Jaskinie są to naturalne komory powstałe w skałach w wyniku zachodzenia zjawisk krasowych. W Polsce jaskinie i związane z nimi inne formy krasowe występują m. in. w Tatrach Zachodnich.

Zjawiska krasowe zachodzą jedynie w skałach węglanowych, stąd w Tatrach ograniczone są do obszarów występowania wychodni wapieni oraz dolomitów. Miejscem, w którym zjawiska te zachodzą najintensywniej są masywy wierchowe. Głównymi obszarami ich występowania są zbocza Doliny Kościeliskiej (ok. 140 jaskiń, m. in. Śnieżna, Mroźna, Miętusia i Zimna), Wąwóz Kraków (ok. 70 jaskiń, ze: Smoczą Jamą i Za Siedmioma Progami), górne piętra Doliny Miętusiej (ok. 65 jaskiń) i Doliny Małej Łąki (ok. 75 jaskiń). Liczne jaskinie znajdują się również w Zawracie Kasprowym i Myślenickich Turniach oraz na zboczach Doliny Chochołowskiej. Ponadto, nieliczne niewielkie jaskinie występują w trzonie granitowym Tatr (na: Świnicy, Mięguszowieckich Szczytach oraz Grani Siedmiu Granatów)

Jaskinie dzieli się na 2 typy:

  • jaskinie rozwinięte poziomo - często posiadają piętrowy układ korytarzy (np. Jaskinia Zimna i Szczelina Chochołowska), których przekroje mają kształty zbliżone do koła lub elipsy. Deniwelacje głównych korytarzy tych jaskiń są niewielkie, a w znajdujących się w nich obniżeniach powstają często syfony zasilane wodą opadową;
  • jaskinie rozwinięte pionowo - charakteryzują się bardzo stromym przebiegiem korytarzy, tworzących głębokie studnie (dochodzące niekiedy nawet do 150 m.). Studnie te, połączone korytarzami, tworzą często większe systemy (np. System Wielka Śnieżna-Litworowa). Korytarze tych jaskiń mają postać wąskich szczelin, natomiast łączone przez nie studnie mogą osiągać znaczne średnice. Niekiedy powstają wielkie groty, np. w Systemie Wielka Śnieżna-Litworowa - sala Wesoła Warszawka. Tego typu jaskinie leżą zazwyczaj w najwyższych partiach gór i posiadają duże deniwelacje (w Tatrach najliczniejsze są w masywie Czerwonych Wierchów). Wody opadowe prowadzą do tworzenia się w nich stałych lub okresowych cieków wodnych spływających korytarzami i tworzących, w odpowiednich miejscach, jaskiniowe jeziorka.

Powstawanie jaskiń przebiega w kilku etapach. Pierwszym z nich jest tzw. etap freatyczny. Tworzą się w nim systemy kanałów krasowych. Dzieje się tak pod wpływem wody zawierającej rozpuszczony dwutlenek węgla, dzięki któremu skały krasowiejące ulegają rozpuszczaniu. Na ścianach nowo powstałych korytarzy jaskiniowych tworzą się wówczas charakterystyczne zagłębienia wirowe, a na dnie - kotły eworsyjne. Kiedy nastąpi obniżenie poziomu wody, np. na skutek erozji wgłębnej i obniżenia dna doliny, dochodzi do osuszenia jaskini. Etap ten nazywa się fazą wadyczną. Następuje w nim również powstawanie charakterystycznych nacieków jaskiniowych.

W korytarzach krasowych transportowane są różnorodne osady. Mogą być one okruchowe (klastyczne), pochodzenia zwierzęcego lub chemicznego.

Osady okruchowe są to luźne lub spojone cząstki skalne. Posiadają różne rozmiary, od mułowej zawiesiny, po bloki skalne. Można je podzielić na autochtoniczne, czyli powstające z materiału skalnego występującego w jaskini oraz alochtoniczne, tzn. naniesione do jaskini z zewnątrz. Osady okruchowe alochtoniczne stanowią otoczaki skał przyniesione z obszarów alimentacyjnych, a są to głownie granity, gnejsy, piaskowce oraz pojedyncze minerały, jak kwarc czy muskowit. Wśród tych osadów mogą także występować skały krasowiejące przyniesione z innych, odległych obszarów. Skałami autochtonicznymi są pokruszone fragmenty jaskiniowych nacieków, gruz pochodzący ze skalnych obrywów oraz scementowane bryły starszego osadu.

Wśród osadów jaskiniowych Tatr Zachodnich bardzo interesujące są osady pochodzenia zwierzęcego. Tworzą je szczątki zwierząt zamieszkujących góry w minionych epokach geologicznych, np.: w jaskini Magurskiej odkryto kości niedźwiedzia i wilka jaskiniowego, a w jaskini Jaszczurowskiej - szczątki łosia. Owe znaleziska wskazują na to, iż tatrzańskie jaskinie stanowiły siedziby tych drapieżników w trzeciorzędzie.

Osady chemiczne tworzą szatę naciekową jaskiń. Można wśród niej wyróżnić wiele różnorodnych form. Podstawę tych form stanowi węglan wapnia, który wytrąca się z wody wypływającej ze szczelin w ścianach i stropie jaskini. Najbardziej charakterystycznymi formami naciekowymi jaskiń są stalaktyty i stalagmity. Stalaktyty przyjmują postać zwisających ze stropu sopli, stalagmity natomiast wyglądają jak stożki wyrastające z dna jaskiń. Czasem dochodzi do połączenia tych form, w wyniku czego powstają stalagnaty i kolumny. Szatę naciekową Tatr, poza wyżej wymienionymi formami, tworzą draperie, nawisy i makarony. Pospolitymi formami tatrzańskich jaskiń są ponadto polewy kalcytowe (wyglądają jak narośla w kształcie grzybków) oraz nacieki z mleka wapiennego.

Warunki panujące obecnie na obszarze Tatr nie pozwalają niestety na tworzenie się bogatych form naciekowych. Niekorzystne warunki powodowane są zbyt niską temperaturą oraz chemizmem i agresywnością wód.

Osady jaskiniowe Doliny Chochołowskiej:

Dolina Chochołowska stanowi najdalej wysuniętą dolinę Tatr Zachodnich. Jej jaskinie występują na 5 wysokościach i prezentują typ jaskiń przepływowo-wywierzyskowych.

Pierwszy poziom jaskiń, najstarszy, znajduje się 115 m nad poziomem dna doliny i tworzy go jaskinia Zbójecka Dziura. Znajdują się w niej liczne nagromadzenia naciekowego detrytusu oraz gruzu zawaliskowego.

Poziom drugi stanowi jaskinia Kamienne Mleko, która znajduje się 70 m ponad dnem doliny. W jej korytarzach nie ma śladów wietrzenia. Występują tu nacieki mleka wapiennego oraz osady pochodzenia alochtonicznego (mułki i piaski).

Poziom trzeci tworzą górne piętra jaskini Szczelina Chochołowska, znajdujące się 50 m ponad dnem doliny. Jej ściany i stropy pokrywa bogata szata naciekowa, występują tu ponadto zwaliska blokowe i piaszczysto-mułkowe osady.

Poziom czwarty występuje 25 m ponad dnem doliny. Na tej wysokości znajdują się piętra środkowe Szczeliny Chochołowskiej. Szata naciekowa jest tu niż w piętrach wyższych. Zwiększa się natomiast ilość klastycznych osadów obcego pochodzenia. Znaleźć można tu także glinę jaskiniową, składającą się z gruzu kalcytowego, piasku oraz produktów wietrzenia. Na poziomie tym widać wyraźne ślady po przepływach stadium freatycznego.

Poziom piąty leży jest na wysokości dna doliny. Znajdują się tutaj jaskinie Rybia i Dziura nad Potokiem oraz dolne piętra Szczeliny Chochołowskiej. Na tym poziomie jaskinie charakteryzują się występowaniem śladów niedawnych przepływów oraz bardzo dobrze zachowanymi osadami.

Przeprowadzając analizę osadów okruchowych pobranych z jaskiń stwierdzono występowanie pewnej prawidłowości w ich składzie. Na poziomie najstarszym znajdują się prawie wyłącznie osady węglanowe, natomiast, im poziom jest młodszy, tym coraz większa jest ilość osadów alochtonicznych.

Osady jaskiń poziomu najniższego bywają rozmywane. Wpływ ma na to niewielka różnica wysokości między dnem jaskini a wahaniami poziomu wód w dolinie. Kiedy stany wód są wysokie zalewają one jaskinie, a ich stare osady ulegają rozmyciu, po opadnięciu wody natomiast zaczynają gromadzić się nowe.

Na podstawie analizy ziaren kwarcu można określić pochodzenie osadowego materiału jaskiń. Słaba obróbka i wysortowanie osadów wskazują na krótki czas transportu.

Nacieki jaskiniowe zawierają izotopy promieniotwórcze. Pozwalają one na datowanie okresów krystalizacji. Formy naciekowe Tatr przyrastają powoli (0,2 - 0,6 cm/1000 lat), są także dosyć trwałe i zachowują się zazwyczaj w poprzednich fazach rozwoju jaskiń.

Na podstawie badań magnetyzacji szczątkowej osadów alogenicznych zawierających feromagnetyki wiadomo, iż osady jaskiń tatrzańskich pochodzą z obecnej epoki magnetycznej, tzn., że są mają mniej niż 720 tys. lat.