20 mln lat temu; powstał on na styku dwóch płyt litosferycznych - pacyficznej na zachodzie i północnoamerykańskiej na wschodzie; płyta pacyficzna ulega przemieszczeniu w kierunku północno- zachodnim w tempie ok. kilku cm/ rok
-) ostre szczyty Alp- ulegają coraz większemu wypiętrzeniu, co jest skutkiem nacisku płyty afrykańskiej na Półwysep Apeniński, który z kolei coraz bardziej naciska na obszar Europy Południowej; określa się, że w ciągu ostatnich 20 mln lat kontynent afrykański zmniejszył swój dystans do Europy o 400 km
-) Rów Atlantycki coraz bardziej się powiększa wskutek czego odległość między Ameryką Północną a Europą coraz bardziej się powiększa w tempie ok. 7 cm na rok
Najbardziej niebezpiecznymi dla człowieka skutkami tych ruchów są trzęsienia Ziemi i wybuchy wulkanów, które często przyczyniają się do śmierci wielu osób, rozpadania się budynków i dróg, wyginania torów kolejowych oraz rozstępowania się Ziemi. O ile wybuchy wulkanów łatwiej jest przewidywać o tyle trzęsienia ziemi stanowią już większy problem. Człowiek stara się w jakimś stopniu zniwelować skutki tych kataklizmów np. poprzez doskonalenie budynków (odznaczają się lekkimi konstrukcjami i mocnymi fundamentami) znajdujących się w miejscach szczególnie narażonych na występowanie silnych wstrząsów sejsmicznych. Pozytywnym skutkiem ruchu płyt tektonicznych jest powstanie wielu przepięknych archipelagów wysp takich jak Hawaje czy Islandia oraz niektórych łańcuchów górskich np. Himalaje czy Andy.
